مارتین چالو و فاضل حارمی در مقاله‌ای در گاردین با عنوان «در حالی که داعش در مسیر بغداد به پیش می‌رود، کردهای عراقی مواضع خود را تحکیم می‌کنند» می‌نویسند، در حالی که دولت عراق در برابر تهاجم دولت اسلامی عراق و شام (داعش) دچار سرگیجه شده، کردها کنترل ذخایر نفتی کرکوک را بدست گرفتند و به خواسته‌های بلندپروازانه تشکیل دولت ملی نزدیک می‌شوند.
مردم عراق در بغداد و جنوب آن کشور حوادث دو هفته اخیر را فاجعه تلقی می‌کنند، اما ساکنان اربیل در کردستان عراق خوشنود هستند. برای آنها حوادث اخیر فرصتی است که به سوی سرنوشتی که از دیربازآرزوی آن را می‌کردند، نزدیکتر شوند.
رهبران کرد در گذشته چندان از انتقاد از رهبران عرب عراق شرمگین نبودند، ولی ناز و ادای آنها درباره آمال ملی شان، حالا علناً خریدار پیدا کرده و در حال تبدیل شدن به یک واقعیت تازه است.
برای مقام‌های کرد و شخصیت‌های محلی، نوعی تغییر طبقاتی در موازنه قدرت بین دو ستون قدرت در عراق و مردم آن کشور روی داده است. کرکوک که بخاطر دارا بودن ذخایر نفتی قربانی منازعه‌ای تلخ و سخت بوده، در مرکز این زلزله سیاسی قرار دارد.
در روزهای پس از سقوط موصل و تکریت، پیشمرگه‌های کرد با وارد شدن به کرکوک، پیشروی پیکارجویان داعش را متوقف کردند. ارتش عراق در عین حال، به سرعت در حال عقب‌نشینی به جنوب بوده و طی چند ساعت شهری را ترک کردند که برای بیش از ۷۰ سال در مرکز اختلافات بین کردها و عرب‌ها قرار داشت.
برای کردها، تسلیم حیرت‌آور ارتش، موضوع اختلاف را برای همیشه حل کرد.
مهاما خلیل، سرپرست کمیته اقتصادی کردها در پارلمان ملی عراق می‌گوید «کرکوک سرانجام برای کردها نفت تولید می‌کند. برای ۷۰ سال، در آمد نفتی کشور صرف خرید اسلحه برای کشتن ما شد، بالاخره ما صاحب نفت خود شدیم و این فقط صرف کردها خواهد شد.
اهمیت این تغییر در ایجاد دلمشغولی بین عراقی‌های بغداد است. بسیاری از آنها سقوط ارتش را شرم‌آور می‌دانند. برخی دیگر توطئه بین فرماندهان ارتش و رهبران کرد با وجود پول هنگفت را عامل این فاجعه می‌دانند. صرف نظر از علت، بسیاری به بازگشت کرکوک به دولت مرکزی در آینده نزدیک امیدی ندارند.
همچنین آنها باور ندارند که دولت شکننده عراق توانایی ادعای کنترل بر میادین نفتی را داشته باشد که از دیرباز کردها تمایل به تملک آن داشتند.
مسعود بارزانی، رهبر کردهای عراق، درهفته اخیربا صریح‌ترین اظهارنظر خود از آغاز حملات داعش، به این نگرانی دامن زد. او به شبکه خبری سی ان ان گفت «مسلماً عراق در حال فروپاشی است. ما باعث سقوط عراق نشدیم. افراد دیگری عامل این اتفاق هستند؛ ما نمی‌توانیم برای آینده‌ای نامعلوم گروگان باشیم.»
رهبر کردها افزود «زمان آن برای مردم کردستان فرا رسیده که نسبت به آینده خود تصمیم بگیرند و ما از تصمیم مردم حمایت خواهیم کرد.»
بارزانی از دیرباز تصور کشوری را داشت که منافع او و مردم کردستان را تأمین کند. نقش وی به عنوان رهبر کردهای عراق، او را به صورت یکی از رهبران عملی و بالقوه ۴۰ میلیون جمعیت کرد که در کشورهای عراق، ایران، ترکیه و سوریه زندگی می‌کنند، درآورده است که به نظر می‌آید همه از خودمختاری کردها رضایت دارند، اما همه این کشورها مخصوصأ ترکیه، بصورت جدی بیم آن را دارند که کردها اعلام تأسیس یک کشور مستقل را بکنند.
