نلسون ماندلا می گوید: «مرا به جای داوری در موفقیت هایم، با فراز و فرودها و دوباره برخاستن هایم قضاوت کنید.»
نام نلسون ماندلا در حالی بر تارک مبارزات آزادیخواهانه بدون خشونت نقش بسته که او، در دهه ۱۹۶۰ میلادی از روش مبارزه خشونت آمیز برای رسیدن به آزادی دفاع می کرد. شاید از همین زمان، مثلی ورد زبانها شد که حکایت از راه جدای یک تروریست از راه جدای یک جنگجوی راه آزادی دارد. به این ترتیب، ماندلا، گواه روشنی است بر این حقیقت که او در مقطعی که درگیر مبارزه «رهایی بخش» بود، از سوی برخی دولت ها و رسانه ها، «تروریست» لقب گرفت و سال ها بعد هم، جایزه صلح نوبل با دستان او آشنا شد و از او به عنوان یکی از نمادهای «خشونت پرهیزی» از ستایش بین المللی برخوردار شد. پس از آن بود که بسیاری از مبارزان راه آزادی و رهبران جهان، روش آشتی جویی «ماندلا» را مدلی الهام بخش برای رسیدن و استقرار آزادی و دموکراسی یافتند و بسیاری از نظریه پردازان سیاسی کوشیدند با نگاهی به آموزه های ماندلا، ذهنیت سیاسی جدیدی بر اساس صلح و دوستی در جامعه خود پیاده کنند.
رامین جهانبگلو، استاد فلسفه در کانادا که در مورد روش های مبارزاتی ماندلا و تاویل این الگوها در جامعه فعلی سیاسی ایران تالیفاتی دارد، در گفتگو با صدای آمریکا به برخی از ویژگی های شخصیتی نلسون ماندلا پاسخ داده است:
پیام یزدیان: آقای جهانبگلو، شما ماندلا را «گاندی آفریقای جنوبی» توصیف کرده اید. این در حالی است که ماندلا خود بنیانگذار شاخه نظامی «کنگره ملی آفریقا» بود و حداقل در دهه ۶۰ میلادی، از روش مبارزه خشونت آمیز دفاع می کرد. آیا به نظر شما کارنامه آقای ماندلا با رویکرد «خشونت پرهیزی» آقای گاندی مشابه بوده؟
رامین جهانبگلو: بله، من فکر می کنم که با جرات می توان گفت که ماندلا، یک گاندی دوم بود. این را نباید فراموش کرد که وقتی در مورد دوره [مبارزه] خشونت آمیز ماندلا، و گروه او موسوم به «نیزه ملت» که خیلی هم کوتاه بود صحبت می کنیم، باید توجه کنیم که آنها کار تروریستی نمی کردند، بلکه کار «سابوتاژ» (خرابکاری) می کردند و بیشتر به تاسیسات حمله می کردند و البته ماندلا قبل از آن که به زندان برود توضیح داده که قصد کشتن کسی را نداشتند بلکه قصد مبارزه با آپارتاید را داشتند.
پیام یزدیان: شما از طرفداران نظریه مبارزه بدون خشونت هستید، چرا فکر می کنید اگر این روش در مبارزه با آپارتاید در آفریقای جنوبی موثر بوده، می تواند در جوامع و زمانهای دیگر نیز موثر واقع شود؟
رامین جهانبگلو: ماندلا فقط یک مبارز سیاسی نیست، بلکه یک معمار و موسس سیاسی هم هست. فراموش نباید بکنیم که خیلی افراد هستند در گوشه و کنار که درگیر مبارزات سیاسی هستند، ولی وقتی به قدرت می رسند یا خودشان تبدیل به دیکتاتورهای جدید می شوند و یا اینکه نمی توانند موسسانی قوی باشند. ماندلا وقتی رئیس جمهوری شد و قبل از این که رئیس جمهوری شود و از زندان آزاد شود، پیام های مهم آشتی، بخشش و گذشت را داد و اتحاد را در آفریقای جنوبی ایجاد کرد و شاید هر سیاستمداری قادر به انجام آن نباشد و این [ویژگی] از ماندلا در قرن بیستم، فردی ویژه می سازد.
پیام یزدیان: از «خشونت پرهیزی» صحبت می کنیم، بلافاصله اسامی شخصیتهایی مثل ماندلا، مارتین لوتر کینگ و گاندی در ذهن نقش می بندند. آیا خشونت پرهیزی همیشه به رهبری کاریزماتیک نیازدارد؟
رامین جهانبگلو: نه، ما دو گونه جنبش های خشونت پرهیزی در صد سال گذشته در جهان داشتیم. یک گونه، رهبران کاریزماتیک داشتند مانند گاندی، مارتین لوترکینگ و ماندلا؛ یک گونه هم شما می بینید که خود جنبش ها هستند که کاریزماتیک هستند و می توانند تغییراتی ایجاد کنند همانطوری که در اروپای شرقی بود یا در دیگر نقاط جهان. [به این ترتیب] ممکن است که استراتژی ها فرق کند.
