درحالی که گروه افراطی سنی «دولت اسلامی عراق و شام» با حمله به مناطق شمالی عراق و تصرف بخش‌هایی از آن، دولت و نیروهای امنیتی عراق را به چالش کشیده است، ایاد علاوی، سیاستمدار نام‌آشنای عراقی و نخست وزیر پیشین آن کشور، پس از سقوط حکومت صدام حسین توسط نیروهای نظامی ایالات متحده، در گفتگویی اختصاصی با صدای آمریکا ضمن سرزنش دولت عراق به خاطر وضعیت کنونی آن کشور، گفت «متأسفانه آمریکا، عراق را به ایران تسلیم کرد».
متن کامل گفتگوی علی جوانمردی، خبرنگار بخش فارسی صدای آمریکا، با ایاد علاوی به شرح زیر است:
صدای آمریکا: در مورد وضعیت قعلی عراق، و احتمال تقسیم آن به سه کشور چه فکر می کنید؟
ایاد علاوی: اگر وضعیت در شکل فعلی باقی بماند و رهبران عراق مردم را دور خود جمع نکنند، احتمال این که عراق در مسیر کاملا فاجعه بار و خونین قرار خواهد گرفت، هم اینک در چنین حالتی قرار دارد. من بیش از یک سال پیش هشدار دادم که اگر روند مناسب برگزاری انتخابات را آغاز نکنیم و بهترین کوشش خود را بکار نبریم، و کار تقسیم قدرت و آشتی ملی را انجام ندهیم، انتخابات بعدی بسیار خونین خواهد بود. متاسفانه وضعیتی که بوجود آمده اینچنین است.
چه کسی مسئول این وضع است؟
ایاد علاوی: ما در باره سه مساله حرف می‌زنیم. نخست، رشد و قدرت گرفتن القاعده و گروه‌های وابسته به آن، مانند داعش، که یک سازمان تروریستی بدنام است و خسارات زیادی به همه جا وارد کرده است. آنها اخیراً درعراق فعال شدند، زیرا چشم انداز سیاسی کشور، کاملا مطلوب هدف‌های نیروهای افراطی بوده است. فرقه گرائی داریم. نارضایتی داریم، فقر داریم ، فساد داریم ، سرکوب و اختناق داریم، نقض حقوق بشر داریم؛ و چنین فضایی موجب رشد افراط گرایی می‌شود، مانند القاعده و گروه های وابسته به آن. وقایعی که در نقاط دیگر جریان دارد، در منطقه، در سوریه، لبنان، مسئله فلسطین، یمن و غیره. این وضعیت سردرگم کننده است و اوضاع در عراق را بدتر می‌کند.
دومین مسئله عدم پاسخگویی دولت به تظاهرات صلح‌جویانه است که در ماه فوریه ۲۰۱۱ آغاز شد. در فوریه تظاهرات بزرگی در سراسر کشور برپا شد. هفت نفر در بغداد توسط پلیس و نیروهای ویژه کشته شدند. تظاهرات به استان‌های مختلف گسترش یافت؛ دولت توجه نکرد، حاضر نشد با مردم به گفت و گو بنشیند. تظاهرات بسیار صلح‌جویانه ای بود، هرگز صدمه‌ای به کشور نزد. سپس دولت تظاهرکنندگان را تروریست نامید.
سومین مسئله انتخابات بود که با تقلب بسیار همراه بود. به هیچ وجه شفاف نبود، بسیار خونین و خطرناک بود.
این ها سه مسئله هستند. حالا انتظار این که در یک جامعه درهم شکسته، دولتی تشکیل شود، فوق‌العاده دشوار است. در حقیقت باید دولت مسئول شناخته شود، زیرا مشکلاتی با کردها داشت. آنها بسیار فرقه‌ای هستند، با میلیون‌ها مردم ناراضی و محروم، و متاسفانه عراق در چنین وضعیتی قرار گرفته است.
شما گفتید یک سال پیش در باره وضع امروز حرف زدید. آیا در آن زمان نگرانی‌ها و نظرات خود را با نخست وزیر نوری المالکی در میان گذاشتید؟ اگر گذاشتید، پاسخ او چه بود؟
ایاد علاوی: نه، من این کار را نکردم، زیرا آقای مالکی نمی‌خواست به حرف کسی گوش کند. ولی من به رسانه ها گفتم، به سیاستمداران ارشد کشور، از جمله رئیس اتحادیه ملی، آقای جعفری، آقای بارزانی، آقای الحکیم؛ در واقع با همه، صریح و روشن صحبت کردم، و همه می‌دانستند که اوضاع در آن جهت حرکت می کند. زیرا می‌دانید مشکلات با کردستان آغاز شد، با وارد کردن اتهامات و رد اتهامات.
