اول دسامبر، دهم آذر ماه، روز جهانی ایدز است. تعیین این روز موقعیت مناسبی را برای مبارزه با ایدز در سراسر جهان فراهم می کند. تعیین این روز به ما خاطر نشان می کند که به رغم همه پیشرفت ها هنوز روزانه ۱۴ هزار نفر در جهان به ایدز مبتلا می شوند. از ما می خواهد به خاطر بسپاریم که در حال حاضر ۳۵/۳ میلیون نفر در جهان مبتلا به ایدز هستند و تا سال آینده قریب به یک میلیون و پانصد هزار نفر آنان خواهند مرد، در حالی که بیش از دو میلیون نفر دیگر به ویروس اچ آی وی آلوده می شوند.
روز ایدز، اول دسامبر
تعیین روزی به نام روز جهانی ایدز، به مردم، به فعالان مبارزه با ایدز و به متولیان بهداشت و سلامت جامعه یادآوری می کند که اصلی ترین راه کنترل این بیماری، آموزش و افزایش آگاهی درباره راه های انتقال ایدز و مبارزه با تبعیض های اجتماعی است. این گزارش نگاهی اجمالی به تاریخچه ظهور ایدز در جهان می اندازد و مسیر پر فراز و فرود آن را در ایران دنبال می کند.
سی و دو سال پیش، به نظر می رسید که همه چیز از نیویورک شروع شده است. بیماری مرموزی شایع شده بود که اوایل حتی نامی بر خود نداشت، اما آدم های صاحب نام بسیاری را به کام مرگ فرستاد. فردی مرکوری، راک هودسن، ایساک آسیموف، میشایل فوکالت، آرتور اش و بسیاری دیگر …
بعدها این بیماری، ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی نام گرفت. دانشمندان با مطالعه نشانه های بیماری، نحوه سرایت و دلیل ابتلا به آن دریافتند که انسان قرن بیستم، چشمش به جمال ویروسی به نام اچ آی وی یا نقص ایمنی انسانی روشن شده است.
آغاز بروز ایدز در نیویورک
ماجرا چنین آغاز شده بود که ابتدا، هشت مرد نیویورکی، به نوعی بیماری وخیم به نام سارکوم کاپوزی مبتلا شدند و سپس پنومونی نادر نوموسیستیس کارینی در مردان همجنس گرای کالیفرنیا شایع شد. آزمایش های متعدد پزشکی بر روی این گروه مشخص کرد که آنان با ویروس اچ آی وی یا نقص ایمنی انسانی آلوده شده و ایدز گرفته اند. بیماری ایدز به معنی از کار افتادن سیستم ایمنی بدن توسط ویروس اچ آی وی است که به صورت اکتسابی به انسان منتقل می شود.
تحقیقات انجام شده بر ویژگی‌های ژنتیکی این ویروس، مشخص کرد که اچ آی وی، در دهه شصت میلادی در آفریقا و از ترکیب دو ویروس مختلف در شامپانزه ایجاد و به انسان منتقل شده است. ویروس سپس از طریق مهاجران بین المللی و سفرهای بین قاره ای به کشورهای غربی رسید.
ایدز در ایران
اما ورود آن به ایران مسیر دیگری طی کرد. مسیری که یک سر آن کمپانی مریوی فرانسه بود و سر دیگر آن سازمان انتقال خون و آزمایشگاه رفرانس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
خون های آلوده و ایدز
یک پسر بچه ۶ ساله ی هموفیلی، اولین بیمار مبتلا به ایدز در ایران بود. به این کودک فاکتور 8 انعقادی آلوده به اچ آی وی تزریق شده بود و فرآورده خونی مورد استفاده، از مریوی فرانسه خریداری شده بود. پس از بستری شدن این کودک، مشخص شد که تعداد زیادی از بیماران هموفیلی و تالاسمی که سابقه مکرر تزریق خون و فاکتورهای انعقادی داشتند، از طریق مشابهی و به دلیل تزریق خون ناسالم به ویروس هپاتیت و ایدز آلوده شده اند.
