تنش چند روز اخیر بین ایران و عربستان سعودی، خیلی زود واکنش جهانی را برانگیخت و آمریکا و اروپا و سازمان ملل متحد، با این که اغلب پیوندهایی قوی با عربستان دارند، اما در این ماجرا هر دو طرف را به خویشتن داری دعوت کرده اند. همزمان تلاش هایی آغاز شده تا تنش اخیر بین تهران و ریاض بر وقایع مهم منطقه ای، تاثیر منفی نگذارد.
پیش از اعلام قطع روابط دیپلماتیک عربستان سعودی با ایران در روز یکشنبه، آخرین باری که ریاض روابط خود با تهران را به دلیل مشابه حمله به سفارت آن کشور توسط معترضان ایرانی در بهار ۱۳۶۷ قطع کرد، دو سال بیشتر طول نکشید که تغییر موازنه قدرت در خاورمیانه در پی حمله عراق صدام حسین به کویت، منجر به ترمیم روابط این دو قدرت بزرگ مسلمان منطقه شد.
خبرگزاری رویترز در گزارشی ضمن بیان این مطلب نوشت، تصور این دشوار است که هر گونه تحولی کوچک‌تر از حمله دیکتاتور پیشین عراق به کویت، بتواند این بار نیز رقابت تلخ عربستان و ایران را که به بحران‌های عمده منطقه‌ای دامن زده است، برطرف کند؛ چرا که تهران و ریاض با حمایت از طرف‌های مقابل این درگیری‌ها، اکنون خود در مقابل یکدیگر ایستاده‌اند.
رقابت این دو که از آن به عنوان "جنگ سرد خاور میانه" نیز یاد می‌شود، با حمله روز شنبه گروهی از تندروهای ایرانی به سفارت عربستان در تهران و به آتش کشیدن بخشی از آن، وارد مرحله جدیدی شد و با قطع روابط دیپلماتیک ریاض با تهران و پیوستن گروهی از همپیمانان منطقه‌ای عربستان به این اقدام، رو به وخامت گذاشته است؛ به طوری که غرب را از اثرات منفی آن بر مبارزه با گروه افراطی داعش و مذاکرات صلح سوریه به شدت نگران کرده است.
این نگرانی در حدی است که کشورهای غربی، که به عنوان همپیمان عربستان سعودی معمولا در مقابل ایران موضع‌گیری می‌کردند، این بار تقریبا از هر دو کشور به یک اندازه انتقاد کردند و در اظهاراتی محتاطانه علاوه بر محکوم کردن حمله به سفارت عربستان در تهران، اعدام شیخ نمر باقر النمر، روحانی ناراضی شیعه در عربستان سعودی، را نیز محکوم کردند و از دو طرف خواستند آرامش خود را حفظ کنند.
حفظ فرصت بوجود آمده در سوریه
نماینده ویژه دبیرکل سازمان ملل متحد در امور سوریه که روز دوشنبه به منظور گفت‌وگو با مقام‌های سعودی درباره تاثیر اختلافات آن کشور با ایران در بحران سوریه وارد ریاض شد، روز سه شنبه گفت که افزایش تنش بین تهران و ریاض "هیچ تاثیر منفی" بر مذاکرات صلح سوریه نخواهد داشت.
به گزارش خبرگزاری آسوشیتدپرس، استفادن دی میستورا تاکید کرد "اراده روشنی در طرف سعودی وجود دارد" که تنش های منطقه‌ای تاثیری بر روند سیاسی کنونی برای پایان دادن به بحران سوریه نگذارد.
انتظار می‌رود نشست بعدی از دور جدید مذاکرات صلح سوریه با هدف یافتن یک راه حل سیاسی به منظور پایان دادن به جنگ داخلی پنج ساله در آن کشور، روز ۲۵ ژانویه (۵ بهمن ماه) در شهر ژنو سوئیس برگزار شود.
ایران که از حامیان سرسخت دولت بشار اسد رئیس جمهوری سوریه است، اوایل آبان ماه برای نخستین بار به این مذاکرات دعوت شد و با عربستان که از مخالفان اسد حمایت می‌کند، بر سر یک میز نشست و امیدها برای رسیدن به توافقی برای آغاز گفت‌وگو میان اپوزوسیون و دولت سوریه افزایش یافت.
نماینده ویژه سازمان ملل متحد در ادامه تلاش برای حفط روند به وجود آمده، که حاصل ماه‌ها تلاش دیپلماتیک بین المللی بود، از ریاض عازم تهران می شود تا با مقام‌های ایرانی نیز گفت‌وگو کند. به گفته او جامعه بین المللی نمی‌تواند فرصت به وجود آمده را از دست بدهد.
تقابل آشکار عربستان و ایران
برخی دیپلمات‌ها نگران هستند که در پس بحران فزاینده سیاسی بین تهران و ریاض که در چند روز گذشته به اوج رسیده است، در میان جناح تازه روی کار آمده در حکومت سعودی پس از به قدرت رسیدن ملک سلمان در سال گذشته، تمایلی وجود داشته باشد که رویارویی با ایران را از جنگ نیابتی به تقابل مستقیم بکشاند.
