نویسنده: حجت توکلی
شهریور ۱۳۶۶ علی خامنهای اولین رییس‌جمهوری دولت نوپای انقلابی ایران است که در مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخنرانی می‌کند، تند و گزنده و انقلابی، در حالی که عملکرد سازمان ملل را زشت و تأسف‌انگیز می‌خوانَد.
دو سال پس از این سخنرانی، علی خامنهای به رهبری جمهوری اسلامی رسید و رویکرد تند و گزنده او نسبت به عملکرد سازمان ملل متحد در تمام چهار دهه گذشته ادامه پیدا کرد.
با این همه در بیش از چهار دهه گذشته و با وجود همه انتقادهای تند و گلایه‌های شدید و حتی همه قطع‌نامه‌ها و بیانیه‌هایی که شورای امنیت سازمان ملل متحد علیه جمهوری اسلامی صادر کرده، هنوز حضور و سخنرانی در این مجمع هرگز جذابیت خود را برای مقامات جمهوری اسلامی از دست نداده.
اولین سال‌های پس از انقلاب ۵۷ سال‌های تغییر چهره ایران در این مهم‌ترین نشست سیاسیِ سالانه در جهان بود. ایران پیش از آن به ریاست مجمع عمومی سازمان ملل هم رسیده بود.
نصرالله انتظام
عباسعلی خلعتبری
ایرانِ پس از انقلاب اما حضوری مردد را به نمایش می‌گذاشت.
محمدعلی رجایی اولین نماینده جمهوری اسلامی ایران بود که در سال ۱۳۵۹ در اوج جنگ ایران و عراق، برای شرکت در جلسه شورای امنیت سازمان ملل به نیویورک رفت. حکومت انقلابی از تریبون سازمان ملل هشدار می‌داد و مواضع خود را اعلام می‌کرد. با این حال اولین نخست‌وزیر جمهوری اسلامی نه از تریبون اصلی سخنرانان، که نشسته و از جایگاه هیات ایرانی سخنرانی کرد.
سخنرانی‌های این سال‌ها بیشتر حول محور جنگ است و علیه آمریکا در خاک آمریکا، که تازه-دولتمردانِ انقلابی برای اولین بار پا بر آن گذاشته‌اند.
با این همه نام رجایی نه به خاطر سخنرانی‌اش که به دلیل دیگری در فهرست اتفاقات تاریخیِ سازمان ملل به ثبت می‌رسد: تنها نخست‌وزیری که در مصاحبه مطبوعاتی، مقابل دوربین رسانه‌های جهان، پای برهنه خود را روی میز گذاشت.
محمدعلی رجایی
رجایی گفت: «من به‌مدت دو سال در زندان‌‌های رژیم شاه ...، زندانی کارتر و آمریکا بودم. آثار شکنجه و سختی‌هایی که در زندان بر من روا شد، بعد از چهار سال هنوز بر بدنم نمایان است. من دو سال تمام ضربات شلاق‌های کارتر را بر پای خود احساس کردم و این در حالی است که ما با گروگان‌ها در جاسوس‌خانه، رفتاری کاملاً انسانی داریم.»
- ریاست جمهوری خامنهای
یک سال بعد، سال ۱۳۶۰ علی خامنهای، رییس‌جمهوری ایران، است و علی‌اکبر ولایتی، وزیر امور خارجه دولت او است. ایران پرالتهاب‌ترین روزهایش را پشت سر می‌گذارد. تنها سه سال از انقلاب ۵۷ گذشته است.
قدرت‌گیری مذهبیون، درگیری‌های احزاب، آشفتگی سیاسی و اقتصادی، جنگ با عراق، ترور، و تازه-دولتمردانِ انقلابی که ذره ذره به اهمیت برقراری روابط بین‌المللی با دیگر کشورها آگاه می‌شوند.
