بخش فارسی صدای آمریکا با استیون نسبت، رئیس انجمن هسته‌ای آمریکا، درباره دلایل کیفیت پایین ایمنی هسته‌ای در ایران و اهمیت استقلال نهاد ناظر بر ایمنی و امنیت هسته‌ای در کشورهای دارای رآکتور و تاسیسات اتمی فعال گفت و گویی اختصاصی کرده است که در پی می‌آید.
سیامک دهقانپور: آقای نسبت، شما از برنامه وزارت خارجه آمریکا در تماس با کشورهای در حال توسعه برنامه‌های هسته‌ای حمایت کرده‌اید. چشم انداز برنامه های هسته‌ای در ایران و دیگر کشورهای خاورمیانه را چگونه می‌بینید؟
استیون نسبت: چشم انداز خوب است. در مصر پیشتر پروژه هسته ای برنامه‌ریزی شده و ساخت آن سال آینده شروع خواهد شد. این پروژه‌ای مشترک بین روسیه و مصر است. ایران با روسیه در گفت و گو برای توسعه برنامه هسته‌ای آن کشور است. امارات متحده عربی در حال راه اندازی چهار رآکتور است که تا کنون بسیار موفقیت آمیز پیش رفته است. اردن مدت هاست گزینه انرژی هسته‌ای را در نظر دارد. عربستان سعودی هم با جدیت این گزینه را بررسی می کند. انرژی هسته‌ای برای کشورهای خاورمیانه و سراسر جهان امتیازهای خاصی دارد. انرژی هسته‌ای، برقِ پاکیزه و قابل اتکا بدون افزایش گازهای گلخانه‌ای فراهم می‌کند.
شما از جمله کارشناسان بین المللی در تهیه شاخص امنیت هسته‌ای بوده‌اید. ایران در این شاخص از لحاظ کمیت و تعدد تاسیسات هسته‌ای در سطح بالایی در جهان است، اما از نظر تدابیر امنیتی و کنترل در پایین ترین سطح قرار دارد. این امر حاکی از چیست و چگونه قابل تصحیح است؟
استیون نسبت: ایران چون رآکتور معدودی حاوی سوخت هسته‌ای دارد از این نظر امتیاز بالایی گرفته است. در همین رتبه بندی ایالات متحده رتبه پایینی دارد چون ۹۳ رآکتور هسته‌ای در سراسر کشور دارد. اما این که ایران از نظر تدابیر امنیتی و کنترل ایمنی امتیاز پایینی دارد به دلیل نبود شفافیت است. کسی نمی‌داند قوانین و مقررات هسته‌ای در ایران چیست. بدون این اطلاعات نمی‌توان اطمینان خاطر داشت که ایران تدابیر لازم را برای ایمنی مواد هسته‌ای به کار می‌گیرد. من چشم انتظار روزی هستم که ایران از نظر هسته‌ای بازتر و شفاف‌تر عمل کند و بخشی از خانواده کشورهای جهان به خصوص کشورهای مصرف کننده انرژی هسته‌ای باشد.
چقدر مهم است سازمان‌های تنظیم کننده مقررات هسته‌ای در کشورها مستقل از دولت‌ها باشند؟ در آمریکا چگونه است؟
استیون نسبت: فکر می‌کنم حیاتی است. لازم است این نهاد تمرکز اصلی‌اش بر سلامت و ایمنی مردم و حفاظت از محیط زیست باشد. در ایالات متحده این نهاد شامل «کمیسیون ساماندهی هسته‌ای» است که از زمان تاسیس در سال ۱۹۷۴ نهادی مستقل بوده است. آن ها افرادی سرسخت در تنظیم و تعیین مقررات هستند. فعالیت آن ها تحت نظر پنج کمیسیونر است که از سوی رئیس جمهوری آمریکا معرفی می‌شوند و از سنا رای اعتماد می‌گیرند. این افراد ترکیبی از دو حزب هستند و باید دیدگاه‌ها و منافع متوازنی را نمایندگی کنند. افرادی که در تولید برق هسته‌ای فعال هستند خواستار انعطاف پذیری بیشتری هستند، اما وظیفه «کمیسیون ساماندهی هسته‌ای» حفظ ایمنی و سلامت عمومی است و در این زمینه خوب عمل کرده است. تنها نقش نظارتی که دولت بر این نهاد دارد در روند تخصیص بودجه سالانه است. این یعنی رئیس جمهوری ایالات متحده نمی‌تواند به رئیس «کمیسیون ساماندهی هسته‌ای» تلفن بزند و به او بگوید چنین و چنان کن. رئیس کمیسیون به آن چه صلاح بداند عمل خواهد کرد. البته چند سال پیش کنگره طرحی را تحت عنوان «قانون نوآوری و نوسازی انرژی هسته‌ای» تصویب کرد که در آن از «کمیسیون ساماندهی هسته‌ای» خواستند چارچوب نوین و کارآمدتری را برای رآکتورهای پیشرفته تعیین کنند و بودجه آن را هم تخصیص دادند. اما وقتی صحبت از ارائه مجوز فعالیت به نیروگاه‌های هسته‌ای در آمریکا مطرح است کنگره و رئیس جمهور هیچ اجازه مداخله ندارند.
