لینکهای قابل دسترسی

خبر فوری
سه شنبه ۲۹ اسفند ۱۴۰۲ ایران ۱۰:۳۲

راهبرد ایران برای کسب امتیاز در مذاکرات اتمی


باراک اوباما، رییس جمهوری ایالات متحده، روز دوشنبه (۲۱ ژانویه) خطاب به مردم آمریکا گفت: «یک دهه حضور در جنگ هم اکنون رو به پایان است». او قول داد «در تلاش برای یافتن راهکار مسالمت آمیز به منظور حل و فصل اختلافاتمان با کشورهای دیگر شجاعت به خرج دهیم، نه به این دلیل که در مورد خطراتی که با آن روبرو هستیم، ساده لوح هستیم بلکه به این دلیل که برای رفع سوء ظن و ترس و نگرانی، برقراری ارتباط گزینه بهتر و پایاتری است».

بسیاری از ناظران این اظهارات آقای اوباما را اشاره به ایران تلقی کردند، در حالی که آقای اوباما تاکید کرده است که برای متوقف کردن ایران از دستیابی به سلاح های اتمی، در صورت ضرورت دستور اقدام نظامی را صادر خواهد کرد.

اما در شرایطی که رئیس جمهوری آمریکا بر ترجیح خود برای بهره گیری از دیپلماسی در قبال ایران تاکید کرده، چشم انداز دستیابی به یک راهکار عملی در مذاکرات با ایران هنوز تیره و تار است. در واقع، دیپلمات های غربی از دسامبر سال گذشته تاکنون حتی برای متعهد کردن تهران به زمان و مکانی برای برگزاری دور جدید از مذاکرات اتمی با چالش های بسیاری روبرو بوده اند. آن ها امیدوار بودند که دور جدید مذاکرات روز ۱̷۵ ژانویه برگزار شود.

مایکل مان، سخنگوی کاترین اشتون، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا که مذاکرات بین ایران و قدرت های عمده جهان را هماهنگ می کند، به رویترز گفت: «ما در ماه دسامبر تاریخ دقیق و یک مکان مشخص را (به تهران) پیشنهاد کردیم. جای تعجب و شگفتی است که ایران از آن زمان تاکنون، بارها و بارها پیش شرط های جدیدی را در مورد شیوه برگزاری مذاکرات مطرح کرده است، در مقام نمونه جواب ها را با تاخیر می دهند و حتی محل برگزاری گفتگوها را هم تغییر می دهند».

در شرایطی که مردم ایران زیر فشار تحریم های شدید کشورهای غربی کمر خم کرده اند، اما تحلیلگران معتقدند تهران از دور جدید مذاکرات اتمی با ایالات متحده، فرانسه، بریتانیا، روسیه، آلمان و چین، موسوم به پنج به علاوه یک طفره می رود چون ادعا می کند قدرت های غربی از پیشنهادهای گذشته خود فراتر نرفته اند و برای ارائه پیشنهادهای اساسی جدید برنامه ریزی نمی کنند. ایران در دور مذاکرات پیشین که ماه ژوئن در مسکو برگزار شد، پیشنهادهای قدرتهای جهانی را رد کرد.

رضا مرعشی مقام پیشین وزارت امور خارجه ایالات متحده و مدیر پژوهش «شورای ملی آمریکایی ایرانی» است. آقای مرعشی می گوید: «تا امروز انتظارات طرفین از مذاکرات یک دنیا فاصله و اختلاف داشته است. خواسته اولیه ایران این است که تحریم ها لغو شوند، اما مقامات تهران حاضر نیستند روند غنی سازی بیست درصدی را متوقف کنند و راه را برای بازرسی از تاسیسات غنی سازی زیرزمینی فردو هموار سازند. این در حالی است که ایالات متحده از ایران خواسته است تا غنی سازی بیست درصدی را متوقف و محموله اورانیوم غنی شده را از کشور خارج کند، فعالیت ها در تاسیسات فردو را متوقف کند و همه این ها در شرایطی است که آمریکا به ازای این شروط، پیشنهاد اساسی برای کاهش تحریم های ایران ارائه نکرده است. من در گفتگوهایی که در تهران مطرح شده اند نوعی تمایل برای توقف غنی سازی اورانیوم بیست درصدی، خروج محموله اورانیوم غنی شده از کشور و مهر و موم تاسیسات فردو را احساس می کنم، اما مقامات تهران این کار را فقط به ازای کاهش تحریم ها و نیز به رسمیت شناختن حق ایران برای غنی سازی سه و نیم درصدی در خاک کشور انجام خواهند داد.»

