یک سال از فاجعه سقوط هواپیمای مسافربری خطوط هوایی اوکراین بر اثر اصابت دو موشک شلیک شده توسط سپاه پاسداران و جان باختن ۱۷۶ سرنشین آن می‌گذرد. اما مقامات جمهوری اسلامی هنوز گزارش دقیقی در رابطه با این فاجعه و مقصران آن به مراجع بین‌المللی ارائه نکرده‌اند.
جمهوری اسلامی ابتدا سعی در پنهان‌کاری و کتمان حقیقت داشت. اما پس از ابراز نظر پرزیدنت ترامپ، مقامات کانادا، و اوکراین، رژیم سرانجام مجبور شد اعتراف کند که سپاه پاسداران به هواپیما شلیک کرده است. اما به باور خانواده‌های قربانیان، مقامات رژیم از آن پس تلاش کرده‌اند این حقیقت را پنهان کنند که مقصر اصلی این فاجعه نه یک کاربر پدافند، که کلیت نظام جمهوری اسلامی است.
در سالگرد این فاجعه با تعدادی از خانواده‌های قربانیان پرواز ۷۵۲ گفت‌وگو کرده‌ایم که بخش اول آن در زیر آمده است.
جمهوری اسلامی در نگاه دادخواهان فاجعه: دروغگو و پنهانکار
نواز ابراهیم، که خواهر و همسر خواهرش نیلوفر ابراهیم و سعید طهماسبی، را در این فاجعه از دست داده است، رویه جمهوری اسلامی در پیشبرد پرونده این جنایت را «دور شدن از حقیقت» می‌داند. او به صدای آمریکا می‌گوید: «جمهوری اسلامی مسئولیت شلیک را بر عهده گرفته است؛ اما تا به امروز نه تنها همکاری نکرده، بلکه به صورت سیستماتیک حقیقت را مخفی کرده است.»
خانم ابراهیم می‌گوید که مقامات رژیم برای روشن نشدن حقیقت انواع و اقسام مزاحمت‌ها را برای خانواده‌ها ایجاد کردند؛ از خاکسپاری و دلجویی اجباری گرفته تا تماس‌های تلفنی مداوم، شهید اعلام کردن کشته‌شدگان، تحویل ندادن جعبه سیاه، و گزارش‌هایی همچون ادعای خطای انسانی.
خانم ابراهیم در مورد ادعای خطای انسانی تاکید کرد که نه تنها خانواده جانباختگان چنین گزارش‌هایی را قبول ندارند، بلکه کارشناسان هم آنها را «مضحک و غیرقابل باور» می‌خوانند.
جواد سلیمانی، که همسر خود الناز نبی را در این حادثه از دست داده است، نیز در این رابطه به صدای آمریکا گفت: «ابتدای کار وقتی هواپیما سرنگون شد تمام ارکان نظام از رئیس سازمان هواپیمایی کشوری گرفته تا مقامات نظامی می‌گفتند صرفا یک نقص فنی بوده است. اما بعد از سه روز که کشورهای دیگر به مدارک حمله موشکی دست پیدا کردند آنها هم مجبور به اعتراف شدند. ولی در رابطه با رسیدگی به پرونده با دولت اوکراین و کانادا و سایر کشورها همکاری نکردند.»
آقای سلیمانی می‌گوید، مقامات ایران طبق قوانین سازمان جهانی هوانوردی موظف بودند به این دلیل که تکنولوژی خواندن جعبه سیاه را نداشتند بدون هیچگونه تاخیری جعبه سیاه هواپیما را تحویل دهند؛ اما این کار هفت ماه طول کشید و بعد از آن هم اطلاعاتی محدود و گزینشی منتشر کردند.
دکتر علیرضا قندچی، که همسرش فائزه فلسفی و دو فرزندشان به نام‌های پارسا و درسا قندچی را در این فاجعه از دست داده است، به صدای آمریکا می‌گوید: «رویه جمهوری اسلامی انکار، مشمول زمان کردن، بهانه تراشی، و فرار از عدالت‌خواهی کسانی است که دادخواهی کردند؛ رویه‌ای یکسان که از ۴۲ سال گذشته تا کنون ادامه داشته است.»
آقای قندچی می‌گوید: «جمهوری اسلامی به بهانه‌های مختلف از جمله کرونا، رسیدگی به این پرونده را مشمول مرور زمان کرد. خانواه‌های قربانیان که به دنبال عدالت بودند در یک سالی که گذشت هیچ حسن نیتی در قبال پیشبرد پرونده از سوی مقامات ایران ندیده‌اند؛ چرا که چاقو دسته خودش را نمی‌برد و از قاتل نباید انتظار داشت که خود را به دادگاه بکشاند.»
