وزیر امور خارجه ایران با اشاره به پیچیدگی‌های گفتگوهای هسته‌ای جاری با قدرت‌های جهانی، گفت برداشتن تحريم‌ها موضوع راحتی نيست، چرا كه کشورهای غربی در طول ۸ سال گذشته، تحريم‌های متعددی را با استفاده از قطعنامه‌های شورای امنيت سازمان ملل متحد عليه ايران تصويب كرده‌اند.
محمدجواد ظریف چهارشنبه شب در گفتگویی تلویزیونی با تشریح مذاکرات هسته‌ای که از سال گذشته با شش قدرت جهانی از سر گرفته شد، با اشاره به این که ایران با تحریم‌های مختلفی از سوی شورای امنیت سازمان ملل، ایالات متحده و اتحادیه اروپا روبروست، گفت «همه تحريم‌های شورای امنيت به برنامه هسته‌ای ارتباط دارند، از اين رو به نظر ما همگی بايد برداشته شود.»
به گزارش خبرگزاری ایرنا آقای ظریف در ادامه افزود «اما تحريم‌های آمريكا و اروپا شكل ديگری دارند، چرا كه آمريكا از اول انقلاب تاكنون همواره جمهوری اسلامی ايران را تحريم كرده كه برخی ازآنها مربوط به برنامه هسته‌ای است. پيچيدگی موضوع آنجاست كه ما بايد تحريم‌های مختلف را بررسی كنيم كه كدام آنها مربوط به برنامه هسته‌ای ايران است.»
به گفته وزیر امور خارجه ایران به همین دلیل است که يك گروه كارشناسی در تهران، متشكل از دستگاه‌های مختلف صنعتی، نفتی و بانك مركزی و وكلای آنها، دراين خصوص در حال كار هستند تا ببينيم نخست با چه نوع تحريم‌هايی روبرو هستيم، و سپس روش لغو يا تعليق آنها را چگونه باید باشد.
روند تحریم‌های ایالات متحده علیه ایران پس از انقلاب ۱۳۵۷ و اشغال سفارت آن کشور در تهران آغاز شد و در طی سه دهه گذشته به دلایل گوناگون ادامه و گسترش یافته است. اما تا پیش از دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد، تحریمی به خاطر فعالیت‌های اتمی ایران، بر آن کشور اعمال نشده بود.
در دوران هشت ساله ریاست جمهوری احمدی‌نژاد و به دنبال اتخاذ مواضع تند ایران در عرصه سیاست خارجی از جمله موضوع هسته‌ای، گفتگوهای هسته‌ای ایران و غرب رو به افول گذاشت و روند اعمال تحریم‌های بین‌المللی بخاطر عدم پایبندی ایران به قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل، آغاز شد و به تدریج رو به افزایش گذاشت.
ایران می‌گوید اهداف برنامه هسته‌ای آن کشور صلح‌آمیز بوده، هیچ‌گونه ابعاد نظامی نداشته و قصد تولید سلاح هسته‌ای ندارد. ایالات متحده آمریکا و متحدان اروپایی آن که به فعالیت‌های اتمی ایران با تردید نگاه می‌کنند، می‌گویند این ادعای ایران باید در عمل برای آنها اثبات شود.
پس از روی کار آمدن حسن روحانی به عنوان رئیس جمهوری ایران در سال گذشته، رویکرد ایران در عرصه سیاست خارجی و مساله هسته‌ای تغییر یافت و مذاکرات با گروه ۱+۵ شامل آمریکا، بریتانیا، فرانسه، چین، روسیه و آلمان از سر گرفته شد و اندکی بعد در ۳ آذر ۱۳۹۲ دو طرف در شهر ژنو سوئیس، به یک توافق موقت دست یافتند.
بر مبنای این توافق موقت که «برنامه اقدام مشترک» نام گرفت، دو طرف باید ظرف شش ماه، یعنی تا ۲۹ تیر ماه سال جاری، به یک توافق جامع و نهایی دست می‌یافتند؛ اما از آنجا که به گفته مقام‌های دو طرف مذاکره، هنوز «شکاف‌های عمیقی» باقی مانده است، دو روز مانده به رسیدن ضرب‌الاجل تعیین شده، این گفتگوها برای مدت ۴ ماه دیگر و تا سالگرد توافق موقت، یعنی ۳ آذر ۱۳۹۳ تمدید شد.
یکی از موارد اصلی مورد اختلاف در این گفتگوها، علاوه بر موضوع غنی‌سازی اورانیوم در ایران، نحوه برچیده شدن تحریم‌ها علیه ایران است.
وزیر خارجه ایران، در ادامه صحبت‌های خود در برنامه تلویزیونی «شب آفتابی»، با بیان این که اگر بخواهيم به توافق نهايی برسيم، بايد در خصوص موضوعات ديگری نيز توافق كنيم، گفت «مثلا بايد توافق كنيم كه در زمان مشخصی، طرف مقابل در شورای امنيت حاضر شود و قطعنامه‌ای را در جهت رفع تحريم‌ها به تصويب برساند.»
آقای ظریف گفت «درخصوص مدت زمان انجام اين كار توافق كرده‌ایم و اين همان متنی است كه ما گفته‌ايم ۶۰ درصد آن تميز شده است، اما هنوز نكاتی از آن مانده است.»
