رهبر جمهوری اسلامی ایران روز یکشنبه با بیان این که مردم و دولت عراق توانایی پایان دادن به بحران بوجود آمده در عراق، درپی حملات «دولت اسلامی عراق و شام» را دارند گفت ایران با اقدام نظامی ایالات متحده در آن کشور «بشدت مخالف» است.
آیت الله علی خامنه‌ای در سخنانی در میان مسئولان دستگاه قضایی ایران، کشورهای غربی و آمریکا را متهم به آنچه که او «فتنه‌انگیزی و آتش‌افروزی» در عراق خواند، کرد و گفت معتقد است مردم، دولت و مرجعیت دینی آن کشور توانایی پایان دادن به این «آتش‌افروزی» را دارند.
حملات گروه افراطی سنی داعش بیش از ۱۰ روز پیش در مناطق شمالی عراق آغاز و درپی فرار نیروهای نظامی و امنیتی دولتی گسترش یافت، تا آنجا که پس از تصرف موصل در روز سه‌شنبه ۲۰ خرداد، تهدید کرد به بغداد پایتخت آن کشور، و نیز شهرهای نجف و کربلا که اماکن زیارتی شیعیان در آنها قرار دارند، حمله خواهد کرد.
نیروهای دولتی عراق در تلاش هستند تا مناطق تحت اشغال شورشیان داعش را بازپس بگیرند و از پیشروی آنها به سمت بغداد، محل استقرار دولت مرکزی، پیشگیری کنند. دولت عراق رسماً از آمریکا درخواست عملیات هوایی در آن کشور بر ضد مواضع داعش را کرده است.
ایالات متحده اعلام کرده است قصد اقدام به حملات هوایی در عراق را ندارد، اما حداکثر تا ۳۰۰ مشاور نظامی را، برای حفاظت از سفارت آمریکا و کارکنان شاغل در آن و نیز کمک به دولت عراق برای مقابله با پیکارجویان افراطی سنی‌مذهب داعش، به آن کشور اعزام می‌کند و عملیات تجسس هوایی را نیز افزایش می دهد.
از زمان اوجگیری درگیری‌ها در عراق و پیشرفت دولت اسلامی عراق و شام در مناطق شمالی آن کشور، گمانه‌زنی هایی از همکاری احتمالی ایران و ایالات متحده مطرح شد و حتی دیپلمات‌های ارشد دو کشور در حاشیه مذاکرات هسته‌ای در وین، بطور مختصر در باره بحران بوجود آمده گفتگو کردند.
برخی از کشورهای غربی، از جمله آمریکا، دولت المالکی را بخاطر عدم توجه کافی به سایر گروه‌ها در عراق، از جمله سنی‌ها، سرزنش می‌کنند و معتقدند در صورت وجود یک دولت کارآمد که همه طرف‌ها را شامل شود، گروه‌های افراطی مانند داعش، ظهور نخواهند کرد و در بین مردم نیز طرفدار نخواهند داشت.
تهران که از دولت شیعه نوری المالکی حمایت می‌کند، دخالت کشورهای خارجی را دلیل ظهور گروه‌های افراطی می‌داند.
رئیس‌جمهوری ایران روز یکشنبه در سخنانی در تهران، بدون آن که نامی از کشور بخصوصی ببرد، خطاب به کشورهای اسلامی که به گفته او «با دلارهای نفتی به تروریست‌ها کمک می‌کنند» هشدار داد که فردا نوبت خود آنها خواهد رسید و گفت «فکر نکنید این وحشی‌های تروریست را که به جان دیگران انداخته‌اید، به خونریزی و آدم‌کشی در سایر نقاط دست نخواهند زد.»
هنوز هیچ کشوری بطور رسمی از «دولت اسلامی عراق و شام»، گروه افراطی منشعب از القاعده، حمایت نکرده است، اما نوری مالکی، نخست وزیر عراق و نیز برخی از مقام‌ها و کارشناسان ایرانی، عربستان سعودی را پشتیبان اصلی آن گروه می‌دانند و آن کشور را متهم به دخالت در مسائل عراق کرده اند.
رئیس جمهوری آمریکا روز پنجشنبه در سخنانی در کاخ سفید گفت «ایران می تواند نقش سازنده‌ای داشته باشد، اگرچنانچه همان پیامی را به دولت عراق بفرستد که پیام ما هم هست، و آن اینکه عراق تنها زمانی یکپارچه می‌ماند که فراگیر باشد، یعنی منافع سنی، شیعه و کرد، همگی محترم شمرده شود.»
باراک اوباما همچنین هشدار داد که اگر ایران، تنها درمقام یک نیروی نظامی، منحصراً به حمایت از شیعیان برخیزد و در چنان چارچوبی عمل کند، آنگاه احتمالاً وضعیت (در عراق) و نیز چشم‌انداز تشکیل دولتی که بتواند در بلندمدت سازنده باشد را، وخیم‌تر خواهد کرد.
با اوجگیری حملات داعش و تهدید حمله به بغداد، نجف و کربلا و در پی آن فراخوان آیت‌الله علی سیستانی، از مراجع بلندپایه شیعه در عراق و آمادگی «سپاه مهدی»، گروه شبه‌نظامی وفادار به مقتدی صدر روحانی شیعه عراقی برای دفاع از مراکز مذهبی شیعیان، احتمال تبدیل این بحران به درگیری‌های فرقه‌ای مذهبی افزایش یافته است.
رئیس جمهوری آمریکا در ادامه سخنان روز پنجشنبه خود گفت ایالات متحده به ایران یادآور شده که مهم است از برداشتن گام‌هایی که امکان دارد موجب شکاف‌های فرقه‌ای در عراق شود و به جنگ داخلی بیانجامد، پرهیز کند.
علی اکبر ولایتی، از مشاوران ارشد رهبر ایران و رئیس مرکز تحقیقات استراتژیک مجمع تشخیص مصلحت نظام در گفتگویی با تلویزیون دولتی «سی.سی.تی.وی» چین که روز پنجشنبه در وبسایت آن شبکه منتشر شد گفت ایران و آمریکا هر دو از نوری المالکی، نخست وزیر عراق حمایت می کنند، حق حاکمیت ملی عراق را قبول دارند و مخالف تجزیه عراق و رشد افراط گرایی در آن هستند.
وی همچنین گفت چشم‌اندازی برای همکاری ایران و آمریکا در عراق نمی‌بیند، چرا که واشنگتن و تهران به دنبال اهداف متفاوتی در عراق هستند.
پیشتر، جان کری وزیر امور خارجه ایالات متحده نیز در مصاحبه ای با شبکه خبری «ان بی سی» آمریکا که همان روز پنجشنبه پخش شد اعلام کرد آمریکا برقراری ارتباط با ایران، برای تبادل اطلاعات در باره بحران عراق را بررسی می‌کند، اما درصدد آن نیست که با تهران در برخورد با آن بحران همکاری کند.
آقای کری همچنین گفت «ما به ارتباط با ایران علاقمند هستیم. ایرانی‌ها می‌دانند ما به چه چیزی فکر می‌کنیم و ما هم از آنچه آنها فکر می‌کنند آگاه هستیم؛ زمینه برای تبادل اطلاعات وجود دارد تا اشتباهی از کسی سر نزند.» وی در ادامه در پاسخ به این پرسش که آیا آمریکا قصد دارد در مورد عراق با ایران همکاری تنگاتنگی داشته باشد، پاسخ منفی داد و گفت «چنین گزینه‌ای مطرح نیست.»