سیزدهمین نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی (OIC) در حالی پنجشنبه در شهر استانبول ترکیه برگزار می شود که سران ایران و عربستان بعد از اختلافات ماههای اخیر در این نشست حضور خواهد داشت.
این اولین بار است که بعد از افزایش تنش های یکسال اخیر ایران و عربستان سعودی، رهبران این دو کشور در این سطح با یکدیگر مواجه می شوند. بیش از دو دهه پیش، نشست سران کشورهای عضو سازمان همکاری اسلامی بهانه ای برای بهبود رابطه ایران و عربستان سعودی بعد از حدود یک دهه شد. آیا نشست اینبار در ترکیه هم چنین خواهد بود؟
در هفته های اخیر در حاشیه نشست صلح سوریه، وزرای خارجه ایران و عربستان سعودی دور یک میز حضور داشته اند که حضور ظریف و الجبیر با حاشیه هایی همراه بود. اینبار اما در استانبول حسن روحانی رئیس ایران و ملک سلمان پادشاه عربستان حاضر هستند.
تهران و ریاض بر سر برخی مسائل مهم منطقه‌ای، از جمله سوریه و یمن، اختلاف نظر دارند و روابط آنها در چند سال اخیر، به ویژه پس از حمله به نمایندگی‌های دیپلماتیک ریاض در تهران و مشهد در اعتراض به اعدام یک روحانی شیعه در عربستان، به تنش کشیده شده است.
اجلاس امسال سازمان کنفرانس اسلامی از دهم آوریل (۲۲ فروردین ماه) با نشست‌های کارشناسی و جلسه وزیران خارجه آغاز شد و تا جمعه ۲۷ فروردین ادامه خواهد یافت. وضعیت سوریه، یمن، لیبی، افغانستان، عراق و نیز مساله اسرائیل و فلسطینی‌ها، در دستور کار اجلاس است.
ایران حامی سرسخت دولت بشار اسد رئیس جمهوری سوریه است و عربستان از مخالفان او حمایت می‌کند. در یمن هم تهران از شورشیان شیعه حوثی دفاع می‌کند و ریاض در حمایت از عبد ربه منصور هادی، رئیس جمهوری قانونی آن کشور، دست به اقدام نظامی زده است.
به گزارش خبرگزاری ایرنا، حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در ساعات پایانی چهارشنبه وارد استانبول شد. وی که از سخنرانان اصلی اجلاس است، همچنین قرار است در حاشیه این نشست با سران برخی از کشورهای حاضر دیدار و گفت‌وگو کند.
مشخص نیست آیا دیدار با ملک سلمان پادشاه عربستان سعودی، که سفر خود را از دوشنبه با دیدار با رجب طیب اردوغان رئیس جمهوری ترکیه در آنکارا آغاز کرده، در برنامه‌های حسن روحانی قرار دارد، یا دست کم دو رهبر برخورد مستقیم خواهند داشت یا خیر.
فراز و فرود روابط دو رقیب
روابط تهران و ریاض پس از انقلاب ۱۳۵۷ و جنگ ایران و عراق رو به خصومت گذاشت، اما غیر از برخی مقاطع خاص، مانند کشته شدن زائران ایرانی در مراسم برائت از مشرکین حج سال ۱۳۶۶، هرگز مانند امروز پرتنش نبوده و همواره در سطحی از آرامش قرار داشت.
با پایان گرفتن جنگ هشت ساله ایران و عراق، که ریاض از حامیان عراق بود، دو کشور تصمیم به بهبود روابط گرفتند و اکبر هاشمی رفسنجانی در مقام ریاست جمهوری ایران در سال‌های ۱۳۶۸ تا ۱۳۷۶، به ویژه در سال های پایانی، ارتباطاتی نزدیکی با پادشاهی سعودی برقرار کرد.
آقای رفسنجانی در این دوران، كه با قدرت گرفتن ملک عبداﻟله همزمان بود، تلاش زيادی برای بهبود روابط با رياض به خرج داد و ديدار این دو در حاشیه نشست سران کنفرانس اسلامی در پاکستان، به نزدیکی دوباره دو کشور کمک زیادی کرد.
