حسن روحانی در حالی در انتخابات دوازدهمین دوره ریاست جمهوری ایران شرکت کرده که برخی تحلیلگران او را اولین رئیس جمهوری ایران می دانند که شاید تنها یک دوره کامل در این سمت بماند. در حالیکه او حل پرونده هسته ای و عملکرد اقتصادی را نقطه قوت خود می داند، دو گروه منتقدان، عملکرد او را متوسط ارزیابی می کنند. مخالفان و منتقدان جمهوری اسلامی می گویند او به حقوق بشر بی توجه بود، و محافظه کاران نزدیک به رهبر می گویند دولت او بیش از حد غرب زده است و در حل مشکلات اقتصادی ناتوان بوده است.
مدیر میانی که رئیس جمهور شد
حسن روحانی از جمله صدها مدیر میانی در دو دهه اول جمهوری اسلامی است که نزدیکی به اکبر هاشمی رفسنجانی و نقاط مشترکی با رئیس جمهوری وقت و رهبر دوم جمهوری اسلامی، موجب شد سه دهه بعد از انقلاب به ریاست جمهوری برسد.
حسن فریدون متولد ۱۳۲۷ در شهرستان سرخه در استان سمنان است. او زمانی که به حوزه علمیه قم رفت، اسمش را از فریدون به روحانی تغییر داد. مانند دیگر طلبه های جوان جذب آیت الله خمینی شد و افتخار خود را این می داند که آبان ۱۳۵۶، در مراسم بزرگداشت مصطفی خمینی در مسجد ارک تهران، برای نخستین بار لقب «امام» را برای آیت‌الله خمینی بکار برد.
حسن روحانی بعد از انقلاب از سمنان به مجلس اول راه یافت و پس از آن پنج دوره تا سال ۷۹ نماینده ماند.
حسن روحانی به واسطه نزدیکی به هاشمی رفسنجانی در جنگ و بعد از جنگ مسئولیت هایی داشت. گفته می شود در گفت و گوهای مخفیانه ایران با مک فارلین شرکت داشت. او در دهه شصت عضو شورایعالی دفاع شد و او در همین دوران به علی خامنه ای رئیس جمهوری وقت نزدیک شد.
بعد از رهبری آقای خامنه ای، و اصلاح قانون اساسی، رهبر، حسن روحانی را به عنوان نماینده خود در این شورا منصوب کرد که در دهه هفتاد دبیر شورا شد.
مذاکره کننده هسته ای
دبیری شورای عالی امنیت ملی هر چند او را در صدر مذاکرات هسته ای ابتدای دهه هشتاد خورشیدی قرار داد، اما بعدها موجب کنار گذاشته شدن موقت او شد.
حسن روحانی به عنوان امین آیت الله خامنه ای در مذاکرات هسته ای بین دولت محمد خاتمی و کشورهای فرانسه، آلمان و انگلیس حضور میافت که مجموعه این مذاکرات در سعدآباد و بروکسل، ژنو و پاریس به توقف داوطلبانه فعالیت‌های هسته‌ای ایران در چند مقطع منجر شد. هر چند همان زمان از او تقدیر شد، اما با روی کارآمدن محمود احمدی نژاد سیاست نظام تغییر کرد و کمی بعد، علی لاریجانی به جای روحانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی شد.
با این حال هشت سال بعد، حسن روحانی از تجربیات آن مذاکرات برای بستن پرونده هسته ای ایران در دهه نود خورشیدی استفاده کرد.
چرخش سیاسی از راست به میانه
روحانی در دو دهه اول انقلاب به گروهی که به راست ها مشهور شدند، نزدیک بود اما در دهه سوم به میانه رو ها و حتی اصلاح طلبان نزدیک شد.
اوج فعالیت سیاسی او در دهه نخست بعد از انقلاب در مجلس انتقاد از نخست وزیر وقت، میرحسین موسوی بود چپ اسلامی محسوب می شد. روحانی در گروهی قرار می گرفت که تحت نظر علی خامنه ای رئیس جمهوری وقت به «۹۹ نفر» معروف شدند. آنها معتقد بودند اختیارات آقای خامنه ای در مقابل نخست وزیر باید افزایش یابد.
