حسن روحانی لایحه بودجه سال ۱۳۹۳ کل کشور را در روز هفدهم آذر ۱۳۹۲ تقدیم مجلس شورای اسلامی کرد.
بودجه سال آینده ایران – بر اساس ماده واحده لایحه بودجه – بودجه ای متعادل است. در این لایحه درآمد دولت و هزینه های آن معادل ۰۰۰، ۲۰۰, ۸۵۲, ۲۳۹, ۷۸۳ تومان – متجاوز از ۳۰۰ میلیارد دلار - برآورد شده است. این هنگفت ترین بودجه تاریخ ایران تا امروز است.
کامران دادخواه، اقتصاد دان و استاد دانشگاه نورت ایسترن در بوستون، ضمن آن که ارائه به موقع لایحه بودجه به مجلس را جزو نکات مثبت ارزیابی می کند، به صدای آمریکا می گوید: «اگر به چند سال گذشته برگردیم، بودجه هیچ وقت به شکل جامع و به موقع تنظیم و ارائه نشد. از نظر این که بودجه که برنامه یک ساله دولت است، امسال سر موقع و با تفصیل قابل ملاحظه تنظیم و تقدیم شده، قابل تحسین است.»
لایحه بودجه سال ۹۳ نسبت به سال گذشته ۸.۵ درصد بیشتر است.
در این لایحه قیمت دلار ۲۶۰۰ تومان و قیمت هر بشکه نفت معادل ۱۰۰ دلار پیش بینی شده است. طبق این پیش بینی ها، ایران در سال آینده متجاوز از یک میلیارد و ۲۱۲ میلیون بشکه نفت خواهد فروخت.
کامران دادخواه می گوید: «آقای روحانی با توجه به وقت اندکی که داشت، در تنظیم بودجه خوب عمل کرده است. نکته دیگر این که وضعی که ایشان از نظر تورم ۴۰ درصدی به ارث برد بودجه نویسی را دشوار می کند زیرا مفهمومش این است که درآمد هرکسی ۴۰ درصد کمتر از قبل است و قدرت خرید او به همین میزان کم شده و باید برای آن فکری کرد.»
لایحه بودجه سال ۱۳۹۳ کل کشور شامل ۲۰ جدول است که با ذکر جزئیات منابع مالی دولت و هزینه های زیر مجموعه های آن را مشخص کرده است. به برخی از نکات مهم لایحه بودجه اشاره می شود:
• در این بودجه سهم ارتش و دیگر نهادهای نظامی از درآمدهای کشور معادل ۴.۲ درصد کل بودجه است. به عبارتی هزینه سرانه نظامی در ایران معادل ۴۴۰ هزار تومان است. البته در لایحه بودجه بخشی از هزینه های نظامی در زیر دیگر ردیف ها آمده است.
نکته قابل توجه در تقسیم بودجه آن است که برخی از اقلامی که قاعدتاً می بایستی در بودجه وزارت دفاع و پشتیبانی می آمد، در ردیف های دیگر آمده است. تعدادی از آنها از این قرار است: «شورای امنیت ملی، هزینه های پیش بینی نشده دفاعی امنیتی»، «شورای امنیت ملی»، «سازمان حراست کل کشور»، «فرماندهی مرزبانی»، «مرکز آموزش عالی هوانوردی و فرودگاهی»؛ و نیز تخصیص (در جدول ۸):«اعتبارات موضوع واگذاری زمین و تاسیسات پادگان ها»، «وزارت اطلاعات – انسداد مرزها»، «قرارگاه خاتم الانبیاء کوثر»، «نهاد ریاست جمهوری – توسعه سواحل مکران و تقویت نیروی دریایی»، و «آشیانه نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران»، و این همه شامل بعد احتمالی نظامی برنامه هسته ای و سازمان انرژی هسته ای، و هزینه های سنگین نمی شود.
برخی از رسانه های ایران گزارش داده اند که بودجه نظامی ایران در قیاس با سال قبل از یک افزایش ۳۰ تا ۵۰ درصدی برخوردار شده است. عباسعلی منصوری آرانی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس با رد این موضوع می گوید : «در بودجه دفاعی امسال بیشترین افزایش برای سپاه بوده که حدود ۲۰ درصد و ارتش حدود ۱۸ درصد است که با احتساب نرخ تورم نشان از کاهش بودجه دفاعی دارد.» احمدی نژاد سال گذشته درباره بودجه نظامی ایران گفته بود که نسبت به سال قبل از آن ۱۳۹۰) ۱۲۷ درصد) افزایش داشته است.