همچنین با رویکرد دولت نسبت به حل مشکلات، تظاهرات مسالمت‌آمیز بوجود آمد، زیرا دولت هرگز حاضر نبود در استان‌های سنی‌نشین با مردم به گفت و شنود بنشیند. همه می‌دانستند. آنچه که من گفتنم موضوعی مخفی و محرمانه نبود. من نظرات خود را آشکارا بیان کردم. حتی تا آنجا جلو رفتم که جلسه‌ای در اربیل تشکیل دادم که رای عدم اعتماد بدهم و آقای (جلال) طالبانی دو سال پیش حضور یافت. آقای (مسعود) بارزانی نیز حضور یافت و آقای مقتدی صدر هم شرکت کرد. رئیس مجلس آنجا بود، ما بحث کردیم و تصمیم گرفتیم رای عدم اعتماد بدهیم، زیرا همه می‌دانستند وضعیت به کدام سو می‌رود؛ فقط من نبودم.
مقتدی صدر گفت عراق به طرف دیکتاتوری می‌رود؛ همه می دانستند. من سعی کردم برای جلوگیری از وضعیت فعلی، کارهایی انجام دهم. اما متاسفانه موفقیت‌آمیز نبود، به دلیل مداخله بازیگران منطقه‌ای و بین‌المللی.
حالا عراق تحت حمله قرار گرفته است. برای حل بحران فعلی چه راه‌هایی وجود دارد؟
ایاد علاوی: راه حل‌های زیادی هست. نخست تشکیل یک دولت وحدت ملی، یک دولت بازسازی؛ دولتی که عملاً دو وظیفه دارد. یکی آشتی فوری در کشور، که تروریست ها را کنار بگذارد و مردم را علیه داعش و القاعده بسیج کند. دوم، ایجاد نهادهای غیر‌فرقه‌ای، که سرانجام به دولتی معتبر متحول شود که تمام عراقی‌ها را بدون توجه به مذهب، کیش و زمینه قومی در بر بگیرد. این ملت، ترکیبات مختلفی دارد؛ باید شرایطی بوجود آید که مردم عراق بتوانند با هماهنگی با یکدیگر زندگی کنند. به علت مسائل فرقه‌ای است که ما در چنین وضعیتی قرار داریم.
رسانه‌ها گزارش‌هایی در باره حضور نیروی قدس سپاه پاسداران ایران، برای کمک به آقای مالکی منتشر کرده‌اند. آیا این گزارش‌ها را تایید می‌کنید؟
ایاد علاوی: بله، تایید می کنم، آنها در عراق هستند. تایید می کنم که ایران بازیگر عمده‌ای در عراق است. می‌توانم تایید کنم که آمریکا متاسفانه عراق را به ایران تسلیم کرد. حتی در سال ۲۰۱۰، آمریکا و ایران با قانون اساسی عراق مخالفت کردند؛ با آن که برنده انتخابات، دولت را تشکیل دهد، مخالف بودند. برنده انتخابات در آن وقت، حزب عراقیه بود – متشکل از شیعیان و سنی‌ها – با دو کرسی بیشتر از مالکی، برنده شد.
بر اساس قانون اساسی حزبی که کرسی‌های بیشتری کسب کند، دولت را تشکیل می‌دهد. اما آمریکا و ایران نمی‌خواستند العراقیه دولت را تشکیل دهد و نمی دانم چرا؛ در مورد ایران البته می‌دانم چرا، ولی دلیل مخالفت آمریکا را نمی‌دانم. آن فرصتی واقعی بود که متاسفانه از دست رفت.
باید به العراقیه حداقل شانسی داده می‌شد که تلاش کند دولت را تشکیل دهد. بر اساس قانون اساسی، اگر نتواند ظرف پنج روز دولت را تشکیل دهد، آن وقت رئیس جمهوری می‌توانست از دیگران بخواهد دولت را تشکیل دهد. حتی این شانس هم داده نشد؛ و به این دلیل ما امروز در چنین وضعیتی قرار داریم.
من در آن موقع فکر می‌کردم آمریکا و جامعه بین‌المللی از فرصت برای آشتی استفاده خواهند کرد و پس از انتخابات به العراقیه فرصت خواهند داد که دولت تشکیل دهد. حالا متأسفانه در چنین وضعیتی هستیم.
شما در حقیقت از آمریکا در آن زمان انتقاد می‌کنید، به نظر شما نقش ایالات متحده آمریکا امروز چه می‌تواند باشد؟
ایاد علاوی: امروز آمریکا دیگر قدرتی در عراق ندارد که کاری انجام دهد. اما شورای امنیت (سازمان ملل متحد) باید کاری کند که از مداخله کشورهای همسایه، از جمله ایران، جلوگیری شود و دولت عراق را برای متوقف کردن اقدامات فرقه‌ای، که به کشور صدمه زده است، تحت فشار بگذارد؛ و البته به عراق برای اقدام علیه القاعده کمک کند؛ نه با اعزام سرباز، بلکه، در حالی که نیروهای امنیتی عراق رو به تحلیل می‌روند، با دادن اطلاعات کمک کنند تا بتوانند با القاعده و داعش مبارزه کنند.