قرار است پنجشنبه بیستم مهرماه پرزیدنت ترامپ بار دیگر میزان پایبندی ایران به توافقنامه برجام را اعلام کند. در این مطلب نگاهی داریم به توافقنامه برجام و امکان عدم تائید پایبندی ایران به این توافقنامه از سوی ریاست جمهوری آمریکا.
توافقنامه برجام چیست؟
در ژوئیه سال ۲۰۱۵ میلادی، پنج عضو دائم شورای امنیت سازمان ملل متحد (متشکل از بریتانیا، چین، فرانسه، روسیه و ایالات متحده آمریکا) به علاوه آلمان به توافقی تاریخی با ایران برای جلوگیری از ساخت سلاح هسته ای دست یافتند. در ازای توقف برنامه هسته ای ایران هم قرار شد بسیاری از تحریمهای وضع شده علیه این کشور برداشته شود.
از بین رفتن تحریمها میلیارها دلار برای ایران به همراه داشت و درهای بازار این کشور را به سوی سرمایه گذاران خارجی گشود.
برنامه جامع اقدام مشترک یا همان برجام، توسط شورای امنیت سازمان ملل تائید شد تا تبدیل به قانونی بین المللی شود. بازرسان آژانس بین المللی انرژی اتمی هم مسئول بررسی پایبندی ایران به این توافقنامه هستند.
طرفهای این توافق همچنین کمیسیون مشترکی به ریاست فدریکو موگرینی مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا تشکیل دادند که مسئولیت بررسی روند اجرای برجام و حل اختلاف طرفین را بر عهده دارد.
طراحان این توافقنامه، برجام را پیروزی دموکراسی می دانند. پرزیدنت ترامپ اما آن را مایه شرمساری و یکی از بدترین توافقات تاریخ آمریکا نامیده است. او در دوران مبارزات انتخاباتی اعلام کرد در صورت پیروزی، این توافقنامه را پاره خواهد کرد.
آیا پرزیدنت ترامپ میتواند توافقنامه برجام را پاره کند؟
به طور دقیق خیر.
توافقنامه برجام در زمان ریاست جمهوری باراک اوباما تصویب شد و پس از آن کنگره آمریکا با اکثریت جمهوری خواه سعی در ملغی کردن آن داشت. در زمان بررسی این توافقنامه، کنگره حق بررسی و بازبینی این توافق را به خود اعطا کرد. بر اساس قانون بررسی توافقنامه هسته ای، تصویب شده در سال ۲۰۱۵، رئیس جمهوری آمریکا هر ۹۰ روز یک بار باید پایبندی ایران به مفاد این توافق را تائید کند.
چهار شرط لازم برای تائید پایبندی ایران به توافقنامه برجام:
تهران به صورت شفاف و قابل تصدیق تمامی بخشهای توافق را اجرا کند
ایران تخلف اساسی ای از برجام نداشته باشد
ایران هیچ عمل آشکار و یا پنهانی در جهات پیشرفت ساخت سلاح هسته ای انجام نداده باشد
لغو تحریمها علیه ایران متناسب با اقدامات ایران برای از بین بردن برنامه هسته ای اش و در جهت منافع ملی آمریکا خواهد بود
اگر پرزیدنت ترامپ پایبندی ایران به برجام را تائید نکند، روند شصت روزه ای آغاز خواهد شد که به کنگره اجازه می دهد تحریمها علیه ایران را باز گردانده و یا تحریمهای جدیدی علیه این کشور وضع کند.
این اتفاق می تواند برای کشورهایی که وارد مبادلات تجاری و بانکی با ایران شده اند مشکل ساز شده و آنها را هم هدف تحریمهای آمریکا قرار دهد.
ایران هم ایالات متحده آمریکا را نخستین طرف سرپیچی کننده از توافقنامه و مسبب فروپاشی آن خواهد دانست.
کنگره همچنین می تواند تصمیم به عدم بازگرداندن تحریمها بگیرد که در آن صورت وضعیت مانند سابق خواهد ماند.
آیا پرزیدنت ترامپ برجام را لغو خواهد کرد؟
پرزیدنت ترامپ از زمان آغاز ریاست جمهوری اش تا کنون دو بار پایبندی ایران به توافق هسته ای را تائید کرده است. مهلت بعدی برای تائید پایبندی ایران یکشنبه بیست و سوم مهرماه خواهد بود. او بارها، و آخرین بار هفته گذشته، اعلام کرد قصد ندارد پایبندی ایران را تائید کند.
