از زمان پیروزی شگفت آور حسن روحانی در انتخابات رئیس جمهوری ایران، بیشتر دیدگاه‌‌های کارشناسی بر احتمال بهبود مناسبات ایران و ایالات متحده و یافتن راهکاری برای برنامه بحث برانگیز اتمی ایران متمرکز شده اند. با این وجود، جانشین محمود احمدی نژاد، مذاکره کننده کهنه کاری است که لقب «شیخ دیپلمات» را یدک می کشد و می تواند برای کاهش تنش های قومی و نژادی فزاینده در منطقه و نیز پایان دادن به جنگ داخلی در سوریه فرصتی فراهم کند.
آقای روحانی در یک دوره ۱۶ ساله (از ١٩٨٩ تا ٢٠٠٥) دبیر «شورای عالی امنیت ملی ایران» بوده و در این دوران مناسبات ایران با عربستان سعودی از روابط تیره پس از انقلاب سال ١٩٧٩ و جنگ ۸ ساله ایران و عراق بهبود یافت.
رئیس جمهوری منتخب ایران در اولین کنفرانس مطبوعاتی خود در روز ١٧ ژوئن خاطرنشان کرد در سال ١٩٩٨ با مقامات عربستان سعودی یک موافقت نامه امنیتی امضا کرده بود. او گفت ترمیم روابط با عربستان سعودی از جمله اولویت های عمده دولت او خواهد بود.
آقای روحانی یادآوری کرد ایران قصد دارد با کشورهای همسایه، به ویژه عربستان سعودی «مناسبات دوستانه و نزدیکی» داشته باشد. آقای روحانی در مورد عربستان سعودی که یکی از حامیان اصلی نیروهای مخالف حکومت اسد است، گفت «ما نه تنها همسایه هستیم بلکه با عربستان سعودی پیمان برادری داریم».
عربستان سعودی و ایالات متحده در گذشته با مشارکت ایران در مذاکرات صلح سوریه مخالفت کرده بودند اما احتمال دارد این رویکرد با انتخاب روحانی تغییر کند. ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی یکی از اولین مقامات بلندپایه ای بود که پیروزی روحانی را تبریک گفت.
فرانسه نیز که یکی از مخالفان سرسخت حضور ایران در کنفرانس پیشنهادی ژنو (برای صلح در سوریه) بوده نیز دیدگاه نرم‌تری به خرج داده است. فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری فرانسه هفته گذشته در اجلاس «گروه ۸» در ایرلند شمالی گفت «موضع من این است که اگر (حضور روحانی) بتواند مفید واقع شود، از شرکت او استقبال خواهد شد».
روسیه، یکی دیگر از متحدان سرسخت دولت بشار اسد نیز بر مشارکت ایران در هر مذاکره جدیدی در مورد این کشور پافشاری کرده است.
دولت باراک اوباما نیز که از ابتدا با حضور ایران در مذاکرات سوریه مخالف بود، تلویحاً گفته است که سازمان ملل شرکت کنندگان در این همایش را دعوت خواهد کرد و ایالات متحده در این مسئله نقشی ندارد.
با این وجود، نیروهای شورشی سوریه که طی هفته های اخیر به دلیل مداخله حزب الله، شریک لبنانی ایران متحمل چندین شکست شده اند، با شرکت ایران در گفتگوهای صلح مخالف هستند. یکی از راهکارها برای حل این اختلاف نظرها، گفتگوی نمایندگان دولت اسد و مخالفان با اخضر ابراهیمی، میانجی سازمان ملل متحد در یک همایش و دیدار و گفتگوی بقیه شرکت کنندگان در حاشیه این اجلاس خواهد بود.
با توجه به تعداد فزاینده تلفات جانی که به نزدیک صد هزار نفر رسیده است و جنایاتی که هم نیروهای هوادار اسد و هم گروه های مخالف مرتکب شده اند، دستیابی به یک راه حل عملی برای درگیری های سوریه در آینده نزدیک دور از دسترس به نظر می رسد. دولت اوباما قصد دارد سلاح های سبک در اختیار نیروهای مخالف قرار دهد و شواهدی مبنی بر کاهش حمایت روسیه و یا ایران از دولت دمشق مشاهده نمی شود.
