استیضاح اولین وزیر دولت حسن روحانی با حاشیه هایی همراه شده است. در حالی که وزارت علوم ایران می گوید بهانه نمایندگان خواستار استیضاح «فرجی دانا»، افشای بورسیه های غیر قانونی دولت قبل است، برخی نمایندگان اصولگرای مجلس در آستانه استیضاح وزیر علوم، مدرک دکترای رئیس جمهوری ایران را جعلی خوانده اند.
روز سه شنبه ۲۸ مرداد، رضا فرجی دانا، وزیر علوم، تحقیقات و فن آوری ایران از سوی نمایندگان مجلس شورای اسلامی استیضاح می شود.
از یک ماه پیش، چهره های سرشناسی از اصولگرایان نزدیک به محمود احمدی نژاد بحث استیضاح فرجی دانا را پیش کشیدند. آنها می گویند وزیر علوم تا کنون موفق نبود و موجب نارضایتی رهبر جمهوری اسلامی شده است.
اشاره این نمایندگان به سخنرانی یازدهم تیرماه ۹۳ آیت الله علی خامنه ای است که او در سخنانی هشدار داده بود «مسئولان ذیربط و مدیران دانشگاه‌ها باید با جدیت از تبدیل مراکز علمی به محل جولان و فعالیت‌های جریان‌های سیاسی جلوگیری کنند... تبدیل دانشگاه‌ها به باشگاه‌های سیاسی سم مهلکی برای حرکت علمی کشور است و متاسفانه در دوره‌ای شاهد این پدیده زیان‌بار بودیم».
اشاره آیت الله خامنه ای به دوران ریاست جمهوری محمد خاتمی است که در آن زمان رهبر جمهوری اسلامی بارها نارضایتی خود را از وضعیت دانشگاه های کشور اعلام کرده بود.
همین سخنرانی بهانه کافی برای ۵۱ نماینده اصولگرای مجلس بود تا درخواست استیضاح وزیر علوم را نهایی کنند. رییس مجلس یک ماهی فرصت خواست تا حداقل دولت در اولین سال شروع به کارش استیضاح نشود اما وقایعی دیگر استیضاح کنندگان را متقاعد کرد که خواستار اعلام وصول این طرح شوند.
روایت وزارت علوم
با این که نمایندگان خواستار استیضاح می گویند عملکرد فرجی دانا با معیارهای رهبر نمی خواند اما وزارت علوم روایت دیگری دارد.
اولین بار خبرگزاری جمهوری اسلامی ایران، ایرنا، نوشت که «استیضاح؛ تاوان افشای بورسیه های غیرقانونی» است. اشاره این گزارش مبهم خبرگزاری دولت، به لیستی شامل حدود سه هزار نفر دانشجوی دکترا بود که به گفته مقام های وزارت علوم، «ضوابط قانونی» برای دریافت بورسیه تحصیلی را طی نکرده اند.
در شرایطی که علی لاریجانی پادرمیانی کرد که استیضاح کنندگان و وزیر علوم مذاکره کنند، وزارت علوم هم از انتشار لیست خودداری کرد.
با جدی شدن بحث استیضاح، از چند روز پیش، بخشی از یک لیست بلند در اختیار سایت های خبری قرار گرفته و شامل نام حداقل ۵۳۹ دانشجویی است که با بورسیه تحصیلی در مقطع دکترا ادامه تحصیل می دهند.
از میانه مرداد ماه مشخص بود که فرجی دانا و نمایندگان خواستار استیضاح به تفاهم نمی رسند. طرفین برای هم خط و نشان می کشیدند تا این که معاون وزیر علوم اعلام کرد وزیر از وعده هایش به مردم کوتاه نمی آید.
وزارتخانه حساس
وزارت علوم یکی از حساس ترین وزارتخانه های دولت از دید آیت الله علی خامنه ای است.
چندین ویدئو و اظهار نظر از رهبر جمهوری اسلامی موجود است که در دوره های مختلف دولت های ایران، او شخصا درباره جزی ترین مسایل وزارت علوم اظهارنظر می کند.
در دو دهه گذشته نهادهای نزدیک به رهبر جمهوری اسلامی ایران، تلاش های زیادی برای یک دست کردن دانشگاه ها انجام دادند.
