با روی کار آمدن دولت حسن روحانی، رئیس جمهوری جدید ایران و استفاده برخی از مقامات کابینه و نزدیکان او همچون محمد جواد ظریف، وزیر امور خارجه کشور از شبکه های اجتماعی همچون فیس بوک و توئیتر، انتقادهای گاه و بیگاه افراد نزدیک به محافل محافظه کار و راست افراطی مطرح شده اند.
در مورد استفاده آزادانه از اینترنت و شبکه های اجتماعی اختلاف نظرهای جدی و عمیقی بین مقامات رسمی جمهوری اسلامی و به ویژه سازمان ها و اداره هایی وجود دارد که اغلب به طور رسمی و غیررسمی با استفاده فن آوری های پیشرفته اینترنت را فیلتر می کنند و مانع دسترسی آزادانه مردم ایران به اطلاعات موجود در شبکه های مجازی می شوند.
آیت الله ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید در قم اوایل بهمن ماه سال جاری گفته بود «تمام مفاسد دنیا از ماهواره، اینترنت و تلفن همراه در منازل مردم سرازیر می شود». آیت الله مکارم شیرازی، چهره مذهبی محافظه کار قم معتقد است با آغاز دولت حسن روحانی «برخی احساس کردند آزادی بیشتر شده و می توان خط قرمزها را شکست».
از سویی دیگر، علی جنتی، وزیر ارشاد ایران روز ۲۳ دی ماه سال جاری در گفتگویی با شبکه الجزیره انگلیسی گفته بود ۴ میلیون ایرانی عضو فیس بوک هستند و محدودیت استفاده از این شبکه اجتماعی برداشته شود.
علی جنتی، وزیر ارشاد کنونی که پسر آیت الله جنتی، روحانی سالخورده و همفکر چهره های محافظه کاری همچون آیت الله مکارم شیرازی است، ادعا کرده بود خود او یکی از کاربران فیس بوک است. وزیر ارشاد ایران گفته است عضویت در فیس بوک از مصادیق مجرمانه نیست.
از سویی دیگر، عبدالصمد خرم آبادی، دبیر «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه» اینترنت در ایران روز ۴ بهمن سال جاری در مصاحبه ای با تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی ضمن انتقاد از استفاده مقام های بلندپایه ایران از فیسبوک و توئیتر گفت فیلترینگ شبکه های اجتماعی مجازی براساس قانون مطبوعات انجام می شود.
آقای خرم آبادی که در واقع مسئولیت فیلترینگ و در ایران را به عهده دارد، گفته است «در این کارگروه فیسبوک و توئیتر را به دلیل مسائل قانونی و با قاطعیت فیلتر کرده ایم».
مقام مسئول سانسور اینترنت در جمهوری اسلامی گفته است «فیسبوک برای جاسوسی سرویس های امنیت آمریکا استفاده می شود و مارک زاکربرگ، موسس آن صهیونیست است».
آقای خرم آبادی خواهان محدودیت بیشتر و از کار انداختن نرم افزارهای فیلترشکن شده است. او ادعا کرده «مردم با فیلترینگ شبکه های معاند مشکل ندارند».
مردم ایران در شرایطی در چرخه معیوب سانسور اینترنت به دام افتاده اند که حتی شیوه های سانسور و انتخاب وب سایت هایی که در کشور فیلتر می شوند نیز به موضوع مورد بحث مقامات بلندپایه تبدیل شده است.
از سویی، محمد حسن انتظاری، دبیر شورای عالی فضای مجازی ایران ادعا کرده فیلترینگ سلیقه ای انجام می شود. او در مصاحبه اخیر خود با روزنامه دولت گفته است سیاست‌گذاری، تصمیم‌گیری و هماهنگی در کل فضای مجازی بر عهده شورای عالی فضای مجازی است. این در حالی است که دبیر «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه» اینترنت در مصاحبه های اخیر خود هرگونه اعمال سلیقه شخصی را رد کرده و در گفتگو با خبرگزاری تسنیم گفته نسبت ناروای «سلیقه گرایی» به این کارگروه تعیین مصادیق عقده گشایی است.
