اعتراضات سراسری در مناطق مختلف ایران، صنعت سینما را با بحرانی جدی مواجه کرده است. این اعتراضات به دنبال کشته‌شدن مهسا امینی که در بازداشت پلیس اخلاق بود، از شهریور ماه گذشته آغاز شد و همچنان ادامه دارد.
در جریان سرکوب خشونت‌آمیز معترضان توسط حکومت بیش از۵۰۰ تن کشته، صدها تن زخمی، و هزاران نفر از جمله سینماگران و اعضای برجسته صنعت سینمای ایران بازداشت و زندانی شدند، یا تحت فشار قرار گرفته‌اند و از فیلمسازی منع شده‌اند.
در نتیجه فعالیت‌های جامعه سینمایی ایران تا حد زیادی متوقف شده است و آینده نامشخصی در پیش دارد. این شرایط تأثیر مستقیمی در حضور سینمای ایران در جشنواره‌های بین‌المللی دارد و از تعداد آثار فیلمبرداری شده در ایران در رویدادهای جهانی بصورت چشمگیری کاسته شده است.
سال گذشته آثار سینماگرانی مانند جعفر پناهی، اصغر فرهادی، یا هومن سیدی در جشنواره‌های بین‌المللی اکران می‌شد ولی امسال خبری از فیلم‌های هنرمندان ساکن ایران نیست.
در مقابل، آثار سینماگران ایرانی برون مرزی مانند مریم کشاورز، کارگردان ایرانی آمریکایی حضور بیشتری در جشنواره‌ها دارند. فیلم «نسخه ایرانی» مریم کشاورز اخیراً موفق به دریافت دو جایزه از جشنواره «ساندنس» شد.
مریم کشاورز
چنین شرایطی در جشنواره فیلم برلین نیز وجود دارد و شکاف رو به رشد میان سینماگران ایرانی برون مرزی با فیلمسازان ساکن ایران بسیار آشکار است.
امسال در بخش پانورامای این جشنواره که عنوان «فیلم‌ها ابزاری برای مقاومت» برای آن انتخاب شده است، انیمیشن «آژیر» ساخته سپیده فارسی سینماگر ایرانی فرانسوی ساکن پاریس اکران می‌شود که درباره جنگ ایران و عراق است.
در این بخش فیلم مستند «به‌سوی کوچه‌های شاد» ساخته سریمویی سینگ، کارگردان هندی نیز به نمایش در می‌آید که درباره جعفر پناهی سینماگر معترض ایرانی است که بارها به دلیل انتقاد از حکومت زندانی شده است.
اما تنها فیلم انتخابی امسال برلیناله که توسط یک سینماگر ساکن ایران ساخته شده است، «دروازه رویا» نام دارد. نگین احمدی در این فیلم مستند ماجرای یک گروه شبه‌نظامی زن کرد در شمال سوریه را به تصویر می‌کشد.
کارلو چاتریان
به گفته کارلو چاتریان، مدیر هنری جشنواره برلین آنها امسال بیش از دوره‌های گذشته فیلم از ایران دریافت کردند، اما کمیته انتخاب این آثار را که اکثرا محصول شرکت‌های وابسته به حکومت بودند، نپذیرفت.
او تأکید می‌کند که این آثار بیانیه‌ای برای حکومت ایران است تا بگوید «چیزهای که در خارج از کشور درباره ما می‌گویند، درست نیست.» به عقیده کارلو چاتریان، حتی برخی فیلم‌هایی که از بیرون ایران به نظر مستقل می‌رسند، کاملا مستقل نیستند، و می‌توان آنها را نوعی تبلیغات حکومتی محسوب کرد.
برلیناله در همبستگی با معترضان ایرانی، نهادهای دولتی صنعت فیلم ایران مانند بنیاد سینمایی فارابی، سازمان ملی تبلیغ فیلم ایران را که سال‌هاست با یک غرفه در بازار فیلم اروپایی برلین حضور دارد، از شرکت در جشنواره منع کرد.
به همین مناسبت برنامه‌های مختلفی در اعتراض به رفتار سرکوبگرانه حکومت ایران در جشنواره فیلم برلین برگزار خواهد شد. در مراسم افتتاحیه جشنواره گلشیفته فراهانی، بازیگر ایرانی که یکی از اعضای هیئت داوران بخش رقابتی اصلی است، به شدت از حکومت ایران انتقاد کرد.
بازیگران ایرانی روی فرش قرمز جشنواره برلین
مارینا ریسن بیک، مدیر اجرایی جشنواره فیلم برلین می‌گوید که این روزها برای فیلمسازان ایرانی که اکثر آنها مخالف حکومت هستند، قطعاً ساختن فیلم دشوارتر است. به گفته او «آنها طرفدار آزادی بیان هستند و این دقیقاً همان چیزی است که حکومت ایران در حال مبارزه با آن است.»
اما گذشته از شرایط سیاسی کنونی، سانسور و تورم زیاد در ایران هم از جمله موانع فیلمسازی در کشور محسوب می‌شوند.
به گفته محمد اطبایی، مدیر یکی از شرکت‌های فروش و پخش فیلم در ایران، سانسور شدید و تورم نزدیک ۵۰ درصدی در کشور، بسیاری را از سرمایه‌گذاری در سینما منصرف می‌کند. به عقیده او سینماگران نیز مانند بسیاری از ایران زندگی در کشور را غیرممکن می‌دانند و در تلاش برای مهاجرت هستند.
این در حالی است که بسیاری از هنرمندان به دلیل حمایت از معترضان و انتقاد از حکومت فعلا ممنوع‌الخروج هستند ولی نباید تعجب کرد که تعدادی از سینماگران سرشناس در آینده نزدیک کشور را ترک کنند.
اصغر فرهادی
برخی دیگر نیز فیلمسازی در خارج از ایران را انتخاب می‌کنند، مانند اصغر فرهادی، برنده دو جایزه اسکار که این روزها مشغول ساخت فیلم جدید خود در لس‌آنجلس و اروپا است.
او در هنگام اوج‌گیری اعتراضات از اعضای هیئت داوران جشنواره فیل زوریخ بود و از معترضان حمایت کرد و پس از این رویداد سینمایی به ایران بازگشت.
سپیده فارسی، سینماگر ایرانی فرانسوی که انیمیشن «آژیر» او در جشنواره برلین اکران می‌شود، با اشاره به مسئولیت بزرگ‌تری که در قبال سینمای ایران دارد، می‌گوید که در این شرایط باید پرچم فیلم‌هایی را که مرتبط با ایران هستند، هرچند نه مستقیم، به دوش بکشد.»