حمله تروریستی گروه شبه‌نظامی حماس که منجر به کشته شدن دست‌کم ۱۴۰۰ نفر شد و اعلام جنگ اسرائیل علیه این گروه با هدف «نابودی» حماس، ممکن است آغاز یک فصل دردناک جدید در منطقه‌ای باشد که دهه‌ها درگیری و خشونت به شدت به آن آسیب رسانده است.
مقامات کنونی و سابق، تحلیلگران، و گروه‌های امدادی هشدار می‌دهند که وضعیت این بار با تمام درگیری‌های قبلی حماس و اسرائیل متفاوت است.
آنها هشدار می‌دهند که تلاش اسرائیل برای «ریشه‌کن کردن» حماس این بار می‌تواند غزه، اسرائیل، و خاورمیانه را بسیار آشفته‌تر، و حتی «کم‌ثبات‌تر»، از همیشه کند.
جان آلترمن، مدیر برنامه خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی، معتقد است که حمله تروریستی اولیه «مطمئنا فقط نخستین اقدام برنامه‌ریزی شده حماس بوده» و سوال این است که اقدام ناگهانی بعدی آنها چیست؟ این سوالی کلیدی است که پیش روی ارتش اسرائیل، که برای حمله زمینی علیه حماس و متحدانش آماده می‌شود، قرار دارد.
نمرود گورن، همکار ارشد موسسه خاورمیانه، خاطرنشان می‌کند که گرچه اسرائیل ارتشی قدرتمندتر و فن‌آوری برتر دارد، اما جنگ در خیابان‌های غزه «معمولاً پایان خوبی برای ارتش اسرائیل ندارد.»
آخرین تهاجم نظامی اسرائیل در سال ۱۳۹۳ منجر به کشته شدن ۶۷ سرباز اسرائیلی شد. نیروهای اسرائیلی با مقاومت شدید روبرو شدند و بیش از چند کیلومتر هم به غزه نفوذ نکردند.
این بار فرماندهان نظامی اسرائیل وعده کارزار بسیار کامل‌تری را داده‌اند. ولی اکثر مقامات و تحلیلگران انتظار دارند که اسرائیل با آزمون بسیار سخت‌تری نسبت به ۹ سال پیش روبرو شود.
- توانایی‌های حماس
تخمین‌های اطلاعاتی ایالات متحده تعداد ستیزه‌جویان حماس را بین ۲۰ تا ۲۵ هزار نفر تخمین می‌زند (و گاهی ۳۰ هزار نفر یا بیشتر)، که با حمایت حدود ۱۲ گروه شبه‌نظامی دیگر در غزه تقویت شده است.
قدرت آتش حماس نیز به دلیل ابتکار خودش و حمایت جمهوری اسلامی ایران بسیار زیاد است.
جو تروزمن، تحلیلگر پژوهشی در بنیاد دفاع از دموکراسی‌ها مستقر در واشنگتن، می‌گوید: «زرادخانه آنها در طول سال‌ها به طور تصاعدی رشد کرده و بسیاری از سلاح‌ها ساخت خود آنها است.... آنها موشک‌هایی دارند که مناطق نزدیک مرز غزه را هدف قرار می‌دهند و این با شلیک خمپاره تکمیل می‌شود و بعد موشک‌های دوربرد هستند؛ آنها می‌توانند به شهرهای بزرگی مانند تل آویو و اورشلیم حمله کنند.»
مقامات آمریکایی همچنین ارزیابی می‌کنند که حماس تسلیحات زیادی دارد که به آن اجازه می‌دهد برای نیروهای اسرائیلی که آماده ورود به غزه هستند مشکلاتی ایجاد کند.
حماس همچنین توانایی خود در استفاده از پهپادها را در حمله اولیه به اسرائیل نشان داد. همچنین تصور می‌شود که دارای پهپادهایی است که می‌توانند به نیروی دریایی اسرائیل حمله کنند.
تروزمن می‌گوید: «آنها مانند یک ارتش عمل می‌کنند. حدود ۱۰ تا ۱۲ گروه مسلح تروریستی، در نوار غزه، همگی وابسته به حماس هستند که در زمان درگیری با یکدیگر هماهنگ می‌شوند.»
