رهبران کرد عراق بیم از آن دارند که اگر نوری المالکی نخست وزیر کناره‌گیری نکند و بر مقابله نظامی با پیکارجویان سنی مذهب «دولت اسلامی عراق و شام» (داعش) اصرار ورزد، عراق در دام یک جنگ داخلی فرقه‌ای می‌افتد.
رسانه‌ها بیشتر توجه خود را معطوف نقش داعش در عراق کرده‌اند؛ اما رهبران کرد می‌گویند اگر دولت مالکی با توجه بیش از حد به شیعیان و کنار گذاشتن سنی‌ها از دولت، خشم آنها را تا این حد برنمی‌انگیخت، گروه داعش نمی‌توانست از این وضعیت به نفع خود بهره برداری کند.
به نظر کردهای عراق، تنها راه حل بحران اجرای یک سیستم فدرال در کشور است. احمد عسکری، فرمانده پیشمرگه کرد و رئیس شورای امنیتی شهر کرکوک می‌گوید «اگر آقای مالکی قانون اساسی عراق را به اجرا گذاشته بود و اجازه داده بود یک نظام فدرال در کشور رشد کند، امروز با این آشوب‌ها روبرو نبودیم. در عوض این کار، او سرمایه کشور را صرف ارتش کرد، به این گمان که با داشتن ارتشی قدرتمند می‌تواند همه، و از جمله منطقه کردستان، را در کنترل داشته باشد. اما حالا ارتش از هم گسیخته است.»
رهبران سیاسی کردستان می‌خواهند دولت آقای مالکی، که شیعیان بر آن تسلط دارند، جای خود را به دولتی بدهد که سنی‌ها هم در آن جایی داشته باشند؛ و با شروع روند آشتی، جلوی سوء استفاده داعش از نارضایی سنی‌ها را بگیرد.
مقام‌های آمریکایی هم از آقای مالکی خواسته‌اند تا روند آشتی را دنبال کند؛ و امیدواری خود به کناره‌گیری نخست وزیر را پنهان نمی‌کنند.
با این حال، نشانه‌ای از کناره‌گیری نوری مالکی از قدرت به چشم نمی‌خورد. نشانه‌ای هم دیده نمی‌شود که ایران – کشوری که آقای مالکی در دوران دیکتاتوری صدام حسین ۷ سال را در آن سپری کرد – آماده صرف‌نظر کردن از حمایت او باشد.
کردهای عراق در بحران کنونی فرصت‌ها و خطرات بزرگی را در برابر خود می بینند؛ اما بیشتر تمایل دارند که خود را درگیر جنگ نکنند. مریوان نقش‌بندی، سخنگوی وزیر امور مذهبی عراق، به شبکه خبری سی بی اِن گفته است «تمام تلاش ما این است که از درگیری در جنگ کنار بمانیم. مسأله ملی برای ما بسیار مهم‌تر است. نمی‌خواهیم درگیر شویم، چون جنگ بین سنی و شیعه است.»
نیروهای پیشمرگه کرد تمرکز کارشان روی دفاع از خود، حفاظت از منطقه نیمه خودمختار کردستان عراق، و نیز حفظ امنیت مناطق نزدیک به مرز کردستان است. با این حال، پیکارجویان داعش کنترل کامل شهر کرکوک – که جمعیت کردهای زیادی دارد – و بخش‌هایی از دشت‌های نینوا در بیرون شهر موصل و یک ساعتی اربیل، مرکز کردستان را در دست گرفته‌اند.
فرماندهان پیشمرگه های کرد گفتند برای حفاظت از منطقه نفتخیر استان کرکوک و جلوگیری از دسترسی شبه نظامیان داعش به آن منطقه رفته اند؛ اما کردها در خلوت می گویند نمی خواهند از کرکوک، که بعد از سقوط براساس توافق با دولت بغداد آن را به دولت واگذار کردند، چشم بپوشند.
پرسش بزرگ این است که آیا رهبران کردها از این فرصت پیش آمده برای اعلام یک دولت مستقل بهره برداری می کنند یا نه؟ بسیاری از کردها، مغرور از کسب سرزمین های بیشتر و سرخورده از خشونت های فرقه ای میان سنی و شیعه، گفته اند که همین را می خواهند. ماذن، دانشجوی ۱۹ ساله می گوید: ما باید آینده مان را خودمان در دست بگیریم. بیشتر دوستان من می خواهند کردها از بقیه عراق مستقل شوند. این بهترین وضعیت است.»