کامران دادخواه، اقتصاد دان، در توضیح تخصیص بودجه بخش نظامی می گوید «از آنجا که بودجه این بخش به شکلی پراکنده تنظیم شده، به همین دلیل کمی دشوار است که بگوییم مثلا بسیج یا سپاه یا دیگران چقدر خرج می کنند و برای این کار لازم است که نشست و تک تک آنها را جمع زد در حالی که این امر باید خیلی مشخص تر از این تنظیم می شد.»
• سهم آموزش– شامل آموزش و پرورش و آموزش عالی، منهای دانشگاههای پزشکی که در بخش بهداشت به حساب می آیند - در بودجه معادل۳.۴۵ درصد کل بودجه است. سهم سرانه هر نفر ایران از آموزش معادل ۳۶۱ هزار تومان است.
• سهم بهداشت در بودجه با احتساب هزینه های دانشگاههای علوم پزشکی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمانهای متبوع آن، جمعاً معادل ۳.۵۷ درصد بودجه است. سهم سرانه هر نفر در ایران از بهداشت معادل ۳۷۳ هزار تومان می شود.
• سهم حوزه های دینی و تحقیقات اسلامی در لایحه بودجه معادل یک چهارم یک درصد از کل بودجه کشورو معادل ۷۰۰ میلیون دلار است، یعنی هر شهروند سالانه متجاوز از ۲۵ هزار تومان به متولیان دینی می پردازد. این علاوه بر مالیاتهای دینی است که اشخاص به روحانیت می پردازند.
• معادل ۱۴.۵ درصد از «ارزش نفت (نفت خام و میعانات گازی) تولیدی... به عنوان سهم آن شرکت (= شرکت نفت) بایت کلیه مصارف سرمایه ای و هزینه ای شرکت یاد شده... تعیین می شود، که از پرداخت مالیات و تقسیم سود سهام دولت معاف است.» در حالی که هزینه تولید در دیگر شرکتهای نفت جهان کمتر از ۴ درصد بهای نفت است.
کامران دادخواه، استاد دانشگاه نورت ایسترن در شهر شرقی بوستون آمریکا می گوید: «از ظواهر برمی آید که در بخش کسری بودجه میزانی از پنهان کاری صورت گرفته است. در لایحه بودجه ۵۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه در نظر گرفته شده ولی برآورد من این است که کسری بودجه حداقل ۶۰ هزار میلیارد تومان است.»
این اقتصاددان می گوید برای جبران این تفاوت، دولت هیچ راهی ندارد غیر از این که بانک مرکزی پول چاپ کند: «چنین چیزی در کشورهای دیگر از طریق فروش اوراق قرضه به مردم تامین می شود اما چنین کاری در ایران با توجه به تورم بالا عملا امکان ندارد.» چاپ پول، به گفته این کارشناس اقتصاد خودش تورم را دامن می زند «و دولت آقای روحانی باید توجه کند که وقت کم است و باید به سرعت و ضربتی قضیه توافق ژنو را پیش ببرد تا تحریم ها تسهیل شود و سرمایه گذاری صورت بگیرد.»
بودجه سال آینده ایران – بر اساس ماده واحده لایحه بودجه – بودجه ای متعادل است. در این لایحه درآمد دولت و هزینه های آن معادل ۰۰۰، ۲۰۰, ۸۵۲, ۲۳۹, ۷۸۳ تومان – متجاوز از ۳۰۰ میلیارد دلار - برآورد شده است. این هنگفت ترین بودجه تاریخ ایران تا امروز است.
کامران دادخواه، اقتصاد دان و استاد دانشگاه نورت ایسترن در بوستون، ضمن آن که ارائه به موقع لایحه بودجه به مجلس را جزو نکات مثبت ارزیابی می کند، به صدای آمریکا می گوید: «اگر به چند سال گذشته برگردیم، بودجه هیچ وقت به شکل جامع و به موقع تنظیم و ارائه نشد. از نظر این که بودجه که برنامه یک ساله دولت است، امسال سر موقع و با تفصیل قابل ملاحظه تنظیم و تقدیم شده، قابل تحسین است.»
لایحه بودجه سال ۹۳ نسبت به سال گذشته ۸.۵ درصد بیشتر است.
در این لایحه قیمت دلار ۲۶۰۰ تومان و قیمت هر بشکه نفت معادل ۱۰۰ دلار پیش بینی شده است. طبق این پیش بینی ها، ایران در سال آینده متجاوز از یک میلیارد و ۲۱۲ میلیون بشکه نفت خواهد فروخت.