- تونل‌های غزه
حماس همچنین نشان داده است که از یک سیستم گسترده تونل‌ها در زیر غزه به نفع خود استفاده می‌کند. در طول نبردهای قبلی با اسرائیل، حماس از تونل‌ها برای استقرار واحدهای موشکی و فرار سریع به منظور جلوگیری از حملات تلافی‌جویانه استفاده کرد و در سال ۱۳۹۳ در این تونل‌ها به کمین نیروهای اسرائیلی نشست.
رافائل کوهن، کارشناس ارشد علوم سیاسی در موسسه «رند»، می‌گوید: «اگر واقعاً می‌خواهید حماس را ریشه‌کن و این سازمان نظامی را خرد کنید ... باید در زیر زمین بجنگید.»
نبرد با حماس بر فراز زمین نیز برای نیروهای اسرائیلی دشوار خواهد بود.
توماس تراسک، ژنرال بازنشسته آمریکایی، هشدار می‌دهد: «شیوه پخش نیروهای حماس در زیرزمین خانه‌ها و آپارتمان‌ها در هر گوشه شهر واقعا چالش برانگیز است... این یک نبرد محله به محله و بسیار سخت خواهد بود.»
اسرائیل احتمالا با خودروهای زرهی، تانک و بولدوزر وارد نبرد خواهد شد ولی محله‌های تنگ غزه ممکن است پیشروی را دشوار کند.
غزه، پهنه باریکی که در مرز اسرائیل و سواحل مدیترانه قرار دارد، حدود ۴۰ کیلومتر طول دارد و عرض آن در عریض‌ترین نقطه ۱۳ کیلومتر است و برخی می‌گویند با جا دادن دو میلیون فلسطینی شاید انباشته‌ترین نقطه جمعیتی دنیا باشد و اگر اسرائیل بخواهد به تعهد خود برای از بین بردن حماس عمل کند، نیروهایش باید بسیار بیشتر از گذشته و پیش از ترک غزه در سال ۱۳۸۴، به عمق این منطقه نفوذ کنند.
- محله‌های بسته
ست جونز، مدیر برنامه امنیت بین المللی در «سی‌اس‌آی‌اس» می‌گوید: «...گروه‌های شبه نظامی ... از خیابان‌ها و کوچه‌ها، تأسیسات زیرزمینی، تونل‌ها و ساختمان‌های غزه اطلاعات دقیقی دارند بنابراین... سربازان ارتش اسرائیل... باید با بمب‌های دست ساز، بمب‌گذاران انتحاری، موشک‌های ضد تانک، آر‌پی‌جی و پهپادها مقابله کنند.»
اما محله های بسته غزه ممکن است پیشروی را دشوار کند و این غیر نظامیان هستند که بین نیروهای حماس و نیروهای اسرائیل منگنه شده‌اند.
طحانی مصطفی، تحلیلگر ارشد امور فلسطینی‌ها در گروه بین المللی بحران گفت: «مردم جایی برای پناه گرفتن ندارند. اتاق امن ندارند. پناهگاه بمب ندارند... در نهایت چاره‌ای ندارند جز این که به خانه اقوام و دوستان یا مدارس و مراکز سازمان ملل بروند.»
تا روز سه‌شنبه، تخمین زده می‌شود که حدود ۶۰۰ هزار نفر به درخواست‌های اسرائیل برای ترک شمال غزه، که انتظار می‌رود جبهه اولیه حمله باشد، توجه کردند. اما جونز می‌گوید که حضور غیرنظامیانی که برخی از آنها ممکن است سلاح به دست بگیرند، حمله احتمالی اسرائیل را دلهره‌آورتر خواهد کرد چون در شرایط پر از استرس، نیروهای شبه نظامی در مناطق متراکم شهری اقدام به کشتار خواهند کرد و این، تلفات غیر نظامیان را افزایش خواهد داد.
در حال حاضر هم حملات هوایی اسرائیل علیه حماس در غزه تلفات زیادی را به همراه داشته است. به گفته وزارت بهداشت غزه [که تحت مسئولیت حماس است]، تا روز سه شنبه، حملات هوایی اسرائیل حدود ۳۰۰۰ نفر را که حدود یک چهارم آنها کودک بودند، کشته و ۱۲۵۰۰ نفر را زخمی کرده است.