مهرزاد زارعی که فرزند خود آراد زارعی، جوانی که در آستانه ۱۸ سالگی بود، را در این پرواز از دست داده است با اشاره به پنهان‌کاری و کتمان جمهوری اسلامی، به صدای آمریکا گفت، مقامات ایرانی از همان ابتدا فقط دنبال فریب دادن جامعه جهانی با گزارش‌هایی دو تا سه خطی بودند؛ گزارش‌هایی که هیچ کدام قابل قبول نبود.
وی در ادامه می‌گوید: «ما در حال حاضر از جمهوری اسلامی فقط می‌خواهیم حقیقت را بیان کند و بگوید که چرا، چه کسانی، و چه تعداد از مقامات رژیم ایران پشت این جنایت بودند، تا بتوانیم آنها را دادگاهی کنیم.»
شاهین مقدم یکی دیگر از اعضای خانواده جانباختگان هواپیمای اوکراینی است. او که فرزند خود راستین مقدم و همسرش شکیبا فقاهتی را در این پرواز از دست داده است، به صدای آمریکا می‌گوید: «ما کشوری داریم به نام ایران که ۴۲ سال است افرادی نادان، ناآگاه، و خودخواه آن جا را می‌گردانند. آنها حالا در موقعیتی هستند که عملا خودشان هم نمی‌دانند چه کاری انجام دهند. آنها تا سالگرد باید گزارشی را آماده و منتشر کنند؛ ولی ما می‌دانیم عملا گزارشی ندارند.»
آقای مقدم می‌گوید: «مقامات جمهوری اسلامی در صورت گفتن حقیقت محکوم می‌شوند و اگر حقیقت را نگویند کشورهای دیگر آنها را محکوم می‌کنند. به طور کلی فکر نمی‌کنم ایران در این پرونده که مربوط به از دست دادن جان ۱۷۶ بی گناه است، امیدی برای رهایی داشته باشد.»
عملکرد کانادا و اوکراین در روند پیگیری پرونده
جواد سلیمانی در ادامه به صدای آمریکا می‌گوید که دولت کانادا می‌توانست به عنوان عضو شورای هوانوردی در این پرونده فعالتر باشد، اما در ابتدای این جنایت گفتمانی که از سوی مقامات اوکراین و کانادا دیده می‌شد صرفا بحث پرداخت غرامت بود.
وی در ادامه می‌گوید: «خانواده جانباختگان در طول سالی که گذشت با برقراری جلسات متعددی با وزیر خارجه کانادا، سفیر اوکراین در کانادا، و دستیار ویژه نخست وزیر کانادا توانستند دولت کانادا را مصمم کنند که برای رسیدن به حقیقت و برقراری عدالت، صدای خانواده قربانیان باشد.»
آقای سلیمانی می‌گوید: «حکومت ایران باید تا سالگرد سقوط هواپیما گزارش خود را منتشر کند و این گزارش در سازمان جهانی هوانوردی به چالش کشیده خواهد شد. ما امیدواریم پس از آن با رفتن پرونده به دادگاه بین‌المللی لاهه در هلند عدالت برقرار و جمهوری اسلامی محکوم شود تا دیگر شاهد این جنایت‌ها در هیچ جای دنیا نباشیم. ما امیدواریم قوانین بین المللی اصلاح شود تا نیروهای نظامی هیچ کشوری نتوانند به آسانی با شلیک چند موشک بر فراز فرودگاه مسافربری، هواپیمایی را سرنگون کند.»
نواز ابراهیم هم در این باره می‌گوید: «ما از کشورهایی همچون کانادا، انگلیس، افغانستان، و سوئد که شهروندانی را در این جنایت از دست داده‌اند انتظار داریم برای روشن شدن حقیقت فشار بیشتری را اعمال کنند تا پرونده به دادگاه بین‌المللی برود. ما باید بفهمیم چه بلایی سر عزیزان ما آمد. چه کسی مسئول شلیک بود؟ چرا آسمان کشور را در آن شرایط پر تنش باز گذاشتند؟»
خانم ابراهیم می‌گوید که رفتن به دادگاه بین‌المللی «تنها مسیری است که در آن به عدالت می‌رسیم.»
صدای آمریکا اواخر آذر ماه در گزارشی اعلام کرد، جاستین ترودو، نخست‌وزیر کانادا با اشاره به این که ۱۳۸ نفر از ۱۷۶ قربانی هواپیمای اوکراینی با کانادا در ارتباط بوده‌اند، گفت که دولت این کشور به همکاری با متحدانش در جهان برای انجام تحقیقات جامع و معتبر درباره این سرنگنی هواپیما ادامه خواهد داد.
گزارش مستقلی که توسط کانادا منتشر شده می‌گوید، ایران تحقیقات در مورد سرنگونی هواپیمای مسافربری را درست دنبال نمی‌کند و بسیاری از پرسش‌ها بدون پاسخ باقی مانده است.