طی سال های اخیر بسیاری از دولت ها، نهادها و سازمان های بین المللی مدافع آزادی بیان، آزادی مطبوعات و گردش آزادانه اطلاعات نسبت به نظارت گسترده مقامات جمهوری اسلامی بر کاربران اینترنتی و سانسور و فیلترینگ ابزار نگرانی عمیق کرده اند.
سازمان گزارشگران بدون مرز در جدیدترین گزارش خود ایران را در زمره کشورهایی قرار داده است که به بهانه های مذهبی آزادی اطلاعات رسانه ای را با شدیدترین شیوه های ممکن سرکوب می کند.
با این وجود، مقامات جمهوری اسلامی سالانه رقم های نجومی و سرسام آوری برای خرید و استفاده از نرم افزارها و فن آوری های پیچیده فیلترینگ اینترنت صرف می کنند تا دسترسی مردم ایران به اطلاعات را به حداقل سطح ممکن برسانند.
ایرانیان داخل کشور، به ویژه نسل جوان کشور که تشنه دسترسی به اطلاعات و ارتباط با خارج از مرزهای ایران است با بهره گیری از همه شیوه های ممکن موانع را پشت سر می گذارند، مجازات ها را به جان می خرند و با صرف انرژی و وقت بسیار فیلترها را دور می زنند تا زمانی هر چند کوتاه به اینترنت وصل شوند و در دنیای مجازی و شبکه های اجتماعی سیر کنند.
دانشگاه تورنتو در ابتکاری نوین مرکز پژوهشی به نام لابراتوار شهروندی (citizenlab) دارد که فعالیت های آن بر تحقیق و توسعه پیشرفته فن آوری های ارتباطی و اطلاعاتی، حقوق بشر و امنیت جهانی متمرکز است. نهادی در دل این مرکز پژوهشی وجود دارد به نام «اصل ۱۹» (ASL19) که به وضعیت سانسور و فیلترینگ اینترنت در ایران و شیوه های مقابله با مشکلات ایرانیان در این زمینه می پردازد.
نام «اصل ۱۹» در واقع برگرفته از اصل ۱۹ بیانیه جهانی حقوق بشر است که آزادی بیان و دسترسی آزادانه به اطلاعات را حق همه انسان ها محسوب می کند.
علی بانگی، مدیر مرکز «اصل ۱۹» و دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تورنتو در مورد فعالیت های این نهاد پژوهشی با وب سایت فارسی صدای آمریکا گفتگویی انجام داد که گزیده ای از آن در این گزارش منتشر می شود:
سوال: پروژه «اصل ۱۹» چگونه به کاربران اینترنت کمک می کند تا سانسور اینترنتی را دور بزنند؟
علی بانگی: ما ابزارها و دستورالعمل هایی برای دور زدن اینترنت و شیوه های استفاده از این ابزارها را ارائه می کنیم. ما همچنین با سایفون همکاری نزدیک داریم و به پرسش های کاربران فارسی زبان سایفون پاسخ می دهیم و به توسعه تیم سایفون کمک می کنیم تا ابزارها و نرم افزارهای خود را با اکوسیستم اینترنت در ایران تطبیق دهند. در مقام نمونه، تطبیق سایفون ۳ با شیوه های کنترل اینترنت در ایران که به طور فزاینده ای پیچیده شده اند، یکی از این راه ها است.
آیا فعالیت های «اصل ۱۹» بیشتر بر تحقیق و پژوهش متمرکز است و یا خدمات پشتیبانی عملی هم به کاربران ایرانی ارائه می کنید؟
علی بانگی: نیمی از کار ما تحقیق در مورد شیوه های کنترل اینترنت در ایران و تهیه گزارش و ارتقای آگاهی در مورد آن ها است. نیم دیگر کار ما ارائه ابزارهای مبارزه با فیلترنیگ به کاربران ایرانی اینترنت و خدمات پشتیبانی به آن ها است.
«اصل ۱۹» برای استفاده از اینترنت و مقابله با سانسور به طور کلی چطور به مردم کمک می کند؟
علی بانگی: کاربران ایرانی از خدمات ما بهره می برند، به ویژه خدمات پشتیبانی که ما در زمینه استفاده از ابزارهای مبارزه با فیلترینگ ارائه می کنیم. اما هنوز مطلع نیستم که دولت ها چه استفاده ای از این ابزار و یا تحقیقات خواهند کرد.