پیام یزدیان: در مورد میراث سیاسی ماندلا و تاثیر او بر تحولات سیاسی زمانه خودش چه نظری دارید؟
رامین جهانبگلو: ماندلا در حقیقت یک سیاستمداری است که ممکن است که جهان هر پانصد سال ببیند. یک آدم معمولی نیست و فکر می کنم تاثیر ماندلا تا صدها سال باقی خواهد ماند، نه فقط در قاره آفریقا و آفریقای جنوبی بلکه در تمام جهان. به این خاطر که شخصیت ویژه او فراسوی حتی سیاست ویژه مملکتش، نظر داشت و تمام جهان را تحت تاثیر خود قرار داده نه به خاطر شخصیت او، بلکه به خاطر کارهای او و پیام او که حاوی صلح، دوستی و آشتی بود.
پیام یزدیان: تا چه حد فکر می کنید که شرایط سیاسی و اجتماعی در آن زمان، به ماندگاری مبارزات ماندلا کمک کرد و چرا بعضا زندانیانی با آرمانهای آزادیخواهانه شبیه ماندلا، نتوانستند به اندازه او در تحولات سیاسی جامعه خودشان تاثیر گذار باشند؟
رامین جهانبگلو: دو دلیل دارد؛ هر کسی که در زندان هست، الزاما ماندلا نمی شود چرا که در همان آفریقای جنوبی هم رهبران و لیدرهای دیگری هم داشتیم، ولی مهم این است این افرادی که در زندان ها هستند بتوانند اولا سیاستمداران بزرگی باشند و بتوانند جامعه شان را بسازند و پیام صلح و دوستی و عدم خشونت داشته باشند، این خیلی مهم است. ضمنا، من با شما موافقم در آن دوره ای که ماندلا به خاطر استقامتش و به خاطر جو بین المللی و افریقای جنوبی، مهم شد. ولی فراموش نکنیم که ما در اروپای شرقی، حتا اگر یک [واسلاو] هاول داشتیم، ولی آدم هایی در سطح ماندلا نداشتیم و همان موقع جو بین المللی در جهان علیه کمونیسم هم بود.
پیام یزدیان: با تشکر از شما آقای رامین جهانبگلو
نام نلسون ماندلا در حالی بر تارک مبارزات آزادیخواهانه بدون خشونت نقش بسته که او، در دهه ۱۹۶۰ میلادی از روش مبارزه خشونت آمیز برای رسیدن به آزادی دفاع می کرد. شاید از همین زمان، مثلی ورد زبانها شد که حکایت از راه جدای یک تروریست از راه جدای یک جنگجوی راه آزادی دارد. به این ترتیب، ماندلا، گواه روشنی است بر این حقیقت که او در مقطعی که درگیر مبارزه «رهایی بخش» بود، از سوی برخی دولت ها و رسانه ها، «تروریست» لقب گرفت و سال ها بعد هم، جایزه صلح نوبل با دستان او آشنا شد و از او به عنوان یکی از نمادهای «خشونت پرهیزی» از ستایش بین المللی برخوردار شد. پس از آن بود که بسیاری از مبارزان راه آزادی و رهبران جهان، روش آشتی جویی «ماندلا» را مدلی الهام بخش برای رسیدن و استقرار آزادی و دموکراسی یافتند و بسیاری از نظریه پردازان سیاسی کوشیدند با نگاهی به آموزه های ماندلا، ذهنیت سیاسی جدیدی بر اساس صلح و دوستی در جامعه خود پیاده کنند.
رامین جهانبگلو، استاد فلسفه در کانادا که در مورد روش های مبارزاتی ماندلا و تاویل این الگوها در جامعه فعلی سیاسی ایران تالیفاتی دارد، در گفتگو با صدای آمریکا به برخی از ویژگی های شخصیتی نلسون ماندلا پاسخ داده است:
پیام یزدیان: آقای جهانبگلو، شما ماندلا را «گاندی آفریقای جنوبی» توصیف کرده اید. این در حالی است که ماندلا خود بنیانگذار شاخه نظامی «کنگره ملی آفریقا» بود و حداقل در دهه ۶۰ میلادی، از روش مبارزه خشونت آمیز دفاع می کرد. آیا به نظر شما کارنامه آقای ماندلا با رویکرد «خشونت پرهیزی» آقای گاندی مشابه بوده؟
رامین جهانبگلو: بله، من فکر می کنم که با جرات می توان گفت که ماندلا، یک گاندی دوم بود. این را نباید فراموش کرد که وقتی در مورد دوره [مبارزه] خشونت آمیز ماندلا، و گروه او موسوم به «نیزه ملت» که خیلی هم کوتاه بود صحبت می کنیم، باید توجه کنیم که آنها کار تروریستی نمی کردند، بلکه کار «سابوتاژ» (خرابکاری) می کردند و بیشتر به تاسیسات حمله می کردند و البته ماندلا قبل از آن که به زندان برود توضیح داده که قصد کشتن کسی را نداشتند بلکه قصد مبارزه با آپارتاید را داشتند.