خبرگزاری رویترز، ضمن بیان این مطلب، نوشت که به عقیده تحلیلگران سیاسی تشکیل ائتلاف نظامی اسلامی، آغاز حملات مستقیم علیه شورشیان شیعه حوثی مورد حمایت ایران در یمن، افزایش حمایت از گروه‌های مخالف دولت همپیمان تهران در دمشق، و در آخرین مورد اعدام یک روحانی شیعه، نشانه‌هایی از چنین تمایلی در بدنه حکومت سعودی در تقابل آشکار با ایران هستند.
ریاض، سال‌ها تهران را به حمایت از گروه‌های شورشی در کشورهای منطقه و دخالت در امور داخلی آنها متهم کرده است، اما تا پیش از این خود بطور مستقیم دست به کار نشده بود و رقابت با ایران را در حد همان جنگ نیابتی نگه داشته بود.
اما به نظر می‌رسد که توافق جامع هسته‌ای جامعه جهانی، به ویژه ایالات متحده، با ایران در تیر ماه گذشته و افزایش ارتباطات میان تهران و واشنگتن، مایه نگرانی و حتی ناامیدی ریاض از رویکرد غرب در برابر آنچه اقدامات "بی‌ثبات کننده" ایران در منطقه خوانده می‌شود، شده است.
تهران ضمن اعلام حمایت از شیعیان منطقه، اتهام دخالت در امور داخلی کشورها را رد کرده و در مقابل، پادشاهی سعودی را به حمایت از گروه‌های افراطی سنی در منطقه متهم می‌کند. اتهامی که ریاض آن را رد می‌کند.
عادل الجبیر وزیر خارجه عربستان روز دوشنبه در گفت‌وگو با خبرگزاری رویترز و در سخنانی که نشان از عدم تمایل ریاض به کوتاه آمدن در برابر ایران بود، گفت "ما به ایران اجازه نخواهیم داد تا منطقه ما را بی‌ثبات کند. ما اجازه نخواهیم داد که ایران به شهروندان ما، یا به شهروندان کشورهای همپیمان ما، آسیب برساند؛ به همین دلیل واکنش نشان خواهیم داد."
میانجیگری بین تهران و ریاض
با وجود آن که تهران در نامه‌ای به بان کی مون دبیرکل سازمان ملل متحد از حمله به سفارت عربستان سعودی در تهران و ساختمان کنسولگری آن کشور در مشهد ابراز تاسف کرده و قول داده است مهاجمان را شناسایی و دستگیر کند، اما تیغ تیز انتقادات مقام‌های ایران از حکومت عربستان بابت اعدام شیخ نمر، همچنان پا برجاست.
رئیس جمهوری ایران روز سه شنبه گفت، "دولت عربستان برای این که بر جنایتش نسبت به سر بریدن یک رهبر دینی در کشور خود سرپوش بگذارد، دست به اقدام عجیبی زده و رابطه سیاسی خود را با جمهوری اسلامی ایران قطع کرده است؛ در حالی که بی تردید هیچگاه اینگونه اقدامات نمی‌تواند آن جنایت بزرگ را بپوشاند."
به گزارش خبرگزاری ایرنا، حسن روحانی در اظهاراتی که ظاهرا از عدم تمایل تهران به افزایش بیشتر تنش با ریاض حکایت دارد، گفت "ایران بهترین راه حل برای رفع اختلاف بین کشورها را مذاکره و دیپلماسی می‌داند و شرایط امروز منطقه به گونه‌ای است که همه کشورها باید برای مبارزه با تروریسم با یکدیگر همکاری و رایزنی داشته باشند."
حساسیت اوضاع در خاور میانه به حدی است که ایالات متحده و برخی کشورهای اروپایی از دو طرف خواسته‌اند، نگذارند این اختلافات به بحران‌های جاری منطقه دامن بزند و تلاش های دیپلماتیک بین‌المللی در مورد سوریه را از مسیر خود خارج کند.
جاش ارنست سخنگوی کاخ سفید روز گذشته از افزایش تنش بین ایران و عربستان ابراز نگرانی کرد و گفت "ما از همه طرفین می‌خواهیم از خود خویشتن داری نشان دهند و بیش از این به تنشی که هم اکنون منطقه را در خود فرو برده، دامن نزنند."
فرانک والتر اشتاین مایر وزیر خارجه آلمان نیز روز سه شنبه ضمن ابراز امیدواری از پایان گرفتن تنش به وجود آمده در آینده نزدیک، از دوطرف خواست از خود مسئولیت نشان داده و بر آرام کردن اوضاع منطقه، مقابله با افراگرایی اسلامی و مبارزه با داعش تمرکز کنند.
روزنامه تایمز روز سه شنبه از به تاخیر افتادن سفر دیوید کامرون نخست وزیر بریتانیا به عربستان سعودی خبر داد و نوشت، یکی از سخنگویان دولت کامرون از اظهار نظر درباره ارتباط این تاخیر با اعدام شیخ نمر و حوادث پس از آن، خودداری کرد.
علاوه بر روسیه که متحد ایران محسوب می شود، ترکیه هم که مواضعش در بحران‌های فعلی منطقه به عربستان نزدیک بوده و دو کشور در جریان سفر رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری آن کشور به ریاض از تشکیل یک شورای راهبردی مشترک خبر دادند، با بیان این که نمی تواند از اقدام اخیر عربستان حمایت کند، برای میانجیگری بین تهران و ریاض اعلام آمادگی کرد.