از بعد از گروگانگیری کارمندان سفارت آمریکا در تهران در ابتدای انقلاب، انجمن های اسلامی خواستگاه چپ اسلامی بود و در ابتدای دهه هفتاد، «جامعه اسلامی» نهادی بود که برای رقابت با انجمن های اسلامی در دانشگاه های سراسر کشور تاسیس شد.
جامعه اسلامی توان رقابت نداشت پس کنار گذاشته شد. حکومت سیاست های دیگری را دنبال کرد از جمله تضیعف و تجزیه انجمن اسلامی و بعد تقویت نهادهایی مثل بسیج دانشجویی. اما تیر خلاص به دانشگاه ها در زمان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد زده شد. اخراج دانشجویان و اساتید محصول همین دوران است.
رضا فرجی دانا در میان دانشگاهیان ایران چهره میانه رویی است، با این حال در یک سال اخیر او توانست صدها دانشجو و استاد محروم را به دانشگاه بازگرداند.
بخشی از محافظه کاران هراس دارند که تلاش ها و سیاست های اعمال شده شان در دو دهه گذشته ، با مدیریت فرجی دانا از بین برود.
در این میان، دلیل استیضاح فرجی دانا را باید در پس رویداد های بزرگتر دیگری مورد نظر داشت.
استیضاح بهانه ی دعوای بزرگتر
با اینکه اختلاف وزیر علوم و نمایندگان چند ماهی است که ادامه دارد اما استیضاح فرجی دانا بی ارتباط با تقابل حسن روحانی و نمایندگان منتقد اش نیست.
محمدرضا یزدانپناه، خبرنگار رادیو فردا معتقد است « استیضاح وزیر علوم نشانه ای از گرم شدن جنگ میان دولت حسن روحانی و مخالفان اصولگرایش پس از ماه ها جنگ سرد است.»
اشاره یزدانپناه به سخنرانی ۲۰ مردادماه گذشته است که حسن روحانی در جمع سفرای ایران گفت بود: «عده ای شعار می دهند ولی بزدل سياسی هستند.»
رئيس جمهور ایران همچنین افزود: «هر وقت مذاکره می شود عده ای می گويند ما ميلرزيم، خب به جهنم، برويد جايی که نلرزيد.»
این اظهارات روحانی علیه مخالفان اش بی سابقه بود و منتقدان رئیس جمهوری پس از این سخنان، انتقادات شدیدی علیه دولت مطرح کردند.
در روزی که علی لاریجانی هم پشت درهای بسته مجلس از سخنان روحانی گله داشت، بزرگترین پس لرزه سخنان روحانی، اعلام وصول ستیضاح اولین وزیر دولت او بود.
یزدانپناه در این مورد گفت: «درست بلافاصله بعد از این سخنان جنجالی هم بود که هم استیضاح وزیر علوم به جریان افتاد و هم افشاگری ها و اتهامات دو طرف علیه یکدیگر چه درباره بورسیه های غیر قانونی و چه درباره مدرک تحصیلی حسن روحانی به شکل بی سابقه ای افزایش یافت.»
چشم در مقابل چشم
بعد از این که در روزهای گذشته لیست هایی از دانشجویان بورسیه غیر قانونی منتشر شد، روز یکشنبه گزارش هایی از مجلس ایران حکایت داشت که «شبنامه ای» علیه حسن روحانی پخش شده است.
کمال الدین پیرمؤذن یکی ازنمایندگان مجلس خبر داد که شبنامه ای توسط مهدی کوچک زاده از نمایندگان مخالف روحانی نوشته شده است.
شبنامه یا نامه ای که نوشته شده چیز جدیدی نیست. در چند خط به مدرک تحصیلی روحانی اشاره شده که او در سال ۷۴ دکترای خود را از دانشگاهی در اسکاتلند اخذ کرده، در حالیکه از سال ۵۸ او به عنوان دکترا حقوق دریافت می کرد.
از زمان انتخابات سال ۹۲ چنین ابهام هایی درباره مدرک حسن روحانی وجود داشت، اما به نظر می رسد حالا که وزارت علوم افشاگری را آغاز کرده، نمایندگان اصولگرای مجلس هم می خواهند برای استیضاح روز سه شنبه عقب نیفتند.