شاهین مقدم نیز که در سال گذشته سوگوار همسر و
فرزند خود بوده است در رابطه با عملکرد دولت کانادا
و کشورهای دیگر در قبال این پرونده به صدای آمریکا گفت: «تا به امروز جلسات متعددی با نخست وزیر کانادا داشتیم. روند پرونده به دلیل یکسری موارد قانونی که دست و پا گیر هستند مقداری کند پیش رفته است. در روزهای ابتدایی ما چیزی به جز خسارت و غرامت نمی‌شنیدیم، اما امروز صحبت از شکایت و دادگاه است و دلیل آن فشارهایی است که خانواده قربانیان در کانادا و ایران با پیشتیبانی مردم به آن رسیده‌اند.»
آقای مقدم در ادامه می‌گوید: «عدالت برای ما حضور این افراد و محکوم شدن آنها به صورت بین المللی است و روزی به عدالت خواهیم رسید که دست اندرکاران و کسانی که این سناریو را طرح کردند در دادگاه‌های بین المللی ببینیم. »
پدر آراد زارعی نیز در رابطه با روند رسیدگی به پرونده از سوی دولت کانادا و اوکراین می‌گوید: «دولت‌های کانادا و اوکراین کمابیش تلاش خود در تحقق عدالت و پاسخگو کردن جمهوری اسلامی انجام می‌دهند. از سوی دیگر دولت کانادا چون به این نتیجه رسیده است که با رژیم جمهوری اسلامی نمی‌توان با زبان دیپلماسی به جایی رسید و مقامات ایران تنها زبان زور و فشار را می‌پذیرند، درصدد ارجاع پرونده به دادگاه‌های بین المللی است.»
آقای زارعی که معتقد است راه رسیدن به عدالت، حضور در دادگاه‌های مستقل بین‌المللی است به صدای آمریکا گفت: «از علی خامنه‌ای که بالاترین مقام جمهوری اسلامی است تا کسی که پشت آن دستگاه بوده، همه مسئول این جنایت هستند. خانواده قربانیان به تازگی به کمک وکلای خود شکایتی را از مسببان این حادثه از جمله علی خامنه ای، حاجی زاده، سلامی، شمخانی، باقری، و تعداد دیگری از مقامات سپاه در دادگاه انتاریو کانادا ثبت کرده‌اند. آنها در صورت پیروزی در این پرونده و گرفتن حکمی غیابی می‌توانند فشارهای بیشتری را به دولت کانادا و جامعه جهانی وارد کنند تا پرونده سقوط هواپیما به دادگاه بین‌المللی لاهه ارجاع شود.»
خبرگزاری رویترز پیشتر اعلام کرده بود وزیر خارجه اوکراین روز پنجشنبه ۹ مرداد گفته است کشورش همه تلاش خود را می‌کند تا اینکه پرداخت غرامت در مورد پرواز اوکراینی به حداکثر برسد. او گفت با این حال مذاکرات با ایران آسان نخواهد بود.
وزیر خارجه اوکراین در بیانیه ای که پس از دیدار هیات ایرانی و اوکراینی صادر کرد، نوشته است که جدا از اینکه چقدر زمان و هزینه لازم باشد، ما به عدالت خواهیم رسید.
دکتر علیرضا قندچی نیز که سه عضو خانواده خود را در این حادثه دلخراش از دست داده است با ابراز نارضایتی از روند پیگیری پرونده سرنگونی هواپیما توسط دولت کانادا می‌گوید: «به نظر من کانادا خیلی بهتر از این می‌توانست در قبال این جنایت علیه بشریت پیش رود.»
آقای قندچی به صدای آمریکا می‌گوید: «کلمه درست دادخواهی است و دادخواهی ما وقتی به سرانجام می‌رسد که مسببان را به پای میز محاکمه بکشانیم، چشم در چشم نگاه کنیم و بگوییم، می‌دانید چه فاجعه‌ای و چه جنایتی اتفاق افتاد؟ می‌دانید بر ما چه گذشت؟ می‌توانید احساس ما را درک کنید؟ این‌ها حداقل چیزهایی است که به عنوان دادخواهی شایسته آن هستیم.»
بامداد چهارشنبه ۱۸ دی‌ماه یک فروند هواپیمای مسافربری بوئینگ ۷۳۷ خطوط هوایی اوکراین که با ۱۷۶ سرنشین عازم کی‌یف در اوکراین بود پس از برخاستن از فرودگاه تهران، با شلیک پدافند هوایی سپاه پاسداران سرنگون شد. پس از چند روز اصرار مقامات ایران، که می گفتند سقوط هواپیما بر اثر نقص فنی روی داده است، سپاه سرانجام اعلام کرد که این هواپیما را به اشتباه هدف قرار داد. اما این تاخیر در اعلام حقیقت و فریبکاری نظام، موجب خشم مردم و اعتراضات عمومی شد.
مقامات ایالات متحده از همان روزهای نخستین سقوط هواپیما، دلیل آن را شلیک موشک اعلام کرده بودند و مدارک آن را به کانادا و اوکراین ارائه داده بودند.