آقای مرعشی می گوید با وجودی که تلاش های ایران برای دستیابی به محتوای دور بعدی مذاکرات تهران با پنج به علاوه یک ناکام مانده اند اما تهران با توسل به پیام هایی که از جانب روسیه و چین ارسال می شوند، متقاعد شده است که کاهش جدی تحریم ها در صدر گفتگوهای آتی نخواهند بود.

او می گوید: «این که روسیه به طور علنی از ایالات متحده خواسته است تا انعطاف بیشتری به خرج دهد از این واقعیت حکایت می کند که بسته پیشنهادی پنج به علاوه یک به احتمال بسیار توجه ایران را جلب نخواهد کرد و شاید به همین دلیل باشد که مقامات تهران از ترس این که ایران مسئول ناکامی مذاکرات شناخته شود، تعهد به شرکت در دور جدید گفتگوها را به تعویق می اندازند. با این وجود، ایران نمی تواند دیرتر از ماه فوریه و مارس از شرکت در مذاکرات طفره برود چون روسیه و چین با این امر مخالفت می کنند و همین تاخیر عامل تشدید فشارها خواهد شد. گرچه در صورتی که مواضع اولیه طرفین تغییر نکند، شاید در نهایت مذاکراتی هم برگزار شود، فقط به این دلیل که گفتگوهای بیشتری انجام شده باشد».

بنا به گزارش ها ایران به این دلیل از ارائه پاسخ قاطع و تعهد به شرکت در مذاکرات طفره می رود که معتقد است هیچ خطر حمله نظامی قریب الوقوعی این کشور را تهدید نمی کند و مقامات تهران اطمینان دارند توانایی رویارویی با پیامدهای ناشی از تحریم های بیشتر را خواهند داشت. به علاوه، برخی از افراد نزدیک به آیت الله علی خامنه ای، رهبر جمهوری اسلامی ادعا کرده اند که غرب هرگز پیشنهادی را مطرح نخواهد کرد که حق ایران برای دستیابی به توانایی هسته ای را به رسمیت بشناسد و این به آن معنای شکست مذاکرات و تشدید فشارها خواهد بود.

مهدی محمدی، یکی از معماران کلیدی راهبرد جمهوری اسلامی در مذاکرات اتمی اخیراً در یادداشتی در یکی از نشریات ایران به چشم انداز موضع ایران در قبال گفتگوها پرداخته است. آقای محمدی در این مقاله نوشته است که ایران اصولاً در واکنش نسبت به تشدید تحریم ها و یا تهدیدهای نظامی موضع خود را تغییر نخواهد داد، (ایران) فقط بر اساس موضع برابر و فقط در قبال کسب امتیازات اساسی، امتیاز خواهد داد.

آقای محمدی نوشته است: «ایران خود را برای حضور در یک بازی بلندمدت آماده می کند». او نسبت به «هرگونه تصور خیالی در مورد احتمال پایان یافتن سریع اختلافات و منازعات راهبردی ایران با ایالات متحده» هشدار داده است. او گفته است ایران «خود را برای تحمل فشارهای بلندمدت آماده کرده است، چون این که ایالات متحده قادر باشد راهبرد دوگانه کنونی خود (اعمال فشار تحریم ها و همراه کردن آن ها با مذاکرات) را در آینده نزدیک از نظر راهبردی تغییر دهد، بسیار نامحتمل است. متعاقباً وقتی ایران می داند که بازی برای مدت طولانی ادامه خواهد داشت و این واقعیت هست که ایالات متحده به راحتی راهبرد فشار خود را رها نمی کند، بنابراین فروش همه دارایی های ایران به نرخ ارزان، برای تهران بسیارغیرمنطقی و حتی بچه گانه خواهد بود».