سرنوشت کردها که پس از تقسیم بندی‌های جغرافیایی دوره جنگ جهانی اول در خاورمیانه از کسب استقلال محروم شدند، بطور عمده‌ای بر وضعیت و شرایط منطقه اثر گذاشت، و تحکیم مستمر قدرتشان در شمال عراق، از سوی کشورهای همسایه شدیدأ تحت نظر قرار گرفت.
کردها یک رویکرد دوگانه روابط استراتژیک نزدیک با ترکیه را در پیش گرفتند، در حالی که بطور دائم مواظب مرزشان با بغداد هستند، که به شدت تلاش کرد کنترل مخازن نفتی شمال را در کنترل خود داشته باشد و در عوض آن ۱۷ ونیم درصد از بودجه ملی را به کردستان بدهد.
حالا، مقامات کردستان و شخصیت‌های محلی به نظر می‌رسد بیش از هر زمان دیگری وسوسه شده‌اند که نقشی مستقیم در کنترل میادین نفتی کرکوک ایفا کنند و تسلط خود را بر سرزمین‌های مورد اختلاف به سوی جنوب شهر تحکیم کنند، که از سوی ارتش عراق مثل موصل رها شده بود.
بغداد دو بار وعده داده بود که درباره آینده این سرزمین‌ها همه پرسی برگزار می‌کند، تا به ساکنان آن فرصت دهد با رأی دادن درباره سرنوشت خود تصمیم بگیرند.
صدام حسین در دهه ۱۹۷۰ با سیاست تطمیع و اغفال اعراب برای سکونت در این مناطق تلاش کرد که تغییری در ترکیب دموگرافی جمعیتی عراق پدید آورد. از زمان سقوط بغداد در سال ۲۰۰۳، کردها به این مناطق بازگشتند و مقام‌های کرد باور دارند که این سرزمین‌ها، در صورت برگزاری یک همه پرسی، به آنها باز گردانده می‌شود.
خلیل می‌گوید «مردم در کرکوک و سنگر باید تصمیم‌گیرنده سرنوشت خود باشند؛ اکنون ما خواستار این حق هستیم. مردم کرکوک، در پی تسلیم و فرار ارتش، از ما کمک خواستند. ما اینجا را ترک نمی‌کنیم تا یک همه پرسی برگزار شود.»
سفین دیزائی، سخنگوی دولت اقلیم کردستان درباره منابع منطقه می‌گوید «تحت حکومت اقلیم کردستان، بخش عمده‌ای از منابع طبیعی در طول چند سال گذشته کشف شد. تخمین زده می‌شود بیش از ۴۵ میلیارد بشکه نفت و مقادیر قابل‌توجهی گاز طبیعی در منطقه موجود است.»
منطقه کردستان بر روی نقشه انرژی جهان قرار دارد. نیروهای پیشمرگه کرد، پس از ترک ارتش از این منطقه به اصطلاح مورد اختلاف وارد آن شدند. دولت اقلیم کردستان در گذشته و همچنین حال و آینده خود را مکلف می‌داند که از غیرنظامیان این مناطق حفاظت کند و اطمینان یابد که پایگاه‌های نظامی، شهرها، و سرزمین‌های این مناطق در کنترل تروریست‌ها قرار نگیرد.
عارف معروف ۵۲ ساله، بازرس مدرسه در شهر کرکوک، گفت «فکر می‌کنم ۸۵ تا ۹۰ درصد کردها خواهان استقلال هستند. کردستان دو گزینه دارد: یکی اعلام استقلال بدون منطقه مورد اختلاف که به شکست منجر خواهد شد، یا این که اعلام استقلال با ضمیمه کردن این سرزمین‌ها که به جنگ با مالکی منجر خواهد شد.»
این بازرس فرهنگی می‌افزاید «در مصلحت کردهاست که گزینه دوم را انتخاب کنند. گرچه دولت مرکزی ضعیف است، اما اگر اقلیم کردستان به عراق برای بازسازی ارتش کمک کند، دست به نوعی خودکشی می‌زند.»
در بغداد، یک احساس افسردگی بین بسیاری از دولتی‌ها دیده می‌شود که شانس چندانی برای بازپس‌گیری کرکوک از کردها نمی‌بینند، و حتی ناتوان از دفاع از منافع خود در صورت تشدید بحران سیاسی و شورش هستند.
یکی از وزیران دولت می‌گوید «آنها آنچه می‌خواهند را بدست می‌آورند. در حالی که بغداد در آتش می‌سوزد و ما همه نشسته‌ایم و تماشاگر آن هستیم.»