اما رهبران سیاسی راجع به کشور شدن کردستان عراق به دیده ترید می نگرند و مصرانه می گویند خواستار جدایی رسمی از عراق نیستند.
بهترین راه حل
نچیروان بازرانی نخست زیر اقلیم کردستان عراق روز یکشنبه به شبکه آمریکایی اِن بی سی گفت عراق کشوری است گروه های بسیار نامتجانسی در آن به طور مصنوعی در مرزهای آن کنار هم جمع شده اند؛ به همین خاطر بهترین راه حل برای این کشور فدرالیسم است.
اما آقای بارزانی در مصاحبه های دیگرش هم این موضوع را روشن کرده که عراق احتمالاً دشوار بتواند به دوره قبل از سقوط موصل بازگردد، و وی مطمئن نیست که عراق بتواند کشوری یکپارچه باقی بماند.
بزرگترین هراس رهبران کرد این است که دولت عراق آنها را بی دفاع بگذارد. کردستان از زمان حمله عراق در سال ۱۳۸۲ تا امروز بسیار متحول شده و از رکود مطلق اقتصادی به «خرده دولتی شکوفا در سایه منابع نفتی» تغییر یافته است.
شهر اربیل پر است از ساختمان های نوساز و مدرن، و ردیفی از جرثقیل ها در خط افق، اعتماد به نفس کردها را بالا برده است. اما همه پیشرفت های کردستان زیر چتر حفاظتی امنیت بین المللی حاصل شده، و بدون حضور نیروهای عراقی در منطقه، کردستان بار دیگر آسیب پذیر خواهد شد.
هر چند روابط سیاسی کردستان با کشور همسایه اش ترکیه گرمتر شده، و توافق های انرژی میان آنکارا و اربیل بیشتر شده، تحلیلگران می گویند هنوز روشن نیست که آیا کردها می توانند در صورت نیاز، روی کمک امنیتی ترکیه حساب کنند یا نه.
و اگر شورشیان اسلامگرا در جنوب قدرت بیشتری بگیرند، کردها ممکن است به دوستانی در بغداد احتیاج پیدا کنند.
رسانه‌ها بیشتر توجه خود را معطوف نقش داعش در عراق کرده‌اند؛ اما رهبران کرد می‌گویند اگر دولت مالکی با توجه بیش از حد به شیعیان و کنار گذاشتن سنی‌ها از دولت، خشم آنها را تا این حد برنمی‌انگیخت، گروه داعش نمی‌توانست از این وضعیت به نفع خود بهره برداری کند.
به نظر کردهای عراق، تنها راه حل بحران اجرای یک سیستم فدرال در کشور است. احمد عسکری، فرمانده پیشمرگه کرد و رئیس شورای امنیتی شهر کرکوک می‌گوید «اگر آقای مالکی قانون اساسی عراق را به اجرا گذاشته بود و اجازه داده بود یک نظام فدرال در کشور رشد کند، امروز با این آشوب‌ها روبرو نبودیم. در عوض این کار، او سرمایه کشور را صرف ارتش کرد، به این گمان که با داشتن ارتشی قدرتمند می‌تواند همه، و از جمله منطقه کردستان، را در کنترل داشته باشد. اما حالا ارتش از هم گسیخته است.»
رهبران سیاسی کردستان می‌خواهند دولت آقای مالکی، که شیعیان بر آن تسلط دارند، جای خود را به دولتی بدهد که سنی‌ها هم در آن جایی داشته باشند؛ و با شروع روند آشتی، جلوی سوء استفاده داعش از نارضایی سنی‌ها را بگیرد.
مقام‌های آمریکایی هم از آقای مالکی خواسته‌اند تا روند آشتی را دنبال کند؛ و امیدواری خود به کناره‌گیری نخست وزیر را پنهان نمی‌کنند.
با این حال، نشانه‌ای از کناره‌گیری نوری مالکی از قدرت به چشم نمی‌خورد. نشانه‌ای هم دیده نمی‌شود که ایران – کشوری که آقای مالکی در دوران دیکتاتوری صدام حسین ۷ سال را در آن سپری کرد – آماده صرف‌نظر کردن از حمایت او باشد.