ابتدا وزارت بهداشت آلودگی فراورده‌های خونی وارداتی به ایران را تکذیب کرد، اما شرکت فرانسوی، آلوده بودن خون ها را تایید کرد. در پی آن، در سال ۱۳۷۶ کانون هموفیلی ایران و قریب به هزار شاکی خصوصی به دادگاه شکایت کردند و در پایان دادرسی، دادگاه طی حکمی بی سابقه در خرداد ۱۳۸۳، دو نهاد دولتی یعنی وزارت بهداشت و سازمان انتقال خون را محکوم به پرداخت غرامت و عذرخواهی رسمی از قربانیان کرد. تاکنون بالغ بر ۲۰ میلیارد تومان خسارت به شاکیان پرداخت شده، اما موضوع اعاده حیثت و عذر خواهی ازبیماران مسکوت مانده است.
خلاصه آن که، از آن روز که تخت ۳۲ بخش عفونی بیمارستان امام خمینی تهران، پذیرای مسعود ۶ ساله شد، تا امروز که صدها شاکی خون های آلوده جان خود را از دست داده اند، بیش از ربع قرن می گذرد، بیست و پنج سالی که در آن سیمای اپیدمیولوژیک ایدز در ایران تغییر بسیار کرده است.
ایدز و اعتیاد
در آن سال ها، در میان هیاهوی خبری خون های آلوده و تلاش برای کنترل بیماری، ویروس اچ آی وی راه خود را از طریق دیگری باز کرد. موج دوم همه گیری ایدزِ ایران، در میان معتادان تزریقی و از طریق انتقال ویروس از مسیر سرنگ های آلوده و مشترک آغاز شد.
ایدز در زندان های ایران
نخستین غربالگری ایدز در زندان های ایران در نیمه اول دهه ۷۰ ، شیوع ایدز را در بین معتادان تزریقی زندان ۲۵ درصد نشان داد. گفتنی است، طبق معیار دفتر اجرایی برنامه مشترک سازمان ملل متحد در زمینه ایدز، اگر ۵ درصد افراد یک گروه به ویروس اچ آی وی آلوده باشند، آن گروه در وضعیت بحرانی قرار دارد. پس از این بررسی و با اجرای برنامه های کاهش آسیب ِ وزارت بهداشت، و از طریق برپایی کلینیک های مثلثی و توزیع سرنگ و کاندوم در میان معتادان تزریقی، شیوع اچ آی وی در اواسط دهه هشتاد، به ۱۵ درصد رسید و در این حد ثابت نگاه داشته شد. گرچه این رقم هنوز بسیار بالاست، اما ثابت نگاه داشتن آمار ابتلا در این گروه پرخطر بیانگر موفق بودن ایران در کنترل ایدز در میان معتادان است.
موج سوم ایدز در ایران، انتقال جنسی
در نیمه دهه هشتاد شمسی، موج سوم ایدز با انتقال جنسی ویروس از راه رسید. ابتدا ویروس از طریق رابطه جنسی معتادان با همسر یا شریکان جنسی دیگرشان، به آنها انتقال یافت و از آنجا که برخی از معتادان برای کسب درآمد یا تهیه مواد مخدر٬ مجبور به تن فروشی می شوند، ایدز از معتادان به تن فروشان و از هر دو گروه به دیگر قشرهای جامعه گسترش یافت.
افزایش ایدز در ایران
آمارهای جمع آوری شده از دانشگاه های علوم پزشکی ایران نشان می دهد که انتقال جنسی بیماری ایدز، به صورت تصاعدی در حال افزایش است. تا سال ۱۳۸۹ ، فقط ۳۲۹ مورد یا کمتر از دو درصد جمعیت آلوده به اچ آی وی از طریق ارتباط جنسی محافظت نشده به بیماری مبتلا شده بودند، اما گزارش اخیر مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت حاکی از آن است که در سالهای ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ ده درصد از مبتلایان به طریق جنسی بیمار شده اند و این میزان در سال های ۹۱ و ۹۲ به بیش از ۳۰درصد افزایش یافته است.
