صبح چهارشنبه ۱۴ تیرماه به وقت محلی، هیات حقیقت‌یاب بین‌المللی سازمان ملل، در مقر سازمان ملل در ژنو، اولین گزارش شفاهی خود به شورای حقوق بشر در مورد وضعیت حقوق بشر در ایران را ارائه داد.
در این نشست که از ساعت ۱۰:۳۰ صبح به وقت محلی آغاز و به مدت ۲ و نیم ساعت ادامه داشت، سارا حسین، رئیس هیات حقیقت‌یاب سازمان ملل گزارش اولیه این هیات را به شورای حقوق بشر ارائه داد و در ادامه پس از واکنش کشورهای عضو و نماینده تعدادی از سازمان‌های حقوق بشری، به برخی از پرسش‌های مطرح شده نیز پاسخ داد.
سارا حسین در سخنان خود با اشاره به مرگ مهسا امینی و پیگیری خانواده‌اش برای اجرای عدالت گفت که خانواده امینی نه تنها شاهد اجرای عدالت نبود بلکه نیلوفر حامدی و الهه محمدی، دو روزنامه‌نگاری که در مورد این موضوع گزارش تهیه کرده بودند بازداشت و محاکمه شده‌اند.
رئیس هیات حقیقت‌یاب تاکید کرد باوجود اینکه خبرهای اعتراضات در ایران مانند ماه نوامبر گذشته دیگر مورد توجه رسانه‌ها نیست اما هنوز اطلاعات و گزارش‌های نقض حقوق بشر در رابطه با این موضوع به هیات حقیقت‌یاب می‌رسد.
سارا حسین در بخشی از سخنانش تاکید کرد که هیات از همان ابتدا به جمهوری اسلامی اعلام کرد که خواستار دسترسی به داخل ایران، مقامات مسئول و قربانیان است تا بتواند حرف‌های همه طرف‌ها را بشنوند و ادعاهای دریافتی را بررسی کند. رئیس هیات حقیقت‌یاب اعلام کرد که جمهوری اسلامی هیچ «پاسخ مستقیمی» به درخواست‌های این هیات نداده است.
با این وجود سارا حسین در سخنان خود خبر داد که روز گذشته در ژنو با هیات ویژه‌ای که ابراهیم رئیسی چند ماه پیش برای بررسی ابعاد اعتراضات سال گذشته منصوب کرده بود، دیدار کرده‌اند و عملکرد این هیات و یافته‌هایشان را مورد بررسی قرار می‌دهند.
رئیس هیات حقیقت‌یاب تاکید کرد که با وجود ایجاد محدودیت‌ها برای تماس با قربانیان، این هیات تلاش خواهد کرد تا از راه‌های امن این امکان را برای قربانیان مهیا کند تا سخنان خود را به هیات برسانند. سارا حسین در ادامه خطاب به شورای حقوق بشر گفت که «هرگونه تهدید، اعمال فشار یا برخورد حکومت» با کسانی که می‌خواهند با هیات در تماس باشند و یا ایجاد مانع برای فعالیت‌های هیات توسط حکومت جمهوری اسلامی را به شورای حقوق بشر گزارش خواهند کرد.
هیات حقیقت‌یاب از تحت فشار قرار دادن خانواده‌های دادخواه بشدت ابراز نگرانی کرد و از جمهوری اسلامی خواست تا صدور احکام سنگین و اعدام برای معترضان خودداری کند.
سارا حسین با اشاره به «عفو» زندانیان که در اواخر سال گذشته اعمال شد، شرایط اعمال آن را مورد سوال قرار داد و گفت که گزارش‌هایی دریافت شده که پیش شرط این «عفو»ها تعهد گرفتن از زندانیان بود که ضمن پذیرش اتهام از تکرار فعالیت خودداری کنند.
پس از سخنان سارا حسین، کاظم غریب آبادی، دبیر ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی به سخنرانی پرداخت و به دفاع از کارنامه جمهوری اسلامی پرداخت.
در ادامه بیش از ۴۰ نماینده کشورهای عضو سازمان ملل و شورای حقوق بشر از جمله آمریکا، آلمان، هلند، ایتالیا، فرانسه، فنلاند، کانادا، ونزوئلا، کاستریکا و اتحادیه اروپا به ابراز نظر پرداختند.
در جریان سخنان نماینده امریکا، فرانسه و کانادا بیش از پنج بار نماینده جمهوری اسلامی سخنان سخنران را به دلیل استفاده از کلمه «رژیم» قطع کرد و تذکر آیین‌نامه‌ای داد. این تذکرها برای دقایقی ادامه جلسه را به وقفه انداخت.
تعدادی از سازمان‌های حقوق بشری نیز در این نشست فرصت داشتند تا نظرات خود را بیان کنند.
در بخش پایانی این نشست، هر سه کارشناس هیات حقیقت‌یاب در پاسخ به برخی از پرسش‌های مطرح شده در طول جلسه نکاتی را بیان کردند.
گروهی متشکل از سه کارشناس زن مسئول هدایت کار هیأت حقیقت‌یاب مستقل بین‌المللی در مورد ایران را برعهده دارند. سارا حسین از بنگلادش رئیس این هیات، و شاهین سردار علی از پاکستان و ویویانا کرستیچویچ از آرژانتین دو عضو دیگر آن هستند.
در پی سرکوب خشونت‌بار اعتراضات سال گذشته در ایران که پس از مرگ مهسا امینی در گشت ارشاد آغاز شد، بسیاری از فعالان حقوق بشر خواستار ایجاد یک هیات حقیقت‌یاب در مورد اقدامات جمهوری اسلامی شدند.
در سی‌وپنجمین نشست ویژه شورای حقوق بشر سازمان ملل که روز پنجشنبه سوم آذر سال گذشته برگزار شد کشورهای عضو اقدام به رای‌گیری کردند که با ۲۵ رای مثبت، شش رای منفی و ۱۶ رای ممتنع، قطعنامه تشکیل کمیته حقیقت‌یاب برای ایران تصویب شد.
جمهوری اسلامی که به نقض حقوق بشر متهم است اعلام کرده است که با این کمیته سازمان ملل همکاری نمی‌کند.
کاظم غریب آبادی، دبیر ستاد حقوق بشر جمهوری اسلامی که به عنوان سرپرست هیات ایرانی در ژنو حضور دارد، روز گذشته در اظهاراتی تشکیل هیئت حقیقت‌یاب از سوی شورای حقوق بشر را «اقدامی سیاسی و بلاوجه» دانست و اعتراضات سال گذشته را که «اغتشاشات» نامید یک «جنگ ترکیبی همه‌جانبه علیه ایران» توصیف کرد.
پیش از این حسین رئیسی، حقوقدان ایرانی ساکن کانادا، درباره انتخاب سه زن به عنوان اعضای این کمیته حقیقت‌یاب به صدای آمریکا گفت که هر سه آنها، به ویژه سارا حسین، حقوقدان‌های برجسته و آشنا به مباحث سازمان ملل، حقوق بشر، خاورمیانه، و کشورهای مسلمان، جنس و جنسیت، و حقوق کودکان هستند.