یکی دیگر از مواضع مشخص او در قامت یک عضو جناح راست، سخنرانی او برای حوادث تیر ۱۳۷۸ یا کوی دانشگاه بود. بعد از اینکه حکومت اعتراضات دانشجویی را سرکوب کرد، در ۲۳ تیر ۱۳۷۸ حسن روحانی در سخنانی گفت: «ادامه این وضع برای نظام ما کشور ما و ملت ما قابل تحمل نخواهد بود...مردم ما شاهد خواهند بود که از امروز نیروی انتظامی، نیروی قهرمان بسیج حاضر در صحنه، با این عناصر فرصت‌طلب و آشوبگر – اگر جرات ادامه حرکت مذبوحانه داشته باشند- چه خواهند کرد… آن عاملی که امروز ملت ما را متحد کرده است و پیوند ناگسستنی در ملت ما ایجاد کرده است، اسلام و [اسلامیت نظام] است و مظهر این اسلامیت، رهبری و مقام ولایت است… مسئله ولایت مظهر اقتدار ملی ما است….»
اواخر همان سال، در حالی که اصلاح طلبان خود را پیروز انتخابات می دانستند، حسن روحانی در لیست محافظه کاران قرار داشت و برای اولین بار بعد از انقلاب از راهیابی به مجلس ناکام ماند. بعد از سکوتی ده ساله، از سال ۸۸ او چرخش به سمت میانه رو ها را آغاز کرد.
خوش شانس سال ۹۲
ریاست جمهوری حسن روحانی در سال ۹۲ مدیون شرایط سیاسی و رویدادهای بعد از سال ۸۸ بود. بعد از اعتراضات سال ۸۸، اصلاح طلبان هیچ شانسی برای انتخابات نداشتند چرا که حکومت آنها را فتنه گر می دانست و به همین دلیل اجازه حضور در انتخابات را نمی داد.
از سوی دیگر اکبر هاشمی رفسنجانی که هشت سال دولت احمدی نژاد را «تحمل» کرده بود، نامزد انتخابات شد، اما شورای نگهبان در اقدامی عجیب، او و اسفندیار رحیم مشایی را رد صلاحیت کرد. برخی حتی نقل کردند که قرار نبود حسن روحانی هم تایید شود، اما او تایید صلاحیت شد.
اصلاح طلبان که بدون نامزد در انتخابات بودند، همه قوای خود را برای روحانی صرف کردند و حتی محمدرضا عارف به نفع او کناره گیری کرد.
حضور موفق حسن روحانی در مناظره دوم و سوم نامزدهای انتخابات هم موجب شد تا جدی ترین رقبای او از جمله محمدباقر قالیباف و سعید جلیلی حرفی برای گفتن نداشته باشند.
روحانی در ۲۴ خرداد ۱۳۹۲ با اکثریتی متزلزل در همان دور اول انتخاب شد تا رئیس جمهوری دوره یازدهم باشد.
کلید هسته ای
دبیر پیشین شورای عالی امنیت ملی با نشان دادن نماد کلید و انتخاب رنگ بنفش، دم از حل گره‌های کور در سیاست و اقتصاد ایران زد. با پیروزی او، مردمی که در سال ۸۸ سرخورده شدند، در میانه سال ۹۲ امیدوار شدند. راهیابی ایران به جام جهانی و چند رویداد سیاسی و ورزشی دیگر، جو مناسبی برای شروع به کار دولت فراهم کرد. اما انتخاب وزرای او هم به سد مجلس خورد و هم گزینه های او خیلی ها را ناامید کرد. وزیر دادگستری او مصطفی پور محمدی بود که علاوه بر عضویت در دولت اول احمدی نژاد، به خاطر عضویت در هیات مرگ در کشتار سال ۱۳۶۷ چهره بدنامی شناخته می شد.
حسن روحانی که سال ۹۲ در کارزار انتخاباتی با حمایت اصلاح طلبان موفق به شکست نامزدهای اصولگرا شد، بلافاصله تلاش برای گشودن گره از مذاکرات هسته‌ای را آغاز کرد.
