بخش فارسی صدای آمریکا با پروفسور کوروش شیروان، استاد دانشکده علوم و مهندسی هسته‌ای در دانشگاه ام آی تی، درباره تجربیات آمریکا در ایمنی هسته‌ای و ضرورت نظارت مستقل بر نیروگاه‌های هسته‌ای ایران گفت وگویی کرده است که در پی می‌آید.
سیامک دهقانپور: آقای دکتر شیروان، «جامعه هسته ای آمریکا» (اِی ان اس)، «موسسه انرژی هسته ای» (ان ای آی) و نهادهای مشابه چگونه سیاست ها و تدابیری را برای کاهش اثرات منفی انرژی هسته ای برای محیط زیست تدوین کرده‌اند؟
پروفسور کوروش شیروان: انرژی هسته‌ای منبع عاری از کربن است، موجب تولید گازهای گلخانه‌ای نمی‌شود. از منظر محیط زیستی باید ببینیم که یک نیروگاه چقدر سوخت مصرف می‌کند و چه نوع سوختی در نیروگاه استفاده می‌شود. یکی از نکاتی که من را جذب این حوزه علمی کرد فشردگی منبع انرژی مصرفی است. به این معنی که حجم سوخت هسته‌ای که در طول عمر یک رآکتور در نیروگاه مصرف می‌شود برابر ابعاد یک اتاق معمولی است. از آن جا که حجم سوختی که مصرف می‌کند چنین کوچک است، پسماندهای سوخت مصرفی هم که به جا می گذارد اندک است. مطالعه‌ای که «کمیته بین دولتی تغییرات اقلیمی»، نهاد وابسته به سازمان ملل متحد، موسوم به «آی پی سی سی»، اخیرا انجام داده است نشان می‌دهد که فرآیند تولید انرژی هسته‌ای، از استخراج اورانیوم از معدن تا فرآوری و تولید سوخت و ساخت نیروگاه ها، در میان انرژی هایی با پایین ترین آلودگی کربنی قرار دارد.
این سیاست ها و تدابیر چگونه به ساخت رآکتورهای هسته‌ای ایمن در برابر زمین لرزه‌ها منجر شده است؟
پروفسور کوروش شیروان: زلزله یکی از خطرناک ترین مولفه‌های بیرونی است که در طراحی و فعالیت نیروگاه‌های هسته‌ای در نظر گرفته می‌شود. اتفاقا همین دیروز در یکی از جلساتی که در این باره با افراد درگیر در صنعت هسته‌ای داشتیم، فرد مسئول تحلیل ساختاری مولفه‌های هسته‌ای طی ۳۸ سال گذشته می‌گفت ۸۰ درصد وقت‌اش صرف مساله زلزله می‌شود. این مساله‌ای است که صنعت هسته‌ای و تنظیم کنندگان مقررات هسته‌ای بسیار جدی می‌گیرند. در نیروگاه‌ها سازه حاوی سوخت هسته ای باید مجوز لازم برای مقاومت در برابر سطحی از حرکت زمین را داشته باشد و هنگام طراحی نیروگاه برای هر مولفه آن سطحی از مقاومت در برابر زمین لرزه در نظر گرفته می‌شود. از زمان شناخته‌ترین سانحه هسته‌ای سال‌های اخیر یعنی سانحه نیروگاه فوکوشیما در ژاپن در سال ۲۰۱۱ که ناشی از پیامدهای زلزله بود تنظیم کنندگان مقررات ایمنی هسته‌ای تدابیر احتیاطی مضاعفی را به کار گرفته‌اند تا اگر هر بخشی از سیستم نیروگاه آسیب دید بتوان از بیرون از سیستم کمک مضاعف ارائه کرد. نیروگاه هسته‌ای فوکوشیما اتفاقا یکی از بهترین نمونه‌های مقاومت این سیستم ها در برابر زمین لرزه عظیم و بی سابقه‌ای به بزرگی ۹.۱ در مقیاس ریشتر است. رآکتورها در واکنش خاموش شدند و از زلزله آسیبی ندیدند بلکه سونامی و سیل پس از آن موجب فاجعه هسته‌ای شد.