افزایش ایدز در زنان
علاوه بر این، با آن که هنوز اکثر مبتلایان به ایدز در ایران، مرد هستند، تعداد زنان مبتلا نیز به سرعت رو به افزایش است. گزارش مدیریت بیماری های واگیر، همچنین خاطر نشان می کند که به لحاظ سنی ۷۵ درصد یا سه چهارم مبتلایان به ایدز در ایران، در گروه سنی ۱۵ تا ۴۹ سال یا گروه سنی فعال و مولد جامعه قرار دارند.
کودکان کار؛ بیشترین قربانیان ایدز
در گزارش دیگری نیز وزیر بهداشت ایران گفته است که در طول ۱۱ سال گذشته آمار ایدز در کشور به ۹ برابر افزایش یافته است. او همچنین به ابتلای پنج درصد کودکان کار به بیماری ایدز اشاره کرده و گفته است متوسط شیوع این بیماری در کودکان کار ۴۰ برابر جامعه عمومی است.
ایدز و بی عدالتی اجتماعی
این شاخص های آماری حکم هشدار را دارند، طریق انتقال آمیزش جنسی است، شیوع ایدز در گروه های محروم جامعه ده ها برابر مردم مرفه است و در زنان با شتاب بیشتری رشد می کند. به نظر می رسد اظهار نظر خردمندانه میشل سیدیبه، مدیر اجرایی برنامه مشترک سازمان ملل متحد در زمینه ایدز، مصداق کاملی در شرایط اجتماعی بهداشتی امروز ایران دارد.
آقای سیدیبه گفته است که:«ایدز آینه تمام نمای نابرابری های جامعه است» و دلیل آن را عوامل زمینه ساز بیماری ایدز، یعنی نداشتن آگاهی، رفتار های جنسی پرخطر و اعتیاد تزریقی در اقشار محروم جامعه می داند.
نابرابری در دسترسی به امکانات رفاهی جامعه از جمله ثروت، آموزش، خدمات بهداشتی و منزلت اجتماعی، بسترهای اجتماعی پدید آمدن ایدز هستند. از بین بردن این نابرابری ها تنها راه کنترل و به صفر رساندن موارد ایدز است.
.
روز ایدز، اول دسامبر
تعیین روزی به نام روز جهانی ایدز، به مردم، به فعالان مبارزه با ایدز و به متولیان بهداشت و سلامت جامعه یادآوری می کند که اصلی ترین راه کنترل این بیماری، آموزش و افزایش آگاهی درباره راه های انتقال ایدز و مبارزه با تبعیض های اجتماعی است. این گزارش نگاهی اجمالی به تاریخچه ظهور ایدز در جهان می اندازد و مسیر پر فراز و فرود آن را در ایران دنبال می کند.
سی و دو سال پیش، به نظر می رسید که همه چیز از نیویورک شروع شده است. بیماری مرموزی شایع شده بود که اوایل حتی نامی بر خود نداشت، اما آدم های صاحب نام بسیاری را به کام مرگ فرستاد. فردی مرکوری، راک هودسن، ایساک آسیموف، میشایل فوکالت، آرتور اش و بسیاری دیگر …
بعدها این بیماری، ایدز یا سندرم نقص ایمنی اکتسابی نام گرفت. دانشمندان با مطالعه نشانه های بیماری، نحوه سرایت و دلیل ابتلا به آن دریافتند که انسان قرن بیستم، چشمش به جمال ویروسی به نام اچ آی وی یا نقص ایمنی انسانی روشن شده است.