بر این اساس شاید غنی سازی بیست درصدی اورانیوم نوعی دارایی باشد که قابلیت امتیازگیری و معامله داشته باشد، اما پافشاری آقای محمدی بر این اساس استوار است که دستیابی به توافق با گروه های مذاکره کننده به دو عامل بستگی خواهد داشت: به رسمیت شناخته شدن حق ایران برای غنی سازی اورانیوم با درصد پایین و لغو تحریم ها. او می نویسد: «غیرممکن است که واشنگتن بتواند ایران را بدون ایجاد توازن بین (امتیازاتی که) می گیرد و (انعطافی که نشان) می دهد، پای میز مذاکره بکشاند».

مارک فیتزپاتریک، یک مقام پیشین اداره منع سلاح های کشتار دسته جمعی وزارت امور خارجه آمریکا در مقاله ای در المانیتور اظهارات آقای محمدی را تحلیل کرده و نوشته است: «این که ایران در موضع ضعف و استیصال قرار دارد و تحریم ها باعث شده اند که آن ها بر سر میز مذاکره حاضر شوند، برداشت اشتباهی است ... (ایران) نمی خواهد وجهه ای از خود نشان بدهد که شکست خورده است و زیر بار فشار کمر خم کرده است. آن ها همچنین نمی خواهند که خود را برای حضور بر سر میز مذاکره خیلی مشتاق نشان بدهند». او می افزاید اما امتیازاتی که ایران مطرح کرده است بیشتر و فراتر از امتیازاتی هستند که دولت اوباما تمایل داشته باشد به تهران اعطا کند. او نگران است که تردید ایران برای شرکت در مذاکرات به افزایش حمایت از واکنش نظامی منتهی شود.

وضعیت پیچیده و بغرنج کنونی، بحث و گفتگوهای جدی را در واشنگتن و در مورد رویکرد دولت اوباما در قبال این مسئله مطرح کرده است. یکی از مسائلی که مطرح می شوند گزینه پیش روی دولت اوباما برای ارائه بسته پیشنهادی بهتر برای کاهش تحریم های ایران به ازای محدود شدن فعالیت های اتمی ایران است، محدودیت هایی که قابل تایید و تحقیق باشند. این گزینه احتمال تمایل ایران برای توافق با گفتگو و پذیرش شروط قدرت های جهانی را بیشتر می کند، اما از سویی دیگر این ریسک وجود دارد که اگر تهران چنین پیشنهادی را رد کند، فشارهای موجود برای پایان دادن به راهکار دیپلماتیک و گذار به سمت یک مواجهه نظامی با ایران تشدید خواهد شد.

از سویی دیگر، فریده فرهی، کارشناس سیاست داخلی ایران در دانشگاه هاوایی مسئله گفتگوهای عمومی و علنی در بالاترین سطوح سیاستگذاری در تهران را مطرح می کند که مقامات کشور در مورد ارزش مذاکرات مستقیم با واشنگتن صحبت می کنند. وی خاطرنشان می کند خامنه ای از اکتبر سال ۲۰۰۹ تاکنون اجازه نداده است تا مقامات ایرانی در حاشیه مذاکرات پنج به علاوه یک با مقامات ایالات متحده گفتگو کنند و تا زمانی که (خامنه ای) نتواند اثبات کند ایالات متحده به طور علنی مواضعی را اتخاذ کرده که راه برای حل و فصل اختلافات از راه مذاکره و با شروط قابل پذیرش از سوی ایران همواره شده است، حمایت او از مذاکرات مستقیم بعید به نظر می رسد. این به آن معنا است که دستیابی به پیشرفت در مذاکرات پنج به علاوه یک کماکان بر سیاست تعقیب و گریز متمرکز شده است، هر چند که احتمال دارد گفتگوها محدود باقی بمانند.