پیام یزدیان: شما از طرفداران نظریه مبارزه بدون خشونت هستید، چرا فکر می کنید اگر این روش در مبارزه با آپارتاید در آفریقای جنوبی موثر بوده، می تواند در جوامع و زمانهای دیگر نیز موثر واقع شود؟
رامین جهانبگلو: ماندلا فقط یک مبارز سیاسی نیست، بلکه یک معمار و موسس سیاسی هم هست. فراموش نباید بکنیم که خیلی افراد هستند در گوشه و کنار که درگیر مبارزات سیاسی هستند، ولی وقتی به قدرت می رسند یا خودشان تبدیل به دیکتاتورهای جدید می شوند و یا اینکه نمی توانند موسسانی قوی باشند. ماندلا وقتی رئیس جمهوری شد و قبل از این که رئیس جمهوری شود و از زندان آزاد شود، پیام های مهم آشتی، بخشش و گذشت را داد و اتحاد را در آفریقای جنوبی ایجاد کرد و شاید هر سیاستمداری قادر به انجام آن نباشد و این [ویژگی] از ماندلا در قرن بیستم، فردی ویژه می سازد.
پیام یزدیان: از «خشونت پرهیزی» صحبت می کنیم، بلافاصله اسامی شخصیتهایی مثل ماندلا، مارتین لوتر کینگ و گاندی در ذهن نقش می بندند. آیا خشونت پرهیزی همیشه به رهبری کاریزماتیک نیازدارد؟
رامین جهانبگلو: نه، ما دو گونه جنبش های خشونت پرهیزی در صد سال گذشته در جهان داشتیم. یک گونه، رهبران کاریزماتیک داشتند مانند گاندی، مارتین لوترکینگ و ماندلا؛ یک گونه هم شما می بینید که خود جنبش ها هستند که کاریزماتیک هستند و می توانند تغییراتی ایجاد کنند همانطوری که در اروپای شرقی بود یا در دیگر نقاط جهان. [به این ترتیب] ممکن است که استراتژی ها فرق کند.
پیام یزدیان: در مورد میراث سیاسی ماندلا و تاثیر او بر تحولات سیاسی زمانه خودش چه نظری دارید؟
رامین جهانبگلو: ماندلا در حقیقت یک سیاستمداری است که ممکن است که جهان هر پانصد سال ببیند. یک آدم معمولی نیست و فکر می کنم تاثیر ماندلا تا صدها سال باقی خواهد ماند، نه فقط در قاره آفریقا و آفریقای جنوبی بلکه در تمام جهان. به این خاطر که شخصیت ویژه او فراسوی حتی سیاست ویژه مملکتش، نظر داشت و تمام جهان را تحت تاثیر خود قرار داده نه به خاطر شخصیت او، بلکه به خاطر کارهای او و پیام او که حاوی صلح، دوستی و آشتی بود.
پیام یزدیان: تا چه حد فکر می کنید که شرایط سیاسی و اجتماعی در آن زمان، به ماندگاری مبارزات ماندلا کمک کرد و چرا بعضا زندانیانی با آرمانهای آزادیخواهانه شبیه ماندلا، نتوانستند به اندازه او در تحولات سیاسی جامعه خودشان تاثیر گذار باشند؟
رامین جهانبگلو: دو دلیل دارد؛ هر کسی که در زندان هست، الزاما ماندلا نمی شود چرا که در همان آفریقای جنوبی هم رهبران و لیدرهای دیگری هم داشتیم، ولی مهم این است این افرادی که در زندان ها هستند بتوانند اولا سیاستمداران بزرگی باشند و بتوانند جامعه شان را بسازند و پیام صلح و دوستی و عدم خشونت داشته باشند، این خیلی مهم است. ضمنا، من با شما موافقم در آن دوره ای که ماندلا به خاطر استقامتش و به خاطر جو بین المللی و افریقای جنوبی، مهم شد. ولی فراموش نکنیم که ما در اروپای شرقی، حتا اگر یک [واسلاو] هاول داشتیم، ولی آدم هایی در سطح ماندلا نداشتیم و همان موقع جو بین المللی در جهان علیه کمونیسم هم بود.
پیام یزدیان: با تشکر از شما آقای رامین جهانبگلو