آیا نتایج تحقیقات اصل ۱۹ را با کشورهای دیگر هم درمیان می گذارید؟
علی بانگی: نتیجه تحقیقات ما به صورت اینترنتی روی وب سایت مرکز منتشر می شود و یا در از طریق مراکز آکادمیک دانشگاه تورنتو، دانشگاه پنسیلوانیا و دانشگاه هاروارد منتشر و توزیع می شود. پژوهش های ما در اختیار هر کسی که به مسائل مربوط به آزادی بیان و دسترسی آزادانه به اطلاعات در اینترنت علاقه داشته باشد، قرار خواهد گرفت.
مردم ایران برای دور زدن سانسور اینترنت از چه شیوه ها و یا ابزارهایی استفاده می کنند؟
علی بانگی: مردم ایران معمولاً از «وی پی ان»، «سایفون» و بسیاری از شیوه های معمول دیگر و پرطرفدار برای دور زدن سانسورهای اینترنتی استفاده می کنند. ابزارهای جدید دیگری هم مثل «لنترن» یا «یوپراکسی» وجود دارند که هنوز به صورت نسخه بتا هستند، اما در آینده نزدیک در اختیار کاربران اینترنتی در ایران قرار خواهد گرفت.
آیا مطلع هستید که دولت ایران از چه شیوه ها و یا ابزارهایی برای کنترل و سانسور استفاده می کند؟
علی بانگی: از منظر شیوه های کنترل، مقامات ایران از شیوه های فنی همچون مسدود کردن و یا روش هایی که به آن ها deep packet inspection می گویند؛و یا ابزاری به نام مسمومیت DNS، و نیز مسدود کردن با استفاده کلیدواژه ها استفاده می کنند؛ و وب سایت ها را مسدود می کنند. ایران، همچنین از شیوه های غیرفنی همچون بازداشت، استفاده از قانون های خودنوشته، اخلال و نظارت و کنترل دسترسی به اطلاعات اینترنتی نیز استفاده می کنند.
ما متاسفانه نمی دانیم مقامات ایران دقیقاً از چه نرم افزار و یا سخت افزاری برای کنترل و سانسور اینترنت استفاده می کنند.
در مورد استفاده آزادانه از اینترنت و شبکه های اجتماعی اختلاف نظرهای جدی و عمیقی بین مقامات رسمی جمهوری اسلامی و به ویژه سازمان ها و اداره هایی وجود دارد که اغلب به طور رسمی و غیررسمی با استفاده فن آوری های پیشرفته اینترنت را فیلتر می کنند و مانع دسترسی آزادانه مردم ایران به اطلاعات موجود در شبکه های مجازی می شوند.
آیت الله ناصر مکارم شیرازی، از مراجع تقلید در قم اوایل بهمن ماه سال جاری گفته بود «تمام مفاسد دنیا از ماهواره، اینترنت و تلفن همراه در منازل مردم سرازیر می شود». آیت الله مکارم شیرازی، چهره مذهبی محافظه کار قم معتقد است با آغاز دولت حسن روحانی «برخی احساس کردند آزادی بیشتر شده و می توان خط قرمزها را شکست».
از سویی دیگر، علی جنتی، وزیر ارشاد ایران روز ۲۳ دی ماه سال جاری در گفتگویی با شبکه الجزیره انگلیسی گفته بود ۴ میلیون ایرانی عضو فیس بوک هستند و محدودیت استفاده از این شبکه اجتماعی برداشته شود.
علی جنتی، وزیر ارشاد کنونی که پسر آیت الله جنتی، روحانی سالخورده و همفکر چهره های محافظه کاری همچون آیت الله مکارم شیرازی است، ادعا کرده بود خود او یکی از کاربران فیس بوک است. وزیر ارشاد ایران گفته است عضویت در فیس بوک از مصادیق مجرمانه نیست.
از سویی دیگر، عبدالصمد خرم آبادی، دبیر «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه» اینترنت در ایران روز ۴ بهمن سال جاری در مصاحبه ای با تلویزیون دولتی جمهوری اسلامی ضمن انتقاد از استفاده مقام های بلندپایه ایران از فیسبوک و توئیتر گفت فیلترینگ شبکه های اجتماعی مجازی براساس قانون مطبوعات انجام می شود.