حالا علی‌اکبر ولایتی به عنوان نماینده ایران در نشست مجمع عمومی شرکت و سخنرانی می‌کند.
او از جنگ ایران و عراق می‌گوید، از تحریم های تسلیحاتی و اقتصادی آمریکا علیه ایران.
و البته…. هرگونه نقض حقوق بشر در ایران را رد می‌کند. ادعایی که واکنش تند مخالفان جمهوری اسلامی و ایرانیانِ رانده شده از کشور را به دنبال دارد.
جنگ ایران و عراق به داراز کشیده است. بمباران و موشک‌بارانِ شهرهای ایران ادامه دارد و شهروندان غیرنظامی زیر آوارِ خانه‌هاشان مانده‌اند. توانِ جنگی کشور کاهش پیدا کرده، بحران اقتصادی به اوج تازه‌ای رسیده و علی خامنهای در حالی دومین دوره ریاست‌جمهوری‌اش را آغاز می‌کند که عراق بمبارانِ شیمیایی شهرهای مرزی ایران را آغاز کرده است.
شهریور ماه ۱۳۶۶ علی خامنهای به عنوان اولین رئیس جمهوری ایران در چهل و دومین نشست سالانۀ مجمع عمومی حاضر می‌شود. شورای امنیت سازمان ملل متحد تنها چند ماه قبل قطعنامه ۵۹۸ را برای پایان دادن به جنگِ دو کشور همسایه صادر کرده است.
صدور قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت
درنهایت جمهوری اسلامی قطعنامه‌ای که آیت‌الله خمینی آن را جام زهر توصیف کرد را در تیرماه ۱۳۶۷ قطعنامه ۵۹۸ شورای امنیت را پذیرفت. این قطعنامه به هشت سال جنگ پایان داد اما تنش‌های جمهوری اسلامی با جامعه بین‌المللی همچنان ادامه داشت.
- ریاست جمهوری رفسنجانی
سال ۱۳۶۸، هشت سال جنگ با کشور همسایه به پایان رسیده. تلی از ویرانی برجاست. روح‌الله خمینی درگذشته است. علی خامنهای حالا رهبر جمهوری اسلامی است و اکبر هاشمی رفسنجانی با شعار سازندگی به ریاست‌جمهوری رسیده است. اما سازندگی اقتصادِ فروپاشیده ایرانِ پس از انقلاب و جنگ، با ادامه موضع خصمانه‌ای که جمهوری اسلامی هر سال در سازمان ملل ارائه می‌کرد ممکن نبود. هاشمی رفسنجانی از مذاکره با کشورهای غربی می‌گفت. اما حکومتی در تهران بر سر کار بود که هر روز شعار مرگ بر آمریکا سر می‌داد.
در دوران ریاست‌جمهوری هاشمی رفسنجانی این علی‌اکبر ولایتی بود که هر سال برای سخنرانی و ارائه تصویرِ جمهوری اسلامی به مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک می‌رفت.
هیچ متنی به انگلیسی یا فارسی یا هر زبان دیگری به عنوان متن سخنرانی هاشمی رفسنجانی در مجمع عمومی سازمان ملل وجود ندارد. با این حال او در مصاحبه‌ای با ماهنامه بیان هاشمی رفسنجانی از حضور و سخنرانی موفقیت‌آمیزش در مجمع عمومی می‌گوید:
«من که سخنران بودم احساس کردم جِو کنفرانس قبضه شده و همه چشم‌های خود را بر روی متن سخنرانی دوخته اند. وقتی سخنرانی تمام شد دست زدن حاضرین شروع شد و دیگر پایان دست زدن مشکل به نظر می رسید. همه سلاطین ، روسای جمهور و دیگر شخصیتها از تشویق دست بر نمی‌داشتند. وقتی من سر جای خود نشسته بودم صف‌های بسیاری بسته شده بود و این امر در جمع شاهان، روسای جمهور و وزرای خارجه مرسوم نیست و کمتر اتفاق می افتد …»
- ریاست‌جمهوری محمد خاتمی
در دهه هفتاد رانت‌خواری و تورم افزایش پیدا کرده است. گروه‌های سیاسی در داخل حکومت با هم درگیرند. نارضایتی از محدودیت‌های سیاسی و اجتماعی آشکار است و حکومتی که هنوز کمی بیش از یک دهه از عمرش گذشته به چهره‌ای تازه نیاز دارد.