کامران دادخواه می گوید: «آقای روحانی با توجه به وقت اندکی که داشت، در تنظیم بودجه خوب عمل کرده است. نکته دیگر این که وضعی که ایشان از نظر تورم ۴۰ درصدی به ارث برد بودجه نویسی را دشوار می کند زیرا مفهمومش این است که درآمد هرکسی ۴۰ درصد کمتر از قبل است و قدرت خرید او به همین میزان کم شده و باید برای آن فکری کرد.»
لایحه بودجه سال ۱۳۹۳ کل کشور شامل ۲۰ جدول است که با ذکر جزئیات منابع مالی دولت و هزینه های زیر مجموعه های آن را مشخص کرده است. به برخی از نکات مهم لایحه بودجه اشاره می شود:
• در این بودجه سهم ارتش و دیگر نهادهای نظامی از درآمدهای کشور معادل ۴.۲ درصد کل بودجه است. به عبارتی هزینه سرانه نظامی در ایران معادل ۴۴۰ هزار تومان است. البته در لایحه بودجه بخشی از هزینه های نظامی در زیر دیگر ردیف ها آمده است.
نکته قابل توجه در تقسیم بودجه آن است که برخی از اقلامی که قاعدتاً می بایستی در بودجه وزارت دفاع و پشتیبانی می آمد، در ردیف های دیگر آمده است. تعدادی از آنها از این قرار است: «شورای امنیت ملی، هزینه های پیش بینی نشده دفاعی امنیتی»، «شورای امنیت ملی»، «سازمان حراست کل کشور»، «فرماندهی مرزبانی»، «مرکز آموزش عالی هوانوردی و فرودگاهی»؛ و نیز تخصیص (در جدول ۸):«اعتبارات موضوع واگذاری زمین و تاسیسات پادگان ها»، «وزارت اطلاعات – انسداد مرزها»، «قرارگاه خاتم الانبیاء کوثر»، «نهاد ریاست جمهوری – توسعه سواحل مکران و تقویت نیروی دریایی»، و «آشیانه نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران»، و این همه شامل بعد احتمالی نظامی برنامه هسته ای و سازمان انرژی هسته ای، و هزینه های سنگین نمی شود.
برخی از رسانه های ایران گزارش داده اند که بودجه نظامی ایران در قیاس با سال قبل از یک افزایش ۳۰ تا ۵۰ درصدی برخوردار شده است. عباسعلی منصوری آرانی عضو کمیسیون امنیت ملی مجلس با رد این موضوع می گوید : «در بودجه دفاعی امسال بیشترین افزایش برای سپاه بوده که حدود ۲۰ درصد و ارتش حدود ۱۸ درصد است که با احتساب نرخ تورم نشان از کاهش بودجه دفاعی دارد.» احمدی نژاد سال گذشته درباره بودجه نظامی ایران گفته بود که نسبت به سال قبل از آن ۱۳۹۰) ۱۲۷ درصد) افزایش داشته است.
کامران دادخواه، اقتصاد دان، در توضیح تخصیص بودجه بخش نظامی می گوید «از آنجا که بودجه این بخش به شکلی پراکنده تنظیم شده، به همین دلیل کمی دشوار است که بگوییم مثلا بسیج یا سپاه یا دیگران چقدر خرج می کنند و برای این کار لازم است که نشست و تک تک آنها را جمع زد در حالی که این امر باید خیلی مشخص تر از این تنظیم می شد.»
• سهم آموزش– شامل آموزش و پرورش و آموزش عالی، منهای دانشگاههای پزشکی که در بخش بهداشت به حساب می آیند - در بودجه معادل۳.۴۵ درصد کل بودجه است. سهم سرانه هر نفر ایران از آموزش معادل ۳۶۱ هزار تومان است.
• سهم بهداشت در بودجه با احتساب هزینه های دانشگاههای علوم پزشکی، وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی و سازمانهای متبوع آن، جمعاً معادل ۳.۵۷ درصد بودجه است. سهم سرانه هر نفر در ایران از بهداشت معادل ۳۷۳ هزار تومان می شود.
• سهم حوزه های دینی و تحقیقات اسلامی در لایحه بودجه معادل یک چهارم یک درصد از کل بودجه کشورو معادل ۷۰۰ میلیون دلار است، یعنی هر شهروند سالانه متجاوز از ۲۵ هزار تومان به متولیان دینی می پردازد. این علاوه بر مالیاتهای دینی است که اشخاص به روحانیت می پردازند.
• معادل ۱۴.۵ درصد از «ارزش نفت (نفت خام و میعانات گازی) تولیدی... به عنوان سهم آن شرکت (= شرکت نفت) بایت کلیه مