سالروز تظاهرات ۱۷ شهریور ۱۳۵۷: اختلاف بر سر آمار کشته‌شدگان هنوز باقی است

جمعه هفدهم شهریور سال ۱۳۵۷ نه تنها نقطه عطفی در تاریخ انقلاب بلکه سرآغازی در تاریخ معاصر ایران است.

در این روز که انقلابیون مخالف حکومت پهلوی آن را «جمعه سیاه» نامیدند شماری از مردم معترض تهران به دعوت فردی معمم به نام «شیخ یحیی نوری» که از معتمدان منطقه شهباز بود و در محله دولاب حوزه علمیه داشت، با وجود هشدار مقامات ارشد دولتی، برای اعتراض به سیاست‌های نظام پادشاهی به خیابان‌ها آمدند.

از ساعت ۸ صبح ارتش و نیروهای امنیتی در میدان ژاله مستقر شده و راه‌های ورود میدان را بستند. حدود ساعت ۹:۱۵ شلیک آغاز می‌شود.

تظاهرات ۱۷ شهریور ۱۳۵۷

چند تن از شاهدان، زمان تیراندازی را حدود سی ثانیه ذکر کرده‌اند.

اما بزرگترین اختلاف میان انقلابیون و طرفداران نظام پادشاهی درباره رخداد ۱۷ شهریور شمار کشته‌شدگان است.

گزارش روزنامه اطلاعات در مورد تعداد کشته شدگان و مجروحین در تظاهرات ۱۷ شهریور ۱۳۵۷.

فرماندار نظامی‌ تهران در اطلاعیه‌‌ای اعلام‌ کرد در تظاهرات میدان ژاله و خیابان‌های اطراف ۵۸ نفر کشته‌ و ۲۰۵ تن مجروح‌ شده‌اند. چند ساعت بعد آمار کشته‌ها به ۸۷ تن رسید و دو روز بعد دادگستری‌ اعلام‌ کرد تعداد کشته‌شدگان‌ ۹۵ نفر بوده‌ است.

انقلابیون از سوی دیگر تعداد کشته‌های این حادثه را ۱۰۰۰ و بعضا ۴۰۰۰ نفر اعلام کردند، این آمار بنا به دلایلی بیشتر از آمار رسمی، مورد اقبال مردم قرار گرفت.

یکی از این دلایل آن بود که مردم در آن سال‌ها به رسانه‌های حکومتی بی‌اعتماد شده بودند، بنابراین مجموع آمار ۱۰۰ نفر را باور نکردند.

تظاهرات ۱۷ شهریور ۱۳۵۷

دلیل دیگر این بود که میشل فوکو نویسنده و متفکر پرآوازه فرانسوی که در همان ماه شهریور به ایران آمده و انقلاب ایران را «در جست‌و‌جوی معنی و نه مطابق آموزه‌های مارکسیستی» توصیف کرده‌بود از ۴ هزار کشته سخن به میان آورده ‌بود. این در حالی است که او یک هفته بعد از ۱۷ شهریور به تهران آمد و در آن روز ایران نبود و این که او این رقم را از کجا آورده بود سوالی است که هنوز پاسخی به آن داده نشده است.

این در حالی است که مطابق آمار بنیاد شهید تعداد کل شهدای انقلاب ۵۷ چهار هزار نفر هم نیست، چه رسد به ۱۷ شهریور.

تظاهرات ۱۷ شهریور . حمل یک زخمی توسط تظاهرکنندگان.۱۳۵۷

عمادالدین باقی، جامعه‌شناس اصلاح‌طلب و روزنامه‌نگار، در کتاب خود با عنوان «بررسی انقلاب ایران» با استناد به آمار بنیاد شهید و سایر منابع، آماری از شهدای مبارزات قبل از انقلاب تعداد کشته‌شدگان انقلاب‌ در سال‌ ۴۲ تا ۵۷ را «بالغ‌ بر ۳۱۶۴ تن‌» ذکر کرده است.

آن چه درباره ۱۷ شهریور تهران مسلم است این است که آمار رسمی و آنچه در اطلاعیه فرمانداری نظامی تهران درباره تعداد کشته‌ها ذکر شد «درست» بود و تعداد قربانیان با احتساب مجروحانی که بعدتر فوت کردند نزدیک به ۱۰۰ نفر است نه چند هزار نفری که انقلابیون و مخالفان شاه می‌گفتند.

روایت جمهوری اسلامی و انقلابیون از ماجرای میدان ژاله چقدر واقعی است و چرا در آن زمان باور شد؟