- سپرهای انسانی
جان کربی، سخنگوی شورای امنیت ملی ایالات متحده روز جمعه به خبرنگاران گفت: «آنها (حماس) از مردان، زنان و کودکان بی‌گناه به عنوان سپر انسانی استفاده می‌کنند... حتی راه‌های امن را برای غیرنظامیانی که تلاش می‌کنند از این محله‌های شهری - که به مناطق جنگی تبدیل شده‌اند - خارج شوند، سد می‌کنند.»
مقامات اسرائیل هم این اتهامات را تکرار کرده‌اند ولی مقامات فلسطینی و برخی از گروه‌های امدادی در غزه این اتهامات را رد کرده و مدعی شده‌اند که ارتش اسرائیل بیمارستان‌ها و مدارس را هدف قرار داده است.
تحلیلگران دیگر هشدار می‌دهند که اتهامات به کنار، بسیاری از فلسطینی‌های غزه از ترس آن‌که هرگز اجازه بازگشت پیدا نکنند، تمایلی به ترک غزه ندارند.
- گسترش
یکی از برجسته‌ترین نگرانی‌ها این است که جنگ بین اسرائیل و حماس به غزه محدود نشود و بخش زیادی از خاورمیانه را در بر بگیرد.
ایالات متحده، به ویژه، نگران این است که [جمهوری اسلامی] ایران و گروه‌های نیابتی آن، از جمله حزب الله لبنان، ممکن است سعی کنند از این موقعیت سوء استفاده کنند و به مبارزه با اسرائیل بپیوندند.
ارتش ایالات متحده با اعزام دو گروه تهاجمی ناو هواپیمابر به شرق مدیترانه و ارسال جت‌های جنگنده بیشتر به منطقه نیروهای حمایتی‌اش را افزایش داده است.
لوید آستین، وزیر دفاع ایالات متحده، روز یکشنبه در بیانیه‌ای گفت: «این اقدامات نشان‌دهنده تصمیم واشنگتن برای بازدارندگی هر بازیگر دولتی یا غیردولتی است که به دنبال تشدید جنگ است.»
اما جمهوری اسلامی ایران، یکی از حامیان دیرینه حماس، از عقب‌نشینی خودداری کرده است. علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی، روز یکشنبه در رسانه اجتماعی «ایکس» نوشت: «به فضل الهی این حرکت...به پیروزی کامل فلسطینی‌ها منجر خواهد شد.» یک روز پیش از آن حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی هم گفته بود که تهران یا نیروهای نیابتی آن هم می‌توانند به این جنگ بپیوندند.
به نظر می‌رسد برخی از گروه‌های مرتبط با جمهوری اسلامی ایران در حال آماده شدن هستند. در لبنان هم «حزب الله» اعلام کرده است که آماده جنگ خواهد بود. حسن نصر الله، رهبر حزب‌الله گفت: «ما گام بعدی‌مان را فاش نمی‌کنیم. ولی هر چه باشد با آن‌چه در غزه می‌گذرد گره خورده است.»
- حزب‌الله
آخرین برآوردهای اطلاعاتی ایالات متحده می‌گوید که تا شهریور ۱۴۰۱، حزب‌الله تقریباً ۴۰ هزار جنگنده با «قابلیت‌های نظامی دولتی» داشته است که شامل سیستم‌های دفاع هوایی، موشک‌های ضد کشتی و ضد تانک روسی، موشک‌های هدایت دقیق و پهپادها می‌شود.
موسسه «سی‌اس‌آی‌اس» هم تخمین زده است که حزب الله حدود ۱۳۰ هزار موشک در اختیار دارد.
در حال حاضر، درگیری‌ها و حملات موشکی پراکنده توسط حزب‌الله در امتداد مرز اسرائیل و لبنان رخ داده است اما مقامات آمریکایی گفته‌اند که تاکنون نشانه‌هایی را ندیده‌اند که این گروه مورد حمایت جمهوری اسلامی برای ورود به جنگ آماده می‌شود. اما برخی از تحلیلگران هشدار می‌دهند که ممکن است حزب‌الله برنامه دیگری داشته باشد.
جان آلترمن می‌گوید: «ارزیابی من این است که آنها مایلند سهم‌شان به منحرف کردن اسرائیل و جذب منابع آن به شمال کشور محدود باشد.»
