شاخص نماگرهای اقتصادی سه ماه نخست سال ۱۴۰۰ که از سوی بانک مرکزی ایران منتشر شده نشان می‌دهد در شش ماه نخست سال جاری ۶ میلیارد و ۳۴۱ میلیون دلار سرمایه از ایران خارج شده است. به عبارت دیگر هر ماه بیش از یک میلیارد دلار از ایران خارج شده است که رشد ۶۳ درصدی را نسبت به دوره مشابه سال قبل نشان می‌دهد.
این محاسبات بدون در نظر گرفتن تغییر نرخ ارز محاسبه شده، بدین معنا که میزان حجم خروجی ریالی به مراتب بیشتر از سال قبل است.
بررسی‌ها نشان داده اند در دهه های ۸۰ و ۹۰ خورشیدی، در مجموع ۱۵۴ میلیارد دلار از ایران خارج شده است. بسیاری از سرمایه‌ها برای اخذ اقامت و سرمایه‌گذاری امن صرف شده و به کانادا، امارت متحد عربی، کشورهای غربی و ترکیه رفته است.
خرید ۷ هزار ملک در ترکیه تنها در طول سال ۲۰۲۰ نمایانگر بخشی از این خروج سرمایه است.
با این که خروج سرمایه تابع تحولات سیاسی در کشور است، اما حتی بعد از برجام نیز این خروج سرمایه ادامه داشته است. مسعود خوانساری رئیس اتاق بازرگانی تهران در توییتی عنوان کرد که بین سال ۱۳۹۰ تا پایان ۹۸ حدود صد میلیارد دلار فرار سرمایه در ایران رخ داده است.
چرا سرمایه ها از ایران خارج می‌شود؟
اکثر کارشناسان معتقدند نبود ثبات اقتصادی، ریسک بالا، دستکاری در نرخ ارز، نرخ تورم، قوانین و مقررات و تحولات سیاسی مهمترین دلایلی است که سرمایه‌گذار را به سوی خروج سرمایه از کشور سوق می‌دهد.
روزنامه تجارت در مطلبی تحت عنوان «سونامی فرار سرمایه» می‌نویسد: در ایران اگر تولید کننده و سرمایه‌گذار به صورت جدی دچار مشکل شوند نه تنها باید در برابر آن چالش یک تنه چاره اندیشه کنند، بلکه روی حمایت دولت نیز نمی توانند حساب کنند. در واقع در بحرانی‌ترین شرایط هم مدیران بخش خصوصی اصرار دارند دولت کاری به ما نداشته باشد، و حمایت دولتی را نمی‌خواهیم . این نشان می‌دهد هرگاه دولت به نام هدف از حمایت وارد شده، سرمایه‌گذار زیان دیده است.
مجید سجادی پناه، استاد دانشگاه که سمت‌های مختلف اجرایی نیز داشته، پیشتر در یادداشتی گفته است: «ایران در بین ۸۲ کشور که برای سرمایه‌گذاری جذاب است رتبه ۸۰ را کسب کرده، چرا که سرمایه گذاران خارجی به خوبی تشخیص می‌دهند که قبل از هرگونه سرمایه‌گذاری باید به دو شاخص "آزاد سازی اقتصادی" و "رقابت پذیر بودن اقتصاد" در آن کشور توجه کنند؛ که متاسفانه ما از منظر این شاخص وضعیت مناسبی در جهان نداریم.»
از این رو دولت ایران سال‌ها است که تلاش می‌کند سرمایه ایرانیان خارج از کشور را به ایران بازگرداند. چرا که به مراتب راحت‌تر از جذب سرمایه گذاری خارجی است.
مهمترین راه‌های خروج سرمایه
مهمترین شکل خروج سرمایه به صورت قانونی و از طریق مرزهای مجاز کشور در بخش صادرات رخ داده است. به این صورت که صادرکنندگان با توجه به نابسامانی اقتصادی، ریسک بالای سقوط ارزش ریال و همچنین نرخ دستوری تبدیل ارز، رغبتی به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به کشور ندارند.
فرهاد دژپسند وزیر اقتصاد دولت حسن روحانی در سال ۹۷ گفته بود، تنها ۸ میلیارد از ۴۰ میلیارد ارز صادراتی به کشوربازگشته است.
یک روش دیگر خروج سرمایه قاچاق کالاها از مرز به کشورهای همسایه است، قاچاقچیان با توجه به سقوط ارزش ریال و ارزان بودن کالای ایرانی برای سایر کشورها، ترجیح می‌دهند کالای با یارانه را از مرز خارج و در کشورهای همسایه به فروش برسانند.