آغاز بروز ایدز در نیویورک
ماجرا چنین آغاز شده بود که ابتدا، هشت مرد نیویورکی، به نوعی بیماری وخیم به نام سارکوم کاپوزی مبتلا شدند و سپس پنومونی نادر نوموسیستیس کارینی در مردان همجنس گرای کالیفرنیا شایع شد. آزمایش های متعدد پزشکی بر روی این گروه مشخص کرد که آنان با ویروس اچ آی وی یا نقص ایمنی انسانی آلوده شده و ایدز گرفته اند. بیماری ایدز به معنی از کار افتادن سیستم ایمنی بدن توسط ویروس اچ آی وی است که به صورت اکتسابی به انسان منتقل می شود.
تحقیقات انجام شده بر ویژگی‌های ژنتیکی این ویروس، مشخص کرد که اچ آی وی، در دهه شصت میلادی در آفریقا و از ترکیب دو ویروس مختلف در شامپانزه ایجاد و به انسان منتقل شده است. ویروس سپس از طریق مهاجران بین المللی و سفرهای بین قاره ای به کشورهای غربی رسید.
ایدز در ایران
اما ورود آن به ایران مسیر دیگری طی کرد. مسیری که یک سر آن کمپانی مریوی فرانسه بود و سر دیگر آن سازمان انتقال خون و آزمایشگاه رفرانس وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی.
خون های آلوده و ایدز
یک پسر بچه ۶ ساله ی هموفیلی، اولین بیمار مبتلا به ایدز در ایران بود. به این کودک فاکتور 8 انعقادی آلوده به اچ آی وی تزریق شده بود و فرآورده خونی مورد استفاده، از مریوی فرانسه خریداری شده بود. پس از بستری شدن این کودک، مشخص شد که تعداد زیادی از بیماران هموفیلی و تالاسمی که سابقه مکرر تزریق خون و فاکتورهای انعقادی داشتند، از طریق مشابهی و به دلیل تزریق خون ناسالم به ویروس هپاتیت و ایدز آلوده شده اند.
ابتدا وزارت بهداشت آلودگی فراورده‌های خونی وارداتی به ایران را تکذیب کرد، اما شرکت فرانسوی، آلوده بودن خون ها را تایید کرد. در پی آن، در سال ۱۳۷۶ کانون هموفیلی ایران و قریب به هزار شاکی خصوصی به دادگاه شکایت کردند و در پایان دادرسی، دادگاه طی حکمی بی سابقه در خرداد ۱۳۸۳، دو نهاد دولتی یعنی وزارت بهداشت و سازمان انتقال خون را محکوم به پرداخت غرامت و عذرخواهی رسمی از قربانیان کرد. تاکنون بالغ بر ۲۰ میلیارد تومان خسارت به شاکیان پرداخت شده، اما موضوع اعاده حیثت و عذر خواهی ازبیماران مسکوت مانده است.
خلاصه آن که، از آن روز که تخت ۳۲ بخش عفونی بیمارستان امام خمینی تهران، پذیرای مسعود ۶ ساله شد، تا امروز که صدها شاکی خون های آلوده جان خود را از دست داده اند، بیش از ربع قرن می گذرد، بیست و پنج سالی که در آن سیمای اپیدمیولوژیک ایدز در ایران تغییر بسیار کرده است.
ایدز و اعتیاد
در آن سال ها، در میان هیاهوی خبری خون های آلوده و تلاش برای کنترل بیماری، ویروس اچ آی وی راه خود را از طریق دیگری باز کرد. موج دوم همه گیری ایدزِ ایران، در میان معتادان تزریقی و از طریق انتقال ویروس از مسیر سرنگ های آلوده و مشترک آغاز شد.
ایدز در زندان های ایران
نخستین غربالگری ایدز در زندان های ایران در نیمه اول دهه ۷۰ ، شیوع ایدز را در بین معتادان تزریقی زندان ۲۵ درصد نشان داد. گفتنی است، طبق معیار دفتر اجرایی برنامه مشترک سازمان ملل متحد در زمینه ایدز، اگر ۵ درصد افراد یک گروه به ویروس اچ آی وی آلوده باشند، آن گروه در وضعیت بحرانی قرار دارد. پس از این بررسی و با اجرای برنامه های کاهش آسیب ِ وزارت بهداشت، و از طریق برپایی کلینیک های مثلثی و توزیع سرنگ و کاندوم در میان معتادان تزریقی، شیوع اچ آی وی در اواسط دهه هشتاد، به ۱۵ درصد رسید و در این حد ثابت نگاه داشته شد. گرچه این رقم هنوز بسیار بالاست، اما ثابت نگاه داشتن آمار ابتلا در این گروه پرخطر بیانگر موفق بودن ایران در کنترل ایدز در میان معتادان است.