در مورد جمهوری اسلامی ایران هم، باوجود حمایت دیرینه‌اش از حماس، کسانی هستند که فکر می‌کنند تهران به شعله ور کردن آتش جنگ از راه دور بسنده می‌کند. نورمن رول، مدیر سابق اطلاعاتی آمریکا در امور ایران می‌گوید: «روش ایران این است که وارد یک جغرافیا می‌شود. یک آتش افروز را شناسایی می‌کند. آن را تقویت می‌کند، آموزش می‌دهد و تقویت می‌کند تا بر سایر آتش‌افروزان آن منطقه سلطه پیدا کند و بعد به آن آتش افروز کبریت‌های خیلی خاصی برای آتش‌افروزی می‌دهد.»
- ستیزه‌جویان خارجی
مقامات ضد تروریسم و نظامی ایالات متحده نسبت به تهدید دیگری هم نگران هستند: احتمال تلاش ستیزه‌جویان خارجی برای پیوستن به حماس.
مقامات نظامی می‌گویند که در حال ردیابی گزارش‌هایی هستند مبنی بر اینکه برخی از جهادی‌های بالقوه، از جمله برخی که برای گروه‌های تروریستی مانند القاعده و دولت اسلامی جنگیده‌اند، علاقه‌مند به راهیابی به اسرائیل هستند.
یکی از مقامات سابق ضد تروریسم غربی به صدای آمریکا گفت که حمله حماس مطمئناً می‌تواند هر کسی را که اسرائیل را دشمن تصور می‌کند، تحریک کند.
اما نکته این‌جاست که غزه در محاصره کامل قرار دارد و حتی اگر کسی بخواهد که وارد غزه شود این که چه طور می‌تواند این کار را بکند، مورد سوال است.
- پایان بازی
در حال حاضر جنگ اسرائیل و حماس مغلوبه است. هواپیماهای اسرائیل شبه‌نظامیان و تاسیسات مشکوک را در غزه هدف قرار می‌دهند و حماس و سایر گروه‌های شبه‌نظامی هم به بمیاران اسرائیل با موشک‌هایشان ادامه می‌دهند.
البته ممکن است که دولت اسرائیل با حمایت ایالات متحده جسارت بیشتری پیدا کند.
جو بایدن روز یکشنبه گفت که «اسرائیل باید پاسخ دهد؛ آنها باید حماس را گیر بیاورند.»
و به نظر می‌رسد که حمله زمینی اسرائیل به غزه، و درگیری روی زمین و در تونل‌های زیرزمینی، گرچه دیر و زود دارد ولی قطعی است و هدف آن روشن است: از بین بردن حماس، ریشه کن کردن آن در نوار غزه و اطمینان از این که آنها هرگز نخواهند توانست دوباره خود را بسازند.
امیر آویوی، سرتیپ بازنشسته اسرائیلی و بنیان‌گذار انجمن دفاعی و امنیتی اسرائیل، می‌گوید: «با این حال، دستیابی به چنین هدفی سریع یا آسان نخواهد بود... برای این کار باید کنترل غزه را دوباره به دست بگیریم. پاکسازی غزه از هرگونه حضور تروریستی، دست کم چندین ماه طول می‌کشد.»
اما تحلیل‌گرانی هم هستند که چنین نتیجه‌ای را واقع بینانه نمی‌دانند. آنها می‌پرسند: حتی اگر چنین چیزی ممکن باشد، چه کسی بر غزه حکومت خواهد کرد و آن را اداره می‌کند؟ و پایان بازی حماس چیست؟ و آیا حماس به پیامدهای حمله‌اش فکر کرده است؟
گروهی از تحلیلگران معتقدند که حماس از آن‌چه تصور می‌کرد، موفق‌تر بوده است ولی برخی دیگر می‌گویند که این حمله قمار مرگ و زندگی برای حماس است و آنها به سادگی این میدان را خالی نخواهند کرد.
طحانی مصطفی، تحلیلگر امور فلسطینی‌ها در گروه بین‌المللی بحران می‌گوید: «در نهایت کسی در این نبرد برنده نخواهد بود، به‌ویژه اسرائیل. به هر طریق، اسرائیل از این نبرد به شکل جامعه‌ای در هم شکسته بیرون خواهد آمد.»
برگردان بخشی از مقاله جف سلدن، خبرنگار صدای آمریکا