به این ترتیب محمد خاتمی با شعار صلح و دوستی و آزادی های سیاسی و مدنی پا به میدان می گذارد. خاتمی اولین بار در سال ۱۳۷۷ برای سخنرانی در مجمع عمومی، با شعارِ «گفت‌وگوی تمدن‌ها» به نیویورک سفر کرد.
سخنان خاتمی در مجمعِ سال ۷۷ با استقبال اکثریت حاضر در جلسه روبهرو شد و در رسانه ها بازتاب گسترده‌ای پیدا کرد. نه فقط این سخنان که حاشیه‌هایی چون طفره رفتن از دیدار با بیل کلینتون، رئیس جمهوری وقت آمریکا، یا امتناع از شرکت در جلسه سخنرانیِ او، پنجمین رئیس‌جمهوری ایران را به چهره تازه جمهوری اسلامی در رسانه‌های جهان بدل کرد.
خاتمی وعده‌های تازه‌ای می‌داد. وعده‌ها و رویکردی که حذف بخشی از تحریم‌های بین‌المللی علیه جمهوری اسلامی را به دنبال داشت و راهِ بازرگانی و تجارت جهانی را برای ایران باز می‌کرد.
اگرچه سال ۲۰۰۱ در تقویم جهان گفت‌وگوی تمدن‌ها نام گرفت اما خیلی زود با حادثه
۱۱ سپتامبر و حضور نظامی آمریکا در عراق و افغانستان، استقبالِ گذرا از گفت‌وگوی تمدن‌های خاتمی به پایان رسید و دوران جنگ با تروریسم آغاز شد.
تفاهم و مذاکره، کلیدواژه‌های محمد خاتمی برای رویارویی با جهان و پیش بردنِ پرونده هستهای ایران بود. کلیدواژه‌هایی که در سخنرانی‌های بعدیِ کمال خرازی، وزیر امور خارجه دولت خاتمی در مجمع عمومی هم تکرار می‌شد که البته عمری کوتاه داشت.
- ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد
در دهه هشتاد موج وسیع انتقادها از روند اصلاحات و شعارهای محقق نشده دولت خاتمی از یک سو، و افزایش نفوذ سپاه در حوزه های اقتصادی، امنیتی و تسلیحاتی از سوی دیگر، راه را برای جبهه اصول‌گرایان و ظهور محمود احمدی‌نژاد که در محافل بین‌المللی، سیاستی تهاجمی را به نمایش می‌گذاشت باز کرد.
محمود احمدی‌نژاد با هشت سال ریاست‌جمهوری و هشت بار شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل رکورد حضور روسای جمهور ایران در این اجلاس را به نام خود ثبت می‌کند و هر بار با ماجرایی جدید به ایران بازمی‌گردد. اولین سفر احمدی نژاد به نیویورک برای شرکت در مجمع عمومی سازمان ملل با فک پلمب هستهای و غنی‌سازی مجدد اورانیوم در ایران همراه است.
او یک بار غائله زیر سؤال بردن هولوکاست را راه انداخت. بار دیگر حادثه یازدهم سپتامبر را مشکوک دانست. او در یکی از همین سفرها در دانشگاه کلمبیا سخنرانی کرد و با اعلام این که در ایران همجنس‌گرا نداریم خبرساز شد.