تاسیسات هسته‌ای آمریکا تا چه حد در برابر تخاصم خارجی، حملات تروریستی و سایبری ایمن هستند؟
پروفسور کوروش شیروان: پیش از رخدادهای یازدهم سپتامبر ۲۰۰۱، نیروگاه‌ها از امنیت و نگهبانی لازم برخوردار بودند. پس از آن نگرانی‌ها شدیدتر شد که چه اتفاقی خواهد افتاد اگر هواپیما یا موشکی به یک نیروگاه برخورد کند یا عده‌ای نیروگاهی را اشغال کنند. از این رو صنعت هسته‌ای شمار نیروهای امنیتی حافظ نیروگاه‌ها را افزایش داد. در بعضی تاسیسات بیش از یکصد نیروی مسلح مستقر هستند. سامانه‌های دفاع ضد هوایی و ضد موشکی اضافه شدند. آموزش‌هایی به طور مرتب با کماندوهای ویژه پیشین نیروی دریایی انجام می‌گیرد تا از عدم امکان نفوذ به نیروگاه یقین حاصل شود. امنیت سایبری هم برقرار است و مبنای آن این است که سیستم‌های اداره کننده رآکتور و تاسیسات نیروگاه به هیچ شبکه بیرونی و اینترنتی متصل نباشند.
آمریکا از سوانح هسته‌ای مانند آنچه که در نیروگاه هسته‌ای تری مایل آیلند در پنسیلوانیا رخ داد چه درس هایی گرفته است؟
پروفسور کوروش شیروان: وقتی سانحه هسته‌ای در نیروگاه تری مایل آیلند در آمریکا رخ داد، با توجه به اتکای فراوان نیروگاه‌های نسل دوم که در جهان عمومیت دارند به تعامل انسان با سیستم‌های کنترل رآکتور، این نکته روشن شد که افزایش تدابیر نظارتی ضرورت دارد و لازم است این تجربیات میان نیروگاه‌ها به اشتراک گذاشته شود. در نتیجه این مطالعات «موسسه عملیات نیروگاه‌های هسته‌ای» موسوم به «اینپو» راه اندازی شد که من یکی از مدیران دوره‌های آموزشی آن برای مدیران نیروگاه‌ها در دانشگاه «ام آی تی» هستم. نقش اینپو آموزش نظارت شخصی به صنعت هسته‌ای است. اینپو از لحاظ ایمنی نیروگاه‌ها در آمریکا را رتبه‌بندی می‌کند و اگر این رتبه پایین‌تر از سطحی مشخص باشد مدیریت باید آن نیروگاه را تعطیل کند و شرایط را تغییر دهد. در دیگر کشورهای جهان هم نمونه‌هایی از اینپو وجود دارد ولی در سطح و ابعاد ایالات متحده نیست. ما دوره‌های آموزشی برگزار می کنیم تا خطایی در تعامل میان متخصصان و سیستم‌ها رخ ندهد و سیستم‌ها به روز باشد.
س: فناوری هسته‌ای آمریکا در مقایسه با دیگر قدرت‌های هسته‌ای مانند روسیه و چین در چه جایگاهی قرار دارد؟
پروفسور کوروش شیروان: بیشتر نیروگاه‌ها در آمریکا از نسل دوم هستند. در حال حاضر دو نیروگاه نسل سوم در ایالت جورجیا در حال ساخت است. ایالات متحده از منظر قابلیت‌های تحقیقی و نحوه اداره نیروگاه‌های موجود، کماکان در میان کشورهای جهان پیشتاز است. اما در پروژه‌های ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای با ابعاد بزرگ و سیستم‌های جدید که از آب برای خنک کردن رآکتور استفاده نمی‌کنند، ایالات متحده برای چند دهه فعال نبوده است. روس‌ها و چینی‌ها به تازگی چنین پروژه‌هایی را اجرا کرده‌اند و به ساخت شمار بیشتری از رآکتورهای نسل دوم و سوم ادامه می‌دهند.