کردهای عراق در بحران کنونی فرصت‌ها و خطرات بزرگی را در برابر خود می بینند؛ اما بیشتر تمایل دارند که خود را درگیر جنگ نکنند. مریوان نقش‌بندی، سخنگوی وزیر امور مذهبی عراق، به شبکه خبری سی بی اِن گفته است «تمام تلاش ما این است که از درگیری در جنگ کنار بمانیم. مسأله ملی برای ما بسیار مهم‌تر است. نمی‌خواهیم درگیر شویم، چون جنگ بین سنی و شیعه است.»
نیروهای پیشمرگه کرد تمرکز کارشان روی دفاع از خود، حفاظت از منطقه نیمه خودمختار کردستان عراق، و نیز حفظ امنیت مناطق نزدیک به مرز کردستان است. با این حال، پیکارجویان داعش کنترل کامل شهر کرکوک – که جمعیت کردهای زیادی دارد – و بخش‌هایی از دشت‌های نینوا در بیرون شهر موصل و یک ساعتی اربیل، مرکز کردستان را در دست گرفته‌اند.
فرماندهان پیشمرگه های کرد گفتند برای حفاظت از منطقه نفتخیر استان کرکوک و جلوگیری از دسترسی شبه نظامیان داعش به آن منطقه رفته اند؛ اما کردها در خلوت می گویند نمی خواهند از کرکوک، که بعد از سقوط براساس توافق با دولت بغداد آن را به دولت واگذار کردند، چشم بپوشند.
پرسش بزرگ این است که آیا رهبران کردها از این فرصت پیش آمده برای اعلام یک دولت مستقل بهره برداری می کنند یا نه؟ بسیاری از کردها، مغرور از کسب سرزمین های بیشتر و سرخورده از خشونت های فرقه ای میان سنی و شیعه، گفته اند که همین را می خواهند. ماذن، دانشجوی ۱۹ ساله می گوید: ما باید آینده مان را خودمان در دست بگیریم. بیشتر دوستان من می خواهند کردها از بقیه عراق مستقل شوند. این بهترین وضعیت است.»
اما رهبران سیاسی راجع به کشور شدن کردستان عراق به دیده ترید می نگرند و مصرانه می گویند خواستار جدایی رسمی از عراق نیستند.
بهترین راه حل
نچیروان بازرانی نخست زیر اقلیم کردستان عراق روز یکشنبه به شبکه آمریکایی اِن بی سی گفت عراق کشوری است گروه های بسیار نامتجانسی در آن به طور مصنوعی در مرزهای آن کنار هم جمع شده اند؛ به همین خاطر بهترین راه حل برای این کشور فدرالیسم است.
اما آقای بارزانی در مصاحبه های دیگرش هم این موضوع را روشن کرده که عراق احتمالاً دشوار بتواند به دوره قبل از سقوط موصل بازگردد، و وی مطمئن نیست که عراق بتواند کشوری یکپارچه باقی بماند.
بزرگترین هراس رهبران کرد این است که دولت عراق آنها را بی دفاع بگذارد. کردستان از زمان حمله عراق در سال ۱۳۸۲ تا امروز بسیار متحول شده و از رکود مطلق اقتصادی به «خرده دولتی شکوفا در سایه منابع نفتی» تغییر یافته است.
شهر اربیل پر است از ساختمان های نوساز و مدرن، و ردیفی از جرثقیل ها در خط افق، اعتماد به نفس کردها را بالا برده است. اما همه پیشرفت های کردستان زیر چتر حفاظتی امنیت بین المللی حاصل شده، و بدون حضور نیروهای عراقی در منطقه، کردستان بار دیگر آسیب پذیر خواهد شد.
هر چند روابط سیاسی کردستان با کشور همسایه اش ترکیه گرمتر شده، و توافق های انرژی میان آنکارا و اربیل بیشتر شده، تحلیلگران می گویند هنوز روشن نیست که آیا کردها می توانند در صورت نیاز، روی کمک امنیتی ترکیه حساب کنند یا نه.
و اگر شورشیان اسلامگرا در جنوب قدرت بیشتری بگیرند، کردها ممکن است به دوستانی در بغداد احتیاج پیدا کنند.
