در زمستان سال گذشته، دادگاه عالی مرند در استان آذربایجان شرقی، حکم به ممنوعیت استفاده از نام یک نوزاد پسر را داد. این دادگاه حکم کرد که نمی‌توان از نام «تورک‌آی»، کلمه‌ای که به زبان ترکی به معنای «ماه ترکی» است، برای نامگذاری این نوزاد استفاده کرد.
والدین این نوزاد اگرچه از این حکم مایوس شدند اما از تلاش دست برنداشتند. پس از بیش از دو ماه کشمکش حقوقی، در اواخر ماه فروردین، دادگاه آذربایجان شرقی تجدید نظر کرد و به این نتیجه رسید که نام «تورک‌آی» در فهرست «اسامی ممنوعه» نیست و خانواده می‌توانند از این اسم برای پسرشان استفاده کنند.
این یک پیروزی نادر برای خانواده‌های اقلیت قومی در ایران محسوب می‌شود که مدت‌ها است از امتناع دولت برای انتخاب نام دلخواه برای فرزندانشان روبرو هستند.
سینا یوسفی، وکیل این خانواده در تبریز در کنار تصویر حکم دادگاه در توئیتی نوشت: «بالاخره یک تورک‌آی دیگر هم صاحب شناسنامه شد.»
بالاخره یک تورک‌آی دیگر هم صاحب شناسنامه شد...مردم آذربایجان برای انتخاب نام دلخواه خود برای فرزندشان مجبور هستند راه دشوار دادگاه و روش قضایی را طی کنند ولی هیچگاه از پیگیری حقوق خود به روش مدنی دست نخواهند کشید.#حقوق_بشر pic.twitter.com/WtqrJDsKKD
— Sina Yousefi (@SinaYousefilaw) April 24, 2022
وی افزود: «مردم آذربایجان برای انتخاب نام دلخواه خود برای فرزندشان مجبور هستند راه دشوار دادگاه و روش قضایی را طی کنند ولی هیچگاه از پیگیری حقوق خود به روش مدنی دست نخواهند کشید.»
از زمان انقلاب اسلامی، دولت جمهوری اسلامی خانواده‌ها را مجبور کرده است که از سیاهه‌ای از میان نام‌های مورد تایید برای نامگذاری فرزندانشان استفاده کنند. به گفته بعضی از منتقدان این بخشی از کارزار حاکمان کشور برای اعمال ترجیحات فرهنگی و مذهبی خود بر همه ایرانیان است.
مقامات استدلال می‌کنند که نام‌های تایید نشده با ایجاد تفاوت‌ها می تواند به اختلافات بیشتر قومی در کشور دامن بزند.
اما منتقدان می‌گویند که این کار مقامات دولتی در واقع تلاش برای مهندسی اجتماعی است که عمدتاً به گروه‌های اقلیت آسیب می‌زند.
وکلا می‌گویند اکثر خانواده‌هایی که برای نام دلخواه خود تقاضای مجوز می‌کنند دست خالی از دادگاه بازمی‌گردند.
در مصاحبه‌ای با بخش انگلیسی صدای آمریکا، چندین تن از والدین توضیح دادند که چگونه مجبور شدند از نام مورد نظر برای فرزندانشان، پس از اینکه توسط مقامات آنها را نام‌های خارجی، غیر اسلامی، یا نشانه ناسیونالسم قومی نامیده‌اند، صرف نظر کنند.
این محدودیت‌ها باعث شده است که بسیاری از ایرانیان دو نام داشته باشند؛ یک نام قانونی در شناسنامه و یک نام دیگر که توسط خانواده و دوستان استفاده می‌شود.
یک فعال و نویسنده کرد اهل مهاباد که اکنون پناهنده نروژ است به صدای آمریکا گفت که هنگامیکه می خواست نام دخترش را «هانا»، که یکی از نام‌های محبوب در بین فرهنگ‌های مختلف است، ثبت کند، تاثیر این قانون را حس کرد. هانا به زبان کردی به معنای «روی آوردن» یا «نزدیک شدن» است.
همچنین ببینید: چهل سال جمهوری اسلامی، کارنامه حقوق بشری| سرکوب و نقض حقوق قانونی اقلیت‌های مذهبی و قومیوی گفت: «آنها گفتند که نمی توانند آن را بپذیرند، زیر یک نام خارجی است. من به آنها گفتم که نه، کردی است. بعد از آن که یک سند حدود ۱۰۰ صفحه‌ای که فهرست حاوی نام‌های قابل قبول بود را بیرون آوردند، به من گفتند هانا در فهرست نیست و نمی توان از آن استفاده کرد.»
فرهاد جوادی، نویسنده کتابی درباره نام‌های ترکی، می‌گوید، اگر چه به مردم می‌گویند که قانونی وجود ندارد که آنها را از انتخاب نام‌های ترکی برای فرزندانشان باز دارد، ولی به قدری کاغذ‌بازی و چند روز رفت و آمد به وجود می‌آورند تا والدین خسته شوند و بگویند هر اسمی باشد انتخاب می‌کنند.
عدم پیروی از قاعده نام‌ها می‌تواند عواقب ناگواری برای برخی از خانواده‌ها داشته باشد.
یکی از شهروندان ساکن جلفا می گوید که از سال گذشته نتوانسته است برای پسر ۳ ساله‌اش بیمه درمانی دریافت کند. او گفت که مقامات از صدور شناسنامه برای پسرش خودداری کرده‌اند، چرا که او اصرار داشت نام پسرش را نام ترکی «هون‌تای» به معنای «مانند هون‌ها» بگذارد.
هون‌ها مردم عشایری باستانی بودند که بین سده چهارم و ششم میلادی (حدود ۱۷۰۰ تا ۱۵۰۰ سال پیش) در آسیای مرکزی، قفقاز، و اروپای شرقی زندگی می‌کردند.
پدر «هون‌تای» گفت [چون فرزندش شناسنامه و در نتیجه بیمه درمانی ندارد] باید خرج دوا و دکتر و سایر هزینه‌های درمانی او را از جیب بپردازد ولی همچنان امیدوار است که مسئولان ثبت احوال ایران روزی این نام را بپذیرند.
همچنین ببینید: محکومیت ۴ فعال مدنی به اتهام برگزاری مراسم روز زبان مادری: ۴۵سال زندان و ۸سال تبعید