با این وجود، روحانی گفته است ایران تمایل دارد تا در سال ٢٠١٤ که قرار است سوریه انتخابات ریاست جمهوری برگزار کند، شاهد گذار سیاسی در این کشور باشد. آقای روحانی در کنفرانس مطبوعاتی خود گفت «مردم سوریه باید (دولت این کشور) را برگزینند». این اظهارات با استقبال خبرنگاران ایرانی روبرو شد.
اقشار مختلف ایرانیان داخل این کشور به شدت از حمایت مقامات تهران از اسد ناخشنود هستند و مردم از صرف درآمدهای نفتی کشورشان برای حفظ منافع کشورهای خارجی نفرت دارند. با وجودی که روحانی برای تصمیم گیری در مورد میزان مداخله و حضور ایران در سوریه نقش چندانی ندارد و آیت الله علی خامنه ای و نهادهای نظامی و امنیتی در این مورد تصمیم گیری می کنند اما احتمال دارد رئیس جمهوری جدید بتواند با مطرح کردن هزینه های فزاینده سیاسی و اقتصادی جنگ سوریه بر سیاست های تهران در این کشور اعمال نفوذ کند.
حمایت ایران از سوریه که از سال ١٩٨٠ تاکنون متحد نزدیک این کشور بوده است حتی کشورهای عرب سنی را به خشم آورده و فرصت هایی همچون مناسبات نزدیک ایران با اخوان المسلمین مصر و جناح های فلسطینی را به هدر داده و جایگاه ایران در منطقه را تضعیف کرده است.
اخوان المسلمین در گذشته رویکرد مثبتی در قبال ایران داشت و جمهوری اسلامی را نسبت به حکومت حسنی مبارک بسیار دموکراتیک‌تر تلقی می کرد. اما پس از سرکوب تظاهرات دموکراسی خواهانه معترضان ایرانی در سال ٢٠٠٩ و حتی در آستانه جنگ سوریه این تلقی تغییر کرد.
محمد مرسی، رئیس جمهوری مصر اوایل ماه جاری در یک گردهمایی اسلام گرایان اعلام کرد مصر سفارت سوریه در قاهره را تعطیل می کند و سفیر مصر را از دمشق فرا خواهد خواند. آقای مرسی تلویحاً از ایران انتقاد کرد و آن را «برخی از قدرت های منطقه ای خواند که مصر ناچار است با آن ها ارتباط داشته باشد»، اما او هنگامی که در مورد تلاش های مصر با هماهنگی ترکیه، عربستان سعودی و ترکیه برای میانجی گری برای یافتن راهکاری برای بحران سوریه صحبت می کرد، از ایران نامی نبرد.
حماس نیز از ایران و سوریه و حتی حزب الله فاصله گرفته است. حماس که شاهد بوده محبوبیت ایران بین کشورهای عرب با اکثریت سنی کاهش یافته با وجود مخالفت سرسختانه ایران و سوریه با اسراییل و حمایت از جنبش «مقاومت»، از تهران فاصله گرفته است. در واقع، شکاف بین سنی ها و شیعیان در منطقه خاورمیانه هیچگاه تا این حد عمیق نبوده است.
اگر ایران امیدوار است تا از خیزش جنبش های اسلام گرایان در منطقه سود ببرد، باید به حل و فصل درگیری و بحران سوریه کمک کند. در حالی که پیشینه بازی‌های هوشمندانه ایران در شرایط آشوب زده بر همگان آشکار است، اما بحران سوریه ثبات در عراق تحت حاکمیت دولت شیعه و دوست ایران را نیز تضعیف کرده است.
هنوز برای این که شاهد تغییر سیاست های زیان‌بار ایران باشیم خیلی زود است. اما
دولت اوباما باید حوزه گفتگوهای خود با تهران را گسترده‌تر کند و در مورد مسائلی به جز پرونده اتمی این کشور نیز مذاکره نماید. این رویکرد به ایران اطمینان خواهد داد که ایالات متحده این کشور را به عنوان یک بازیگر مطرح و مهم در منطقه به رسمیت می شناسد و این سیاست به نفع مذاکرات اتمی نیز خواهد بود.
یادداشت بالا برگردان مقاله باربارا اسلاوین و برگرفته از نشریه شورای آتلانتیک «مرکز رفیق حریری برای خاورمیانه» منتشر شده است.
آقای روحانی در یک دوره ۱۶ ساله (از ١٩٨٩ تا ٢٠٠٥) دبیر «شورای عالی امنیت ملی ایران» بوده و در این دوران مناسبات ایران با عربستان سعودی از روابط تیره پس از انقلاب سال ١٩٧٩ و جنگ ۸ ساله ایران و عراق بهبود یافت.
رئیس جمهوری منتخب ایران در اولین کنفرانس مطبوعاتی خود در روز ١٧ ژوئن خاطرنشان کرد در سال ١٩٩٨ با مقامات عربستان سعودی یک موافقت نامه امنیتی امضا کرده بود. او گفت ترمیم روابط با عربستان سعودی از جمله اولویت های عمده دولت او خواهد بود.
آقای روحانی یادآوری کرد ایران قصد دارد با کشورهای همسایه، به ویژه عربستان سعودی «مناسبات دوستانه و نزدیکی» داشته باشد. آقای روحانی در مورد عربستان سعودی که یکی از حامیان اصلی نیروهای مخالف حکومت اسد است، گفت «ما نه تنها همسایه هستیم بلکه با عربستان سعودی پیمان برادری داریم».
عربستان سعودی و ایالات متحده در گذشته با مشارکت ایران در مذاکرات صلح سوریه مخالفت کرده بودند اما احتمال دارد این رویکرد با انتخاب روحانی تغییر کند. ملک عبدالله، پادشاه عربستان سعودی یکی از اولین مقامات بلندپایه ای بود که پیروزی روحانی را تبریک گفت.
فرانسه نیز که یکی از مخالفان سرسخت حضور ایران در کنفرانس پیشنهادی ژنو (برای صلح در سوریه) بوده نیز دیدگاه نرم‌تری به خرج داده است. فرانسوا اولاند، رئیس جمهوری فرانسه هفته گذشته در اجلاس «گروه ۸» در ایرلند شمالی گفت «موضع من این است که اگر (حضور روحانی) بتواند مفید واقع شود، از شرکت او استقبال خواهد شد».
روسیه، یکی دیگر از متحدان سرسخت دولت بشار اسد نیز بر مشارکت ایران در هر مذاکره جدیدی در مورد این کشور پافشاری کرده است.
دولت باراک اوباما نیز که از ابتدا با حضور ایران در مذاکرات سوریه مخالف بود، تلویحاً گفته است که سازمان ملل شرکت کنندگان در این همایش را دعوت خواهد کرد و ایالات متحده در این مسئله نقشی ندارد.
با این وجود، نیروهای شورشی سوریه که طی هفته های اخیر به دلیل مداخله حزب الله، شریک لبنانی ایران متحمل چندین شکست شده اند، با شرکت ایران در گفتگوهای صلح مخالف هستند. یکی از راهکارها برای حل این اختلاف نظرها، گفتگوی نمایندگان دولت اسد و مخالفان با اخضر ابراهیمی، میانجی سازمان ملل متحد در یک همایش و دیدار و گفتگوی بقیه شرکت کنندگان در حاشیه این اجلاس خواهد بود.
با توجه به تعداد فزاینده تلفات جانی که به نزدیک صد هزار نفر رسیده است و جنایاتی که هم نیروهای هوادار اسد و هم گروه های مخالف مرتکب شده اند، دستیابی به یک راه حل عملی برای درگیری های سوریه در آینده نزدیک دور از دسترس به نظر می رسد. دولت اوباما قصد دارد سلاح های سبک در اختیار نیروهای مخالف قرار دهد و شواهدی مبنی بر کاهش حمایت روسیه و یا ایران از دولت دمشق مشاهده نمی شود.
با این وجود، روحانی گفته است ایران تمایل دارد تا در سال ٢٠١٤ که قرار است سوریه انتخابات ریاست جمهوری برگزار کند، شاهد گذار سیاسی در این کشور باشد. آقای روحانی در کنفرانس مطبوعاتی خود گفت «مردم سوریه باید (دولت این کشور) را برگزینند». این اظهارات با استقبال خبرنگاران ایرانی روبرو شد.
اقشار مختلف ایرانیان داخل این کشور به شدت از حمایت مقامات تهران از اسد ناخشنود هستند و مردم از صرف درآمدهای نفتی کشورشان برای حفظ منافع کشورهای خارجی نفرت دارند. با وجودی که روحانی برای تصمیم گیری در مورد میزان مداخله و حضور ایران در سوریه نقش چندانی ندارد و آیت الله علی خامنه ای و نهادهای نظامی و امنیتی در این مورد تصمیم گیری می کنند اما احتمال دارد رئیس جمهوری جدید بتواند با مطرح کردن هزینه های فزاینده سیاسی و اقتصادی جنگ سوریه بر سیاست های تهران در این کشور اعمال نفوذ کند.
حمایت ایران از سوریه که از سال ١٩٨٠ تاکنون متحد نزدیک این کشور بوده است حتی کشورهای عرب سنی را به خشم آورده و فرصت هایی همچون مناسبات نزدیک ایران با اخوان المسلمین مصر و جناح های فلسطینی را به هدر داده و جایگاه ایران در منطقه را تضعیف کرده است.
اخوان المسلمین در گذشته رویکرد مثبتی در قبال ایران داشت و جمهوری اسلامی را نسبت به حکومت حسنی مبارک بسیار دموکراتیک‌تر تلقی می کرد. اما پس از سرکوب تظاهرات دموکراسی خواهانه معترضان ایرانی در سال ٢٠٠٩ و حتی در آستانه جنگ سوریه این تلقی تغییر کرد.
محمد مرسی، رئیس جمهوری مصر اوایل ماه جاری در یک گردهمایی اسلام گرایان اعلام کرد مصر سفارت سوریه در قاهره را تعطیل می کند و سفیر مصر را از دمشق فرا خواهد خواند. آقای مرسی تلویحاً از ایران انتقاد کرد و آن را «برخی از قدرت های منطقه ای خواند که مصر ناچار است با آن ها ارتباط داشته باشد»، اما او هنگامی که در مورد تلاش های مصر با هماهنگی ترکیه، عربستان سعودی و ترکیه برای میانجی گری برای یافتن راهکاری برای بحران سوریه صحبت می کرد، از ایران نامی نبرد.
حماس نیز از ایران و سوریه و حتی حزب الله فاصله گرفته است. حماس که شاهد بوده محبوبیت ایران بین کشورهای عرب با اکثریت سنی کاهش یافته با وجود مخالفت سرسختانه ایران و سوریه با اسراییل و حمایت از جنبش «مقاومت»، از تهران فاصله گرفته است. در واقع، شکاف بین سنی ها و شیعیان در منطقه خاورمیانه هیچگاه تا این حد عمیق نبوده است.
اگر ایران امیدوار است تا از خیزش جنبش های اسلام گرایان در منطقه سود ببرد، باید به حل و فصل درگیری و بحران سوریه کمک کند. در حالی که پیشینه بازی‌های هوشمندانه ایران در شرایط آشوب زده بر همگان آشکار است، اما بحران سوریه ثبات در عراق تحت حاکمیت دولت شیعه و دوست ایران را نیز تضعیف کرده است.
هنوز برای این که شاهد تغییر سیاست های زیان‌بار ایران باشیم خیلی زود است. اما
دولت اوباما باید حوزه گفتگوهای خود با تهران را گسترده‌تر کند و در مورد مسائلی به جز پرونده اتمی این کشور نیز مذاکره نماید. این رویکرد به ایران اطمینان خواهد داد که ایالات متحده این کشور را به عنوان یک بازیگر مطرح و مهم در منطقه به رسمیت می شناسد و این سیاست به نفع مذاکرات اتمی نیز خواهد بود.
یادداشت بالا برگردان مقاله باربارا اسلاوین و برگرفته از نشریه شورای آتلانتیک «مرکز رفیق حریری برای خاورمیانه» منتشر شده است.