روشی که هر چند دولت روحانی چندان سابقه ای ندارد، اما اصولگرایان کارنامه بلندی در افشاگری علیه هم دارند.
محمود احمدی نژاد در همین دوره مجلس بود که وقتی برای دفاع از وزیر کار اش حاضر شد، فایل صوتی و مدارکی علیه برادر لاریجانی ها رو کرد.
آیا روحانی بازی ای که در آن به اندازه اصولگرایان تبحر ندارد را خواهد برد؟
شانس فرجی دانا
رضا فرجی دانا یکی از معدود وزرای جمهوری اسلامی ایران است که یکسال بعد از کار، استیضاح می شود. او در حالی استیضاح می شود که از حمایت بخش قابل توجهی از جامعه دانشگاهی نیز برخوردار است. خبرگزاری های ایران از نامه های دانشجویان و اساتیدی خبر می دهند که خواستار ابقای وزیر علوم هستند. چهره های سرشناسی چون مصطفی معین و جعفر توفیقی که در صدر وزارت علوم بودند در حمایت از فرجی دانا مقاله می نویسند.
به نظر می رسد که افکار عمومی حالا با دولت روحانی است چنان که سایت عصر ایران نوشته «برنده استیضاح، روحانی است؛ چه فرجی دانا بماند چه برود».
یک بار در اواخر مجلس پنجم هم آن مجلس با دولت تازه تاسیس محمد خاتمی به مشکلی مشابه خورد که افکار عمومی با دولت بود، اما مثل آن روزها در ایران، افکار عمومی وزیر را نگه نمی دارد بلکه این رای نمایندگان است که می تواند به عزل و نصب وزیری بیانجامد.
محمدرضا یزدانپناه، خبرنگار رادیو فردا اعتقاد دارد که استیضاح روز چهارشنبه، از جنس جلسه رای اعتماد به کابینه روحانی در مرداد ۹۲ است: «یادآوری رای اعتماد نخست مجلس به کابینه حسن روحانی نشان می دهد که اگر نمایندگان تندروی اصولگرا بتوانند وابستگی وزیر علوم به جنبش سبز/ جریان فتنه را به اکثریت مجلس القا کنند، آقای فرجی دانا نمی تواند شانس زیادی داشته باشد.»
یزدانپناه تاکید می کند که «یادمان باشد که افرادی مانند جعفر توفیقی، محمدعلی نجفی و جعفر میلی منفرد هم عملا در برابر حمله مجلس به آنها با اسلحه فتنه خلع سلاح شدند و شکست خوردند. درباره وزیر فعلی علوم شاید ترس بخشی از استیضاح کنندگان از افشای بورس های غیر قانونی منسوبانشان و حمایت پشت پرده مقام های قدرتمند هیئت رئیسه مانند علی لاریجانی و محمدرضا باهنر، تنها شانس او باشد.»
موضع و حضور رییس جمهوری ایران در استیضاح روز چهارشنبه برای دولت او تعیین کننده است.
اگر وزیر علوم استیضاح شود، وزرای دیگری از دولت او بزودی استیضاح خواهند شد. از علی جنتی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی تا وزرای اقتصادی و تجارت. برعکس این حالت هم متصور است. اگر روحانی و فرجی دانا به سلامت از جلسه روز چهارشنبه بیرون آیند، دولت روحانی کار چندان سختی تا پایان عمر این مجلس در دوسال آینده نخواهد داشت. نشانه هایی هم هست. از جمله نماینده ساری گفته «برخی امضاکنندگان استیضاح وزیر علوم، آماده پس گرفتن امضای خود هستند.»
با در نظر گرفتن این دو پیش فرض است که می توان سخنان روحانی در جمع سفرای ایران را دوباره خواند.
حسن روحانی زمانی که مخالفان اش را «بزدل سیاسی» نامید، شاید می دانست که وزیر علوم را از دست داده، پس به فکر حفظ دیگر اعضای کابینه اش بود. او جنگ را از قبل شروع کرد شاید که تلفات کمتری بدهد.
هر چه باشد حسن روحانی، حقوقدانی ست که در ستاد جنگ، سالها کنار اکبر هاشمی رفسنجانی بود.