هزینه‌ها و مزایای برخورداری از چرخه سوخت هسته‌ای در ابعاد صنعتی مانند آنچه ایران در حال ساخت آن است چیست؟
استیون نسبت: پرهزینه هستند. تاسیسات چرخه سوخت هسته‌ای هم مثل بسیاری از امور باید توجیه اقتصادی داشته باشد. در ایالات متحده ما ۹۳ رآکتور هسته‌ای داریم، اما تنها ۳ مرکز تولید سوخت هسته ای در آمریکا وجود دارد. اگر مانند ایران فقط چند رآکتور داشته باشید برخورداری از چرخه سوخت هسته‌ای، بهبود کیفیت آن و اخذ مجوزهای لازم اصلا توجیه اقتصادی ندارد. وقتی می توانید اورانیوم غنی شده را در بازار جهانی از شرکت‌هایی با سابقه چند دهه فعالیت تهیه کنید، راه اندازی غنی سازی اورانیوم اصلا منطقی نیست.
چه تعداد از کشورهای جهان با برنامه هسته‌ای فعال چرخه سوخت هسته ای خودشان را دارند؟ آمریکا سوخت هسته ای نیروگاه هایش را وارد می کند یا صادر کننده است؟
استیون نسبت: ایالات متحده در حال حاضر تقریبا همه اورانیوم خام مصرفی‌اش را وارد می‌کند. معادن اورانیوم در آمریکا وجود دارد، اما هزینه استخراج از آن‌ها بیش از واردات اورانیوم خام از کانادا، آفریقای جنوبی یا قزاقستان است. ایالات متحده اکنون هیچ مرکز فرآوری سوخت هسته‌ای ندارد و اورانیوم‌های فرآوری شده مصرفی از خارج از آمریکا وارد می‌شود. بخشی از غنی سازی اورانیوم در آمریکا در تاسیساتی در ایالت نیومکزیکو انجام می‌گیرد، ولی عمده اورانیوم غنی شده واردات از دیگر کشورها است. تولید میله‌های سوخت هسته‌ای در داخل ایالات متحده انجام می‌گیرد. در سراسر جهان از سی و چند کشوری که رآکتور هسته‌ای دارند ۸ یا ۹ کشور عناصر عمده‌ای از چرخه سوخت را دارند. این کشورها عموما همان‌هایی هستند که جنگ افزار هسته‌ای دارند. روسیه، ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، چین، هند، پاکستان، و علاوه بر آن ها کانادا، ژاپن، و برزیل از عناصری از چرخه سوخت هسته‌ای برخوردارند.
چه تضمینی وجود دارد که کشورهای با وجود اختلافات سیاسی سوخت هسته‌ای نیروگاه‌های‌شان را دریافت کنند؟
استیون نسبت: یکی از دلایل علاقه کشورها به انرژی هسته‌ای تامین مطمئن سوخت آن است. یعنی نیازی به واردات مرتب نفت، گاز یا زغال سنگ نیست. سوخت نیروگاه هسته‌ای هر ۱۸ ماه تا دو سال جایگزین می‌شود. یکی از راه‌های تضمین این امر توافق‌های دوجانبه بین کشورها مانند نمونه ایران و روسیه است. یک بانک سوخت هسته‌ای که از سوی آژانس بین المللی انرژی هسته‌ای اداره می شود هم وجود دارد. این بانک، اورانیوم غنی شده با درصد پایین در قزاقستان را به متقاضیان تحویل می‌دهد. اگر کشوری مشکلی در تهیه سوخت هسته‌ای داشته باشد می‌تواند به این بانک مراجعه کند.