در دوره او به دلیل عزم دو دولت ایران و آمریکا در حل پرونده هسته ای ایران برای نخستین بار پس از قطع روابط، وزرای خارجه جمهوری اسلامی و ایالات متحده مقابل هم نشستند و روسای جمهوری دو کشور تلفنی گفت و گو کردند.
دولت او با غرب ابتدا به یک توافق موقت رسید و بعد از دو سال آن را قطعی کرد. توافقی که ده سال ماجراجویی هسته ای ایران را پایان می داد و تحریم های هسته ای را بر می داشت.
موفقیت هسته ای او در داخل از سوی محافظه کاران و بازماندگان دولت احمدی نژاد کوچک شمرده می شد و خیلی زود آنها شکایت کردند که برداشتن تحریم ها اثر اقتصادی مثبتی نداشته است. زمزمه ای که بعدها از سوی آیت الله خامنه ای هم جدی تر مطرح شد.
دو روایت از اقتصاد دوران روحانی
تیم اقتصادی آقای روحانی در پی موفقیت مذاکرات هسته‌ای و رفع تحریمها، موفق شد تورم را کاهش دهد، رشد اقتصادی را مثبت کند و پای قدرتهای اقتصادی را به ایران باز کند.
در مقابل، اصولگرایان تداوم رکود در تولید و افزایش بیکاری را به عاملی برای انتقاد شدید از دولت تبدیل کرد.
دولت روحانی می گوید زمانی که کار را آغاز کرد، تورم چهل درصدی بود اما آنها توانستند تورم را به زیر ده درصد برسانند. اما اصولگریان با برجسته کردن گرانی و فقر، دولت را ناتوان معرفی می کنند.
سازمان های بین المللی می گویند دولت روحانی توانسته با برداشتن تحریم های هسته ای، زمینه را برای صادرات بیشتر نفت و رونق اقتصادی فراهم کند.
ایران در پی لغو تحریم ها توانسته با شرکت های معظم هواپیما سازی مثل بوئینگ و ایرباس قرارداد برای خرید هواپیما ببندد و چند هواپیما هم تحویل بگیرد، اقدامی که از بعد از انقلاب بی سابقه است.
وعده های ناکام
اما در کنار «گره هسته ای» که حسن روحانی می گوید آن را گشوده، گره های زیادی در دولت او بسته مانده است. مدافعان حقوق بشر نیز تداوم حصر خانگی موسوی و کروبی و تداوم بسیاری از محدودیت‌های فرهنگی در دولت آقای روحانی انتقاد می کنند. آقای روحانی در قبل از انتخابات گفته بود در یکسال اول مسئله حصر را حل می کند اما هرگز نتوانست. برخی میانه رو ها می گویند که سعی کرد اما با مخالفت شدید رهبر جمهوری اسلامی مواجه شد.
کارنامه سیاه حقوق بشر
افزایش اعدام ها در دوره حسن روحانی قابل توجه بود. نهادهای حقوق بشری بارها گزارش دادند که در چهارسال دولت او، آمار اعدام ها افزایش یافته است.
طرفداران دولت او می گفتند اعدام در حوزه اختیارات قوه قضاییه است اما مقام های دولت روحانی هم اعتراض چندانی از خود به این موضوع ابراز نکردند.
وزیر دادگستری دولت حسن روحانی، مصطفی پورمحمدی بود که از اعضای هیات مرگ در زمان کشتار ۶۷ بود. پور محمدی در دولت احمدی نژاد نیز برای مدتی وزیر کشور بود. او هرگز به اعدام ها اعتراضی نکرد.
در زمان دولت روحانی بازداشت و احضار روزنامه نگاران، فعالان سیاسی و مدنی ادامه یافت. هرچند دولت خود را قربانی می داند و می گوید بازداشت ها از سوی قوه قضائیه، حتی دامن اعضای وابسته دولت را نیز گرفته اما هیچ تلاش موثری از دولت در رسانه ها برای آزادی این افراد دیده نشد.