آیا دلیل خاصی وجود دارد که با ورود فناوری هسته‌ای فرانسه به آمریکا مخالفت شده است؟
پروفسور کوروش شیروان: اگر به وبسایت «کمیسیون ساماندهی هسته‌ای» ایالات متحده که تنظیم کننده مقررات صنعت هسته‌ای در آمریکا است نگاهی بیاندازید، اطلاعاتی درباره نیروگاه‌هایی که متقاضی دریافت مجوز هستند یا مجوز گرفته‌اند در اختیار عموم هست. همان طور که گفتید مجوز ساخت رآکتور فرانسوی رد شد، اما به تازگی مجوزی برای رآکتور ساخت کره جنوبی صادر شد. مولفه اصلی در این تصمیم گیری هزینه است. ما در حال حاضر برای نخستین بار طی دهه‌ها بیش از گذشته زغال سنگ می سوزانیم. علت آن بالا رفتن بهای گاز طبیعی است. صنعت انرژی در آمریکا هزینه محور است. اکنون هزینه ساخت یک نیروگاه هسته‌ای جدید در آمریکا دو برابر ساخت یک نیروگاه ترکیبی گاز طبیعی تمام می‌شود.
با توجه به استفاده ایران از فناوری هسته‌ای روسی و چینی، علاوه بر سیاست‌های ضعیف محیط زیستی، خطر بالقوه زلزله و احتمال حملات نظامی چقدر نگران ایمنی هسته‌ای در ایران هستید؟
پروفسور کوروش شیروان: سوال بسیار خوبی است. پیشتر به اهمیت تعامل متخصصان با سیستم‌های هسته‌ای در رآکتورهای نسل دوم و بعضی رآکتورهای نسل سوم که همان سیستم‌های موجود در ایران است اشاره کردم. آن چه آمریکا از سانحه هسته‌ای نیروگاه تری مایل آیلند در سال ۱۹۷۹ آموخته، تداوم یادگیری، آموزش و برخورداری از دو لایه نظارتی مستقل بر صنعت هسته‌ای است. این امر موجب شد که از آن زمان دیگر هیچ سانحه هسته‌ای منجر به آسیب به سوخت هسته‌ای رخ ندهد. در این دوره همچنین در حفظ جان انسان‌ها و محیط زیست، مدیریت پسماندها و عملیات عمومی هسته‌ای بسیار موفق عمل شده است. در جهانی که چنین امکانی وجود ندارد و قدرت تصمیم گیری در دستان اداره کنندگان نیروگاه‌ها نیست و افراد دیگری تصمیم گیرنده هستند کار دشوار است. این ها نشانه‌هایی است که می‌تواند رخدادهایی تاسف بار را به همراه داشته باشد. با این وجود باید این را در نظر داشته باشیم که نیروگاه‌های نسل دوم و سوم که در فوکوشیما و در ایران به کار می رود در شرایط وقوع سوانح خطرناک پیامدهای رادیواکتیو شدید را در درون ساختمان نیروگاه مهار می‌کنند. این ویژگی است که آن ها را از نسل نیروگاه‌های مشابه چرنوبیل متفاوت می‌کند. البته در نهایت چنین سانحه‌ای پیامدهای زیست محیطی و اقتصادی عظیمی خواهد داشت. در مورد کشورهای درحال توسعه و منطقه خاورمیانه باید از موضع جهانی بر ضرورت نظارت مستقل بر نیروگاه‌های هسته‌ای و تداوم فراگیری و آموزش تاکید بگذاریم.