ایران و گروه ۱+۵ قرار است دور جدید گفتگوهای اتمی را از روز ۱۶ سپتامبر (۲۵ شهریور ماه) آغاز کنند، اما مقام‌های دو طرف از احتمال انجام ملاقات‌های دوجانبه و چندجانبه در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل متحد در نیویورک، پیش از آغاز دور جدید گفتگوها خبر داده‌اند.
داعش، عاملی بالقوه برای نزدیکی ایران و غرب
در گزارش‌های اولیه از این گفتگوی تلویزیونی، از وزیر خارجه ایران همچنین نقل شد که لغو تحریم‌ها، لازمه همکاری ایران و غرب علیه گروه افراطی «دولت اسلامی» است؛ اما ساعاتی بعد، رسانه‌های ایران، از جمله خبرگزاری ایرنا، ضمن تغییر سرخط آن خبر، بدون ارائه توضیح، این جمله محمدجواد ظریف را از متن خبر حذف کردند.
این در حالی است که پیش از آن در روز چهارشنبه، مرضیه افخم سخنگوی وزارت امور خارجه در واکنش به اظهارات نخست‌وزیر بریتانیا، در مورد همکاری تهران و لندن برای مقابله با تهدید گروه افراطی دولت اسلامی (داعش) گفت «ایران با کشورهای مختلف، از جمله کشورهای اروپایی، درباره خطرات تروریسم و تکفیری‌ها و گسترش فعالیت‌شان گفتگوهایی را آغاز کرده است و رایزنی‌ها در جریان است.»
روزنامه بریتانیایی ایندیپندنت، روز یکشنبه در گزارشی نوشت که دیوید کامرون در یادداشتی، ضمن هشدار نسبت به قصد افراطیون اسلام‌گرای سنی در عراق و سوریه برای تشکیل «یک دولت تروریستی» که مرزهای آن تا سواحل مدیترانه می‌رسد، گفته است بریتانیا باید آماده باشد تا در نبرد علیه «تهدید مشترک» داعش، با ایران هم‌پیمان شود.
وزیر امور خارجه فرانسه نیز روز چهارشنبه از ایران خواست در هر اقدام هماهنگ علیه نیروهای «دولت اسلامی» شرکت کند، اما تاکید کرد که به مساله عراق و موضوع هسته‌ای، باید بطور مستقل پرداخته شود و نباید یکی را با دیگری معاوضه کرد.
پس از آغاز تحرکات دولت اسلامی عراق و شام (داعش) در مناطق غرب و شمال عراق در اواخر خرداد ماه، که اندکی بعد با اعلام یک خلافت خودخوانده اسلامی نام خود را به «دولت اسلامی» تغییر داد، صحبت‌هایی در باره امکان همکاری ایران و ایالات متحده علیه نیروهای افراطی سنی در منطقه، بویژه در عراق، مطرح شد.
حسن روحانی رئیس جمهوری ایران اواخر خرداد ماه، در یکی از نخستین اظهارنظرها در این زمینه، گفت تهران آماده است در چارچوب قوانین بین‌المللی کمک کند، و در ادامه افزود «ایران کمک به آمریکا در عراق را نیز، اگر تصمیم بگیرد علیه داعش وارد عمل شود، بررسی خواهد کرد.»
چند روز پس از اظهارات آقای روحانی، باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا در سخنانی گفت، ایران می‌تواند نقشی سازنده در عراق داشته باشد اگر چنانچه همان پیامی که آمریکا به دولت عراق می‌فرستد را به بغداد بفرستد «یعنی منافع سنی، شیعه و کرد، همگی محترم شمرده شود.»
روز بعد از این سخنان، علی اکبر ولایتی، مشاور ارشد رهبر ایران در امور بین‌الملل و وزیر پیشین امورخارجه ایران با اشاره به بحران عراق، و در سخنانی که به نظر می‌رسید در واکنش به اظهارات رئیس جمهوری آمریکاست، گفت تهران و واشنگتن در عراق هم جهت هستند، اما همکاری نمی‌کنند.
اما آیت الله علی خامنه‌ای، رهبر جمهوری اسلامی ایران در جریان یک سخنرانی، با بیان این که مردم و دولت عراق توانایی پایان دادن به بحران بوجود آمده در عراق را دارند، ایالات متحده را متهم کرد که می‌خواهد کنترل عراق را بدست بگیرد و با اعزام نیروی نظامی آمریکا جهت مبارزه با شورشیان داعش در عراق مخالفت کرد.
با این حال، اوایل تیر ماه و در حاشیه یکی از نشست‌های ایران و غرب در وین برای گفتگو بر سر یک توافق جامع هسته‌ای، ویلیام برنز معاون وزیر امور خارجه آمریکا «به طور خلاصه» درباره وضعیت عراق با دیپلمات‌های ایرانی گفتگو کرد. واشنگتن گفته بود اگر قرار باشد هرگونه مذاکره احتمالی بیشتری با ایران بر سر عراق داشته باشد، در سطوح پائین‌تر خواهد بود.
پس از آن، در مورد مذاکرات احتمالی بیشتر میان ایران و آمریکا در مورد نحوه برخورد با افراطیون «دولت اسلامی»، که تا پیش از اعلام یک خلافت خودخوانده اسلامی خود را دولت اسلامی عراق و شام (داعش) می‌خواندند، گزارشی منتشر نشد.
