سازمان عفو بین‌الملل روز چهارشنبه نهم شهریور با انتشار گزارشی از موارد متعددی از نقض حقوق انسانی شهروندان افغانستانی توسط ایران و ترکیه، از جمله تیراندازی مستقیم به این افراد برای ممانعت از ورودشان، خبر داد.
در این گزارش موارد متعددی از کشتن غیرقانونی، بازگرداندن پناهجویان با استفاده از خشونت و تیراندازی، بازداشت‌های خودسرانه، شکنجه و سایر بدرفتاری‌ها با شهروندان افغان توسط ایران و ترکیه منتشر شده است.
شهروندانی که بیشترشان فقیرند، گذرنامه و مدارک شناسایی ندارند و همین امر آنها را در مقابل پلیس‌های مرزی در موضع ضعف و آسیب‌پذیری بیشتری قرار می‌دهد.
عفو بین‌الملل گفته که برای تهیه این گزارش با ده‌ها افغانستانی مصاحبه کرده است و برخی از آنان گفته‌اند رفتار ماموران امنیتی و مرزی ایران با آنها مثل انسان نیست و «وحشیانه است.»
در این گزارش آمده نیروهای مرزبانی و امنیتی ایران و ترکیه در مواردی به طور غیرقانونی از سلاح گرم برای مقابله با ورود پناهجویان افغان به کشورشان استفاده کرده‌اند که این باعث کشته یا زخمی‌شدن شماری از آنها، حتی کودکان، شده است.
عفو بین‌الملل مقام‌های جمهوری اسلامی را به نقض فاحش حق حیات متهم کرده و گفته است، در یک سال اخیر دست‌کم ۱۱ شهروند افغان توسط نیروهای حکومتی ایران کشته شده‌اند. به گفته این سازمان، تعداد واقعی احتمالا بیشتر است.
اما مقام‌های جمهوری اسلامی معمولا این قبیل گزارش‌ها را رد می‌کنند.
حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران فروردین امسال در نشستی در چین با مطرح کردن این ادعا که پنج میلیون افغانستانی در ایران زندگی می‌کنند، از آن چه بی‌توجهی نهادهای بین‌المللی به وضعیت پناهجویان افغانستانی در ایران خواند، انتقاد کرد.
قبلا هم گزارش‌هایی از خشونت و بدرفتاری با پناهجویان افغانستانی در ایران و بازگرداندن آنها تا ممنوعیت ورودشان به برخی از شهرها و اماکن منتشر شده بود.
افرادی که به خصوص بعد از روی کار آمدن دوباره طالبان در افغانستان به دنبال سرپناهی امن در نقطه دیگری از دنیا می‌گردند، جایی که حقوق‌شان پایمال نشود.
بر اساس کنوانسیون جهانی ژنو کشورها موظف‌اند که حقوق پناهندگانی را که در کشور خودشان با آزار و اذیت و بازداشت مواجه می‌شوند، رعایت کنند و آنها را به کشورشان بازنگردانند؛ کنوانسیونی که ایران هم از سال ۱۳۵۴ عضو آن است.
گزارش‌ها نشان می‌دهد که در پی خروج نیروهای آمریکایی از افغانستان و به قدرت رسیدن دوباره طالبان، صدها هزار افغان کشورشان را ترک کردند.
تعداد محدودی از آنان با کمک آمریکا موفق شدند از طریق هوایی افغانستان را ترک کنند و خودشان را به نقطه‌ای امن برسانند، اما بیشترشان از طریق مرزهای زمینی راهی ایران و ترکیه می‌شوند.
شماری از آنها نیز خود را به قاچاقچیان انسان می‌سپرند و با قایق‌هایی شکننده رهسپار دریاهایی می‌شوند که گاه با آنها مهربان نیست. طی سال‌های گذشته خبرهای زیادی از درهم‌شکستن این قایق‌ها و غرق‌شدن مسافرانشان منتشر شده است؛ مسافرانی که برخی از آنها خردسالند و هنوز حتی معنای «پناهجو» را نمی‌دانند.