آقای خرم آبادی که در واقع مسئولیت فیلترینگ و در ایران را به عهده دارد، گفته است «در این کارگروه فیسبوک و توئیتر را به دلیل مسائل قانونی و با قاطعیت فیلتر کرده ایم».
مقام مسئول سانسور اینترنت در جمهوری اسلامی گفته است «فیسبوک برای جاسوسی سرویس های امنیت آمریکا استفاده می شود و مارک زاکربرگ، موسس آن صهیونیست است».
آقای خرم آبادی خواهان محدودیت بیشتر و از کار انداختن نرم افزارهای فیلترشکن شده است. او ادعا کرده «مردم با فیلترینگ شبکه های معاند مشکل ندارند».
مردم ایران در شرایطی در چرخه معیوب سانسور اینترنت به دام افتاده اند که حتی شیوه های سانسور و انتخاب وب سایت هایی که در کشور فیلتر می شوند نیز به موضوع مورد بحث مقامات بلندپایه تبدیل شده است.
از سویی، محمد حسن انتظاری، دبیر شورای عالی فضای مجازی ایران ادعا کرده فیلترینگ سلیقه ای انجام می شود. او در مصاحبه اخیر خود با روزنامه دولت گفته است سیاست‌گذاری، تصمیم‌گیری و هماهنگی در کل فضای مجازی بر عهده شورای عالی فضای مجازی است. این در حالی است که دبیر «کارگروه تعیین مصادیق محتوای مجرمانه» اینترنت در مصاحبه های اخیر خود هرگونه اعمال سلیقه شخصی را رد کرده و در گفتگو با خبرگزاری تسنیم گفته نسبت ناروای «سلیقه گرایی» به این کارگروه تعیین مصادیق عقده گشایی است.
طی سال های اخیر بسیاری از دولت ها، نهادها و سازمان های بین المللی مدافع آزادی بیان، آزادی مطبوعات و گردش آزادانه اطلاعات نسبت به نظارت گسترده مقامات جمهوری اسلامی بر کاربران اینترنتی و سانسور و فیلترینگ ابزار نگرانی عمیق کرده اند.
سازمان گزارشگران بدون مرز در جدیدترین گزارش خود ایران را در زمره کشورهایی قرار داده است که به بهانه های مذهبی آزادی اطلاعات رسانه ای را با شدیدترین شیوه های ممکن سرکوب می کند.
با این وجود، مقامات جمهوری اسلامی سالانه رقم های نجومی و سرسام آوری برای خرید و استفاده از نرم افزارها و فن آوری های پیچیده فیلترینگ اینترنت صرف می کنند تا دسترسی مردم ایران به اطلاعات را به حداقل سطح ممکن برسانند.
ایرانیان داخل کشور، به ویژه نسل جوان کشور که تشنه دسترسی به اطلاعات و ارتباط با خارج از مرزهای ایران است با بهره گیری از همه شیوه های ممکن موانع را پشت سر می گذارند، مجازات ها را به جان می خرند و با صرف انرژی و وقت بسیار فیلترها را دور می زنند تا زمانی هر چند کوتاه به اینترنت وصل شوند و در دنیای مجازی و شبکه های اجتماعی سیر کنند.
دانشگاه تورنتو در ابتکاری نوین مرکز پژوهشی به نام لابراتوار شهروندی (citizenlab) دارد که فعالیت های آن بر تحقیق و توسعه پیشرفته فن آوری های ارتباطی و اطلاعاتی، حقوق بشر و امنیت جهانی متمرکز است. نهادی در دل این مرکز پژوهشی وجود دارد به نام «اصل ۱۹» (ASL19) که به وضعیت سانسور و فیلترینگ اینترنت در ایران و شیوه های مقابله با مشکلات ایرانیان در این زمینه می پردازد.
نام «اصل ۱۹» در واقع برگرفته از اصل ۱۹ بیانیه جهانی حقوق بشر است که آزادی بیان و دسترسی آزادانه به اطلاعات را حق همه انسان ها محسوب می کند.
