ناصر تکمیل‌همایون، استاد جامعه شناسی دانشگاه، از اعضای برجسته جبهه ملی ایران، و زندانی سیاسی در جمهوری اسلامی، روز چهارشنبه ۲۵ آبان بر اثر ایست مغزی در بیمارستان طالقانی تهران درگذشت.
ناصر تکمیل‌همایون که زاده شهر قزوین است پس از پایان دبیرستان، به دانشگاه تهران رفت و موفق به دریافت کارشناسی فلسفه و علوم تربیتی از دانشگاه تهران شد، کارشناسی ارشد خود را در رشته علوم اجتماعی از این دانشگاه بدست آورد و سپس در دانشگاه سوربن پاریس با ارائه رساله: «تاریخ نگاری دوره قاجار» موفق به اخذ دکترای تاریخ شده و سپس با رساله: «تغییرات سیاسی در ایران عهد قاجار» دکترای جامعه شناسی خود را از دانشگاه سوربن پاریس دریافت کرد.
او پیشنهاد دانشگاه سوربن برای تدریس در این دانشگاه را نپذیرفت و در سال ۱۳۵۶ به ایران بازگشته و به پیشنهاد «احسان نراقی» مدیر «موسسه تحقیقات و برنامه یزی علمی و آموزشی» در این موسسه مشغول به کار شد. او برای گسترش فرهنگ ایران‌زمین بخش «ایران شناسی» را در این موسسه بنیاد نهاد و همزمان به تدریس جامعه شناسی در دانشگاه ملی پرداخت.
ناصر تکمیل همایون، پس از انقلاب، برای مدتی معاون فرهنگی وزیر فرهنگ و هنر در دولت موقت بازرگان بود. با برکناری دولت موقت و قدرت‌گیری روحانیون در ساختار قدرت، تکمیل‌همایون نه تنها از وزارت فرهنگ و هنر برکنار شد بلکه در جریان «انقلاب فرهنگی» و تعطیلی دانشگاه‌ها، از دانشگاه اخراج شد.
با آغاز خانه‌نشینی اجباری، کتاب پژوهشی «میهن‌دوستی در ایران؛ انقلاب فرهنگی و تعطیلی دانشگاه‌ها» را در ۱۳۵۹ منتشر کرد که نقدی جامعه‌شناسانه بر تعطیلی دانشگاه‌ها و اخراج استادان دگراندیش در ایران بود.
علیرضا مناف‌زاده، جامعه‌شناس و پژوهشگر تاریخ ساکن پاریس در این باره می‌گوید: «تکمیل همایون از آغاز با سیاست فرهنگی رژیم جمهوری اسلامی سر سازگاری نداشت و این ناسازگاری را می‌نوشت و می‌گفت و در نتیجه این رفتارهای رژیم با او (اخراج او از دانشگاه) چندان عجیب نبود؛ چون تکمیل همایون با «انقلاب فرهنگی» مخالف و خواهان برقراری آرامش در جامعه ایران بود.
ناصر تکمیل همایون که از اعضای فعال جبهه ملی و از دوستان ابوالحسن بنی صدر، نخستین رئیس جمهوری اسلامی بود، پس از فرار بنی صدر به پاریس، دستگیر و در دادگاه انقلاب اسلامی به اتهام پناه دادن به بنی صدر و مخفی کردن او در خانه خود، به اعدام محکوم شد. اما پس از دو سال تحمل شکنجه و زندان، حکم اعدام او به ده سال زندان تقلیل یافت و سرانجام ناصر تکمیل همایون پس از چهار سال حبس از زندان آزاد شد.
در این فرصت او به پژوهش در زمینه تاریخ و فرهنگ مناطق مختلف ایران پرداخت که به گفته کارشناسان، یکی از دستاوردهای ارزشمند ناصر تکمیل همایون همین پرداختن به حوزه تاریخ و فرهنگ مردم ساکنان فلات ایران بود. او با کارهایش توانست این واقعیت را مستدل کند که تنوع قومی، زبانی، مذهبی و فرهنگی در ایران سرمایه‌ای بزرگ برای ایران و کلیدواژه هویت ایرانی است.
علیرضا مناف‌زاده در این باره می‌گوید: «ناصر تکمیل همایون دستاوردهای بسیار مهمی داشته؛ از جمله، پژوهش در زمینه تاریخ مناطق مختلف ایران است. او به فرهنگ و تاریخ ایران بسیار علاقه‌مند بود و کتاب‌هایش به نوعی خدمت به فرهنگ و تاریخ ایران است. او همچنین درباره هویت ایرانی دارای دیدگاه خاصی بود.»
کتاب‌های «مرزهای ایران در دوره معاصر» و «تاریخ اجتماعی و فرهنگی تهران از آغاز تا دارالخلافه ناصری»، «سلطانیه» از دیگر پژوهش‌های ناصر تکمیل همایون در زمینه شناخت از مناطق مختلف ایران است.
ناصر تکمیل همایون تلاش حاکمیت برای حذف تاریخ باستانی ایران از حافظه تاریخی ایرانیان را بر نمی‌تابید و نسبت به پیامدهای زیانبار این سرکوب‌های فرهنگی در جمهوری اسلامی، بارها هشدار داده بود.
علیرضا مناف‌زاده، جامعه‌شناس می‌گوید: «او دلبسته کشورش بود اما آن اوضاع پدید آمده پس از انقلاب به فرجامی مثل اوضاع امروزی انجامید و ناصر تکمیل همایون از جمله کسانی بود که چنین فرجامی را هشدار داده بودند؛ اما حاکمیت به آن هشدارها توجه نکرد.»
ناصر تکمیل همایون در یکی از واپسین گفتگوهایش هشدار داده بود: «برنامه ریزان فرهنگی باید به حافظه اقوام ایرانی خدشه وارد نکنند و با سعه صدر و گسترش نظر، اسیر رسمی کردن فرهنگ ویژه‌ای نباشند. فرهنگ را ملی کنند و سهم همه اقوام و تیره‌های ایرانی را در حفاظت از فرهنگ و پاره‌فرهنگ‌های خود، رعایت کنند. باید دانست هرگاه قانون و انصاف اسیر خودکامگی‌ها شود، ستم، بی‌عدالتی، سختی، منیت، فقر، اضطرار و پریشانی به وجود می‌آورد.»
قرار است پیکر او در زادگاهش، قزوین، به خاک سپرده شود.