موج سوم ایدز در ایران، انتقال جنسی
در نیمه دهه هشتاد شمسی، موج سوم ایدز با انتقال جنسی ویروس از راه رسید. ابتدا ویروس از طریق رابطه جنسی معتادان با همسر یا شریکان جنسی دیگرشان، به آنها انتقال یافت و از آنجا که برخی از معتادان برای کسب درآمد یا تهیه مواد مخدر٬ مجبور به تن فروشی می شوند، ایدز از معتادان به تن فروشان و از هر دو گروه به دیگر قشرهای جامعه گسترش یافت.
افزایش ایدز در ایران
آمارهای جمع آوری شده از دانشگاه های علوم پزشکی ایران نشان می دهد که انتقال جنسی بیماری ایدز، به صورت تصاعدی در حال افزایش است. تا سال ۱۳۸۹ ، فقط ۳۲۹ مورد یا کمتر از دو درصد جمعیت آلوده به اچ آی وی از طریق ارتباط جنسی محافظت نشده به بیماری مبتلا شده بودند، اما گزارش اخیر مرکز مدیریت بیماری های واگیر وزارت بهداشت حاکی از آن است که در سالهای ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ ده درصد از مبتلایان به طریق جنسی بیمار شده اند و این میزان در سال های ۹۱ و ۹۲ به بیش از ۳۰درصد افزایش یافته است.
افزایش ایدز در زنان
علاوه بر این، با آن که هنوز اکثر مبتلایان به ایدز در ایران، مرد هستند، تعداد زنان مبتلا نیز به سرعت رو به افزایش است. گزارش مدیریت بیماری های واگیر، همچنین خاطر نشان می کند که به لحاظ سنی ۷۵ درصد یا سه چهارم مبتلایان به ایدز در ایران، در گروه سنی ۱۵ تا ۴۹ سال یا گروه سنی فعال و مولد جامعه قرار دارند.
کودکان کار؛ بیشترین قربانیان ایدز
در گزارش دیگری نیز وزیر بهداشت ایران گفته است که در طول ۱۱ سال گذشته آمار ایدز در کشور به ۹ برابر افزایش یافته است. او همچنین به ابتلای پنج درصد کودکان کار به بیماری ایدز اشاره کرده و گفته است متوسط شیوع این بیماری در کودکان کار ۴۰ برابر جامعه عمومی است.
ایدز و بی عدالتی اجتماعی
این شاخص های آماری حکم هشدار را دارند، طریق انتقال آمیزش جنسی است، شیوع ایدز در گروه های محروم جامعه ده ها برابر مردم مرفه است و در زنان با شتاب بیشتری رشد می کند. به نظر می رسد اظهار نظر خردمندانه میشل سیدیبه، مدیر اجرایی برنامه مشترک سازمان ملل متحد در زمینه ایدز، مصداق کاملی در شرایط اجتماعی بهداشتی امروز ایران دارد.
آقای سیدیبه گفته است که:«ایدز آینه تمام نمای نابرابری های جامعه است» و دلیل آن را عوامل زمینه ساز بیماری ایدز، یعنی نداشتن آگاهی، رفتار های جنسی پرخطر و اعتیاد تزریقی در اقشار محروم جامعه می داند.
نابرابری در دسترسی به امکانات رفاهی جامعه از جمله ثروت، آموزش، خدمات بهداشتی و منزلت اجتماعی، بسترهای اجتماعی پدید آمدن ایدز هستند. از بین بردن این نابرابری ها تنها راه کنترل و به صفر رساندن موارد ایدز است.
.