پس از روی کار آمدن دولت محمد خاتمی در سال ۱۳۷۶ و به واسطه سیاست تنش‌زدایی او با منطقه و جهان، روابط دو کشور گرم‌تر شد. پس از سفر رسمی خاتمی به عربستان در سال ۱۳۷۸ این روابط وارد فصل جدیدی شد. این نخستین دیدار یک رئیس جمهوری ایران از عربستان سعودی بود.
با پیروزی محمود احمدی‌نژاد در انتخابات خرداد ۱۳۸۴، که چند ماه پس از حمله نظامی آمریکا به عراق صورت گرفت، روابط بین ایران و عربستان سعودی بار دیگر به تدریج به دچار تنش شد. ریاض از حمایت ایران از شیعیان منطقه و به ویژه افزایش نفوذ جمهوری اسلامی در عراق پس از صدام حسین نگران بود.
با این وجود، روابط نه چندان گرم دو کشور دچار تنش جدی نبود و بیشتر همان رقابت شدید بین دو قدرت سنتی منطقه بود کما اینکه محمود احمدی نژاد سفری به عربستان داشت؛ تا اواخر ۱۳۸۹ و آغاز قیام‌های مردمی در برخی کشورهای عرب منطقه موسوم به "بهار عربی" که رهبر جمهوری اسلامی ایران از آن به "بیداری اسلامی" یاد می‌کرد.
بحران یمن، متهم شدن ایران به توطئه برای ترور سفیر سعودی در واشنگتن، جنگ در سوریه و اتهام‌زنی دو طرف مبنی بر حمایت از شورشیان، توافق اتمی ایران و نزدیک شدن تهران و واشنگتن، و در نهایت کشته شدن زائران ایرانی در مراسم حج سال ۹۴، تنش بین ایران و عربستان را در چند سال اخیر به اوج رساند.
صلح سرد به جای جنگ سرد
تنش بین این دو رقیب دیرینه منطقه که پس از بحرانی شدن ناآرامی‌ها در سوریه برخی از آن به عنوان "جنگ سرد خاور میانه" یاد می‌کنند، اکنون به مرحله‌ای رسیده است که حتی فرائض دینی مانند اعزام زائران ایرانی به مراسم حج را نیز تحت الشعاع قرار داده است.
هرچند موضع گیری های تند رسانه ها و مقام‌های دو کشور در سطوح پائین تر همچنان ادامه دارد و در آخرین مورد خبرگزاری ایرنا چهارشنبه شب از "مخالفت قاطع" هیات ایرانی در نشست وزیران خارجه کشورهای اسلامی در استانبول با آنچه "تلاش های مخرب" عربستان سعودی نامیده خبر داد، اما سران دو کشور تا کنون با احتیاط بیشتری سخن گفته اند.
حسن روحانی در بهمن ۱۳۹۳ انتخاب سلمان بن عبدالعزیز آل سعود را به عنوان پادشاه جدید عربستان به وی تبریک گفت و ابراز امیدواری کرد روابط دو کشور بیش از پیش توسعه یابد. دو ماه بعد ملک سلمان نیز به مناسبت درگذشت مادر رئیس جمهوری ایران برای او پیام تسلیت فرستاد.
با این حال مشخص نیست آیا رئیس جمهوری میانه‌رو ایران، که با توافق هسته‌ای سال گذشته موفق به مهار یکی از مهم‌ترین تنش‌های ایران با جامعه جهانی شد، می‌تواند نقشی مشابه نقشی که حامی اصلی خود، یعنی آیت‌اﻟله هاشمی رفسنجانی، در اوایل دهه هفتاد بازی کرد، ایفا کند یا خیر.
کشورهای غربی و ایالات متحده همواره بر لزوم همکاری این دو قدرت مسلمان خاور میانه تاکید کرده اند؛ همکاری که می تواند به امنیت و ثبات در این منطقه پرآشوب، اما نفت خیز، کمک کند.
باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا اواخر اسفند ماه در مصاحبه با نشریه آتلانتیک، تهران و ریاض را ترغیب کرد که به جای "جنگ سرد" به "صلح سرد" برسند.