علی بانگی، مدیر مرکز «اصل ۱۹» و دانشجوی دکترای علوم سیاسی دانشگاه تورنتو در مورد فعالیت های این نهاد پژوهشی با وب سایت فارسی صدای آمریکا گفتگویی انجام داد که گزیده ای از آن در این گزارش منتشر می شود:
سوال: پروژه «اصل ۱۹» چگونه به کاربران اینترنت کمک می کند تا سانسور اینترنتی را دور بزنند؟
علی بانگی: ما ابزارها و دستورالعمل هایی برای دور زدن اینترنت و شیوه های استفاده از این ابزارها را ارائه می کنیم. ما همچنین با سایفون همکاری نزدیک داریم و به پرسش های کاربران فارسی زبان سایفون پاسخ می دهیم و به توسعه تیم سایفون کمک می کنیم تا ابزارها و نرم افزارهای خود را با اکوسیستم اینترنت در ایران تطبیق دهند. در مقام نمونه، تطبیق سایفون ۳ با شیوه های کنترل اینترنت در ایران که به طور فزاینده ای پیچیده شده اند، یکی از این راه ها است.
آیا فعالیت های «اصل ۱۹» بیشتر بر تحقیق و پژوهش متمرکز است و یا خدمات پشتیبانی عملی هم به کاربران ایرانی ارائه می کنید؟
علی بانگی: نیمی از کار ما تحقیق در مورد شیوه های کنترل اینترنت در ایران و تهیه گزارش و ارتقای آگاهی در مورد آن ها است. نیم دیگر کار ما ارائه ابزارهای مبارزه با فیلترنیگ به کاربران ایرانی اینترنت و خدمات پشتیبانی به آن ها است.
«اصل ۱۹» برای استفاده از اینترنت و مقابله با سانسور به طور کلی چطور به مردم کمک می کند؟
علی بانگی: کاربران ایرانی از خدمات ما بهره می برند، به ویژه خدمات پشتیبانی که ما در زمینه استفاده از ابزارهای مبارزه با فیلترینگ ارائه می کنیم. اما هنوز مطلع نیستم که دولت ها چه استفاده ای از این ابزار و یا تحقیقات خواهند کرد.
آیا نتایج تحقیقات اصل ۱۹ را با کشورهای دیگر هم درمیان می گذارید؟
علی بانگی: نتیجه تحقیقات ما به صورت اینترنتی روی وب سایت مرکز منتشر می شود و یا در از طریق مراکز آکادمیک دانشگاه تورنتو، دانشگاه پنسیلوانیا و دانشگاه هاروارد منتشر و توزیع می شود. پژوهش های ما در اختیار هر کسی که به مسائل مربوط به آزادی بیان و دسترسی آزادانه به اطلاعات در اینترنت علاقه داشته باشد، قرار خواهد گرفت.
مردم ایران برای دور زدن سانسور اینترنت از چه شیوه ها و یا ابزارهایی استفاده می کنند؟
علی بانگی: مردم ایران معمولاً از «وی پی ان»، «سایفون» و بسیاری از شیوه های معمول دیگر و پرطرفدار برای دور زدن سانسورهای اینترنتی استفاده می کنند. ابزارهای جدید دیگری هم مثل «لنترن» یا «یوپراکسی» وجود دارند که هنوز به صورت نسخه بتا هستند، اما در آینده نزدیک در اختیار کاربران اینترنتی در ایران قرار خواهد گرفت.
آیا مطلع هستید که دولت ایران از چه شیوه ها و یا ابزارهایی برای کنترل و سانسور استفاده می کند؟
علی بانگی: از منظر شیوه های کنترل، مقامات ایران از شیوه های فنی همچون مسدود کردن و یا روش هایی که به آن ها deep packet inspection می گویند؛و یا ابزاری به نام مسمومیت DNS، و نیز مسدود کردن با استفاده کلیدواژه ها استفاده می کنند؛ و وب سایت ها را مسدود می کنند. ایران، همچنین از شیوه های غیرفنی همچون بازداشت، استفاده از قانون های خودنوشته، اخلال و نظارت و کنترل دسترسی به اطلاعات اینترنتی نیز استفاده می کنند.
ما متاسفانه نمی دانیم مقامات ایران دقیقاً از چه نرم افزار و یا سخت افزاری برای کنترل و سانسور اینترنت استفاده می کنند.