ری تکیه، مشاور پیشین امور ایران در وزارت امور خارجه ایالات متحده که هم اکنون در شورای مناسبات خارجی مشغول به فعالیت است، ماه گذشته در یادداشتی نوشت «خامنه ای را با سیاست و چرب زبانی می توان به آشتی وا داشت، موضع آشتی جویانه ای که بر اساس تایید جنبه هایی از برنامه (اتمی ایران) و نه همه جنبه های این فعالیت ها استوار شده اند. در برهه کنونی که جمهوری اسلامی به یک نظام ستیزه جو و سرشار از اختلاف و شکاف بدل شده است، فقط در سطح محدودی می توان تهران را به اتخاذ موضع آشتی جویانه متقاعد کرد و آن موضعی است که فقط به لبه های تیز و خطرناک برنامه (اتمی) این کشور می پردازد. خامنه ای آنقدر در دشمن تراشی ها و خصومت پنداری های خود سرمایه گذاری کرده و آنچنان به تاسیسات و فعالیت های اتمی خود دلبسته و وابسته است که خلع سلاح و برچیدن این برنامه برای او غیرقابل پذیرش خواهد بود. (اما) دستیابی به توافقی که ایران را از غنی سازی بیست درصدی اورانیوم باز دارد می تواند تنش ها را کاهش دهد و به احتمال بسیار راه را برای اتخاذ اقدامات بیشتری برای کنترل تسلیحاتی هموار کند ... و مقداری زمان که مسئله بسیار کلیدی است، بخرد».

تکیه توضیح می دهد پرسشی که امروز پیش روی ایالات متحده و متحدان آمریکا قرار دارد این است که «چطور با دستیابی به یک توافق محدود، هنوز از اهرم قدرت تحریم ها استفاده کنند». این امر دقیقاً برخلاف هدف ایران است که می خواهد با دستیابی به یک توافق نسبی و محدود، تاثیر تحریم ها را خنثی کند. آقای تکیه می گوید «خامنه ای نمی خواهد با آمریکا توافق کند، اما شواهد فزاینده ای وجود دارند که از این واقعیت حکایت می کنند که او بدون دستیابی به یک توافق یارای ادامه مسیر (فعالیت های اتمی) خود را نخواهد داشت. از قضا، شاید دستیابی به یک توافق محدود که اجازه دهد او ویژگی های کلیدی برنامه اتمی کشورش و شعارهای وی در زمینه مقاومت را حفظ می کند، تنها راه خروج او از بحرانی باشد که ساخته و پرداخته خود وی او است».

بازی های پیرامون برقراری مذاکرات جدید طرفین گفتگوها را به آستانه خطرناکی سوق داده، همین امر عامل دیگری است که برای بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر اسراییل از اهمیت و ضرورت جدی برخوردار خواهد بود. آقای نتانیاهو سال گذشته میلادی در سازمان ملل متحد هشدار داده بود که ایران تا تابستان آینده به اندازه کافی اورانیوم غنی شده و مورد نیاز برای ساخت بمب خواهد داشت و از خط قرمز عبور خواهد کرد. از سویی دیگر ایران نیز در ماه ژوئن برای انتخاب جانشین محمود احمدی نژاد، انتخابات ریاست جمهوری برگزار خواهد کرد بنابراین مذاکرات اتمی مهم تهران با کشورهای غربی، از اواخر بهار تا پایان تابستان با ریسک های سیاسی بیشتری روبرو خواهند شد.

آقای مرعشی می گوید هم اوباما و هم خامنه ای به شرکت در یک بازی بلندمدت و اجتناب از بحران علاقه دارند، حتی اگر نتوانند در مورد مفاد یک موافقت نامه محدود توافق کنند و یا بر سر میز مذاکره بنشینند. در مقام نمونه، تهران سال گذشته بدون سر و صدا و به طور یکجانبه بخش عمده محموله اورانیوم غنی شده بیست درصدی خود را به میله های سوختی منتقل کرد که به راحتی نمی توان به مواد مورد نیاز برای ساخت بمب تبدیل شوند. این اقدام تهران شگفتی جامعه بین الملل را برانگیخت و بر نگرانی های موجود در مورد رشد ثابت میزان اورانیوم و مواد مورد نیازی افزود که در صورت ضرورت می توان از آن ها برای ساخت سلاح های اتمی استفاده کرد.

بنابراین حتی اگر طرفین مذاکرات نمی توانند برای حل و فصل معضل اتمی به یک توافق نامه محدود دست یابند، اما احتمال دارد هر دو طرف تمایل داشته باشند تا برای پیشگیری از شکست کامل بهره گیری از دیپلماسی، شیوه هایی را برای یافتن نقاط مشترک کافی بیابند.

از: مجله تایم، ۲۴ ژانویه
XS
SM
MD
LG