احمدی‌نژاد را شاید بتوان حاشیه‌سازترین رییس‌جمهوری ایران در سازمان ملل متحد دانست. از همان اولین حضورش با ادعای جنجالی که «هاله نوری او را در بر گرفته بود و حضار برای شنیدن سخنرانی‌اش پلک نمی‌زدند» گرفته تا آخرین حضورش که با تعداد هیأت همراهِ خود خبرساز شد.
او در این سفر هیئتی با بیش از ۱۰۰ نفر همراه داشت. هيئتی از اعضای خانواده، دوستان و بعضی نزدیکانش در کابینه دولت، مثل اسفندیار رحیم مشایی و حمید بقایی.
- ریاست جمهوری روحانی
دهه نود در ایران با شعارهای انتخاباتیِ حسن روحانی آغاز شد. روحانی که پیش از آن رئیس تیم هستهای و مذاکره‌کنندهٔ ارشد ایران بود حالا با شعارِ اعتدال و کلیدی برای گشودنِ قفل پرونده هستهای دولت را در اختیار می‌گرفت.
اولین سالِ دولت حسن روحانی در سازمان ملل سالِ تلاش برای دستیابی ایران به حق غنی‌سازی اورانیوم است. ایران می‌گوید برنامه‌اش مسالمت‌‌‌آمیز است و کشورهای غربی جمهوری اسلامی را به تلاش برای دستیابی به بمب هستهای متهم می‌کنند.
با این حال روحانی در اولین حضورش در سازمان ملل حتی بیش از مذاکراتِ هستهای، با گفت‌وگو با باراک اوباما رییس‌جمهوری وقتِ آمریکا خبرساز شد. این اولین بار پس از گروگانگیری سفارت آمریکا در ایران بود که رؤسای جمهور دو کشور با هم گفت‌وگو می‌کردند.
مذاکرات هستهای در دوران روحانی به توافق هستهای و در ژوییه ۲۰۱۵ به امضای برجام رسید.
حتی وزیران خارجه ایران و آمریکا نیز برای اولین بار با هم دست دادند.
با این حال امید و اعتدالی که روحانی با امضای برجام وعده‌اش را داده بود با خروج آمریکا از توافق هستهای در دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ عمری کوتاه پیدا کرد.
دعوت‌های بعدی حسن روحانی در سازمان ملل هم برای بازگشت آمریکا به توافق هستهای پذیرفته نشد و سرنوشت برجام به دولتِ بعدی آمریکا، دولت جو بایدن گره خورد.
- ریاست جمهوری ابراهیم رئیسی
ابراهیم رئیسی هشتمین رئیس‌جمهوری ایران است. او جانشین وقت دادستان تهران در پرونده اعدام های سال ۶۷ و عضو کمیته رسیدگی به وضعیت زندانیان سیاسی بود که به نام هیئت مرگ معروف شده است. رییس‌جمهوری که سازمان‌های حقوق بشری جهان خواستارِ تحقیقات کیفری درباره نقش او در «جنایت علیه بشریت» هستند.
رئیسی سال گذشته برای اولین بار و به صورت آنلاین در مجمع عمومی سازمان ملل متحد سخنرانی کرد.
امسال اما تنها اعلام خبر سفر رئیسی به نیویورک، در شهریور ماه ۱۴۰۱ مخالفت‌های گسترده‌ای را به دنبال داشت. گرچه حتی سخنرانی آنلاین او در سال گذشته هم با اعتراض گسترده مخالفان جمهوری اسلامی در برابر ساختمان سازمان ملل روبهرو شده بود.
مخالفانی که در چهار دهه گذشته در برابر سازمان ملل جمع می‌شوند و می‌گویند سازمان ملل متحد قرار است جایی برای انعکاس صدای ملت‌ها است، نه تریبونی برای جنایتکاران ناقض حقوق بشر.
مرورگر شما HTML5 را پشتیبانی نمی کند
ویژه برنامه: مستند «سفیران انقلاب، از تهران تا نیویورک»