مرور تازه‌ترین آیین نامه ابلاغ شده استخدامی اعضای هیات علمی دانشگاهها و مؤسسات آموزش عالی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری اطلاعات نشان می‌دهد که استخدام اعضای هیات علمی از فیلتر امنیتی با شدت بیشتری همراه شده و جذب افراد مرتبط یا فعال در اعتراضات اجتماعی سال‌های اخیر ممنوع شده است.
براساس متن آیین نامه که در وب‌سایت «شناسنامه قانون» منتشر شده، عدم سابقه عضویت یا وابستگی یا حمایت از گروه‌های سیاسی و غیرسیاسی «معارض و معاند با جمهوری اسلامی» یکی از شروط پذیرش در هیات علمی است.
همچنین «عدم فعالیت علیه نظام جمهوری اسلامی، شرکت در تجمعات و اغتشاشات علیه نظام جمهوری اسلامی ایران و یا امضای بیانیه‌های ضد جمهوری اسلامی ایران» نیز به عنوان یکی دیگر از شروط پذیرش ذکر شده است.
نداشتن سابقه سو در کمیته انضباطی دانشجویی «حراست» موسسه و رعایت پوشش کامل و حجاب از دیگر مواردی است که در این آیین نامه به آنها تاکید شده است.
کارشناسان بر این باورند که رویکرد جمهوری اسلامی در مراکز آموزش عالی و دانشگاهها در راستای یکدست سازی حلقه‌های مدیریت و آموزش است تا از این طریق جریانات اعتراضی دانشجویی را بهتر کنترل کنند.
این روند پس از خیزش سراسری مردم در واکنش به مرگ مهسا امینی در بازداشتگاه «گشت ارشاد» شدت بیشتری به خود گرفته است. برهمین اساس صدای آمریکا آذر ماه سال ۱۴۰۲ در گزارشی اختصاصی به موضوع احضار، تعلیق، اخراج، پرونده‌سازی و تبعید اجباری دانشجویان و استادان سراسر ایران به بهانه خیزش «زن، زندگی، آزادی» پرداخته بود.
در این گزارش تاکید شده بود که شواهد موجود از فشارهای امنیتی سیستماتیک بر دانشگاهها حکایت می‌کند و رد پای نهادهایی چون وزارت اطلاعات، سازمان اطلاعات سپاه و حفاظت اطلاعات قوه قضائیه در تمامی این سرکوب‌ها دیده می‌شود.
در گزارش صدای آمریکا آمده بود: «به نظر می‌رسد که حکومت ایران مصمم به تکمیل پروژه خالص‌سازی دانشگاهها است از همین روی سی و دو هزار استاد حق‌التدریسی دانشگاه آزاد اسلامی را اخراج کرده است.»
اسفند ماه سال گذشته رسانه‌ها اعلام کردند که بیش از ۲۵ استاد فقط از دانشگاه تهران طی دو سال اخراج شدند که اغلب دانش‌آموخته یا کنشگر علوم انسانی هستند.
برهمین اساس وب‌سایت «خبرآنلاین» ۱۸ بهمن ماه ۱۴۰۲ در گزارشی به این موضوع پرداخته و نوشته بود که در نیمه راه سال تحصیلی این اخراج‌ها همچنان ادامه دارد.
اعضای هفت انجمن علمی کشور ۱۹ شهریور ۱۴۰۲ در بیانیه‌ای ضمن هشدار درباره «اخراج گسترده استادان و برخوردهای امنیتی با دانشجویان» اعلام کرده بودند که «اضمحلال» تدریجی و «در حال حاضر شتابناک» نهاد علم، ناکارآمدی اسفبار کنونی نظام حکمرانی را تشدید می‌کند.
در پی اخراج‌های گسترده، وزارت «علوم، تحقیقات و فناوری» شهریور ماه سال ۱۴۰۲ برای جذب اعضای هیات علمی فراخوانی را صادر کرد که بر اساس آن برای اولین بار مشمولین دارای مدرک دکتری و «فاقد کارت پایان خدمت» هم به شرط نداشتن غیبت نظام وظیفه می‌توانستند ثبت نام کنند.
در پی اعتراضات سراسری سال ۱۴۰۱ که با شعار محوری «زن، زندگی، آزادی» آغاز شد، بسیاری از دانشجویان به معترضان پیوستند و شماری از اساتید دانشگاه به حمایت از آنها پرداختند. حکومت جمهوری اسلامی در واکنش به آنها، علاوه بر سرکوب معترضان و دانشجویان، بسیاری از استادان غیرهمسو با سیاست‌های خود و چهره‌های حامی اعتراضات را از دانشگاه اخراج کرد.
رویکرد جمهوری اسلامی در رابطه با دانشگاهها منجر به کاهش رتبه جهانی آنها نیز شده است. رتبه‌بندی دانشگاهها در سیستم «رتبه بندی شانگهای» در سال ۲۰۲۳ نشان می‌دهد که وضعیت دانشگاه تهران، دانشگاه علوم پزشکی تهران، دانشگاه صنعتی‌شریف، دانشگاه تربیت‌مدرس و دانشگاه علم‌و‌صنعت نسبت به سال ۲۰۲۲ نزول پیدا کرده‌است.