پرزیدنت ترامپ در دیدار با فرماندهان ارشد ارتش گفت: «رژیم ایران تروریسم را حمایت کرده و خشونت، خونریزی و هرج و مرج را به سراسر خاورمیانه صادر می کند. برای همین ما باید برای همیشه به پرخاشگری و رویای هسته ای ایران خاتمه دهیم. آنها به روح این توافقنامه پایبند نبوده اند و ما امشب درباره آن صحبت خواهیم کرد.»
روح این توافق اما با مفاد آن فرق داشته و آژانس بین المللی انرژی اتمی بارها پایبندی ایران به مفاد برجام را تائید کرده است. آخرین بار و در حاشیه نشست عمومی سازمان ملل در ماه سپتامبر طرفهای توافق کنار هم جمع شده و موگرینی اعلام کرد تمامی اعضا پایبندی ایران به برجام را تائید می کنند. موگرینی افزود: «تمرکز این توافق بر روی برنامه هسته ای بود ه و از این بابت در حال اجراست. تمامی اعضا به تعهداتشان عمل کرده و برجام در حال پیاده سازی شدن است.»
آیا ملغی کردن برجام به منزله خروج آمریکا از این توافق است؟
نیکی هیلی، سفیر آمریکا در سازمان ملل، در گفتگو با یک موسسه تحقیقاتی در واشنگتن گفت: «اگر رئیس جمهوری تصمیم بگیرد پایبندی ایران را تائید نکند، به معنای خروج آمریکا از این توافق نخواهد بود.»
برخی این رویکرد را استراتژی پرزیدنت ترامپ در قبال رای دهندگانش می دانند. او در حالی که توافق را بر هم نخواهد زد، به طرفدارانش نشان خواهد داد که به تمامی قول‌هایش عمل کرده است. این رویکرد اما خطرهای زیادی دارد. ارسال توافق به کنگره آینده آن را به خطر خواهد انداخت. حسن روحانی، رئیس جمهوری ایران در نیویورک اعلام کرد: «این توافقی نیست که کسی بتواند به آن دست بزند. این ساختمانی است که اگر یک آجر آن را بردارید، بقیه آن فرو خواهد ریخت.»
اگر برجام ازبین برود، ایران میتواند مجددا فعالیتهای هسته ای و روند غنی سازی اورانیوم را از سر بگیرد. بقیه اعضای این توافقنامه اما اعلام کرده اند به آن پایبند خواهند ماند.
متیو ریکرافت، سفیر بریتانیا در سازمان ملل اعلام کرد: «بریتانیا، فارغ از هرگونه تصمیم آمریکا، به پایبندی اش به این توافق ادامه خواهد داد چون این توافق را بخش مهمی از ثبات منطقه می داند.»
موگرینی هم با موضعی صریح اعلام کرد کشورهای اروپایی تلاش خواهند کرد برجام پایدار بماند.
نگرانی درباره کره شمالی
هم پیمانان آمریکا همچنین نگرانند از بین رفتن برجام بر گفتگوها با کره شمالی برای دست برداشتن از برنامه هسته ای اش تاثیر بگذارد.
یک دیپلمات بلندپایه اروپایی اعلام کرد: «خروج یکی از شرکای اصلی از برجام پیغامی منفی برای کره شمالی و تمامی طرفهایی که علاقه مند به راه حل دیپلماتیک در این باره هستند خواهد فرستاد.»
ایالات متحده آمریکا تنها طرف برجام است که اعلام کرده علاقه مند به تغییر آن است. رئیس جمهوری فرانسه پیشنهاد داده بحثی جداگانه در مورد مفاد غیر هسته ای برجام آغاز شود. مباحثی مانند حمایت ایران از جنگجویان سوریه و یمن، برنامه موشکی این کشور و دوران پس از پایان برجام در سال ۲۰۲۵ میلادی.
حرف آخر
اگر پرزیدنت ترامپ تصمیم به پرتاب توپ برجام به زمین کنگره بگیرد، عدم اطمینان زیادی را وارد روند بررسی این توافق کرده است. در حالی که هنوز قصد کنگره در این مورد مشخص نیست، هرگونه عملی از سوی آمریکا که از آن به عنوان تخطی این کشور از برجام تلقی شود، ممکن است منجر به انزوای واشنگتن در صحنه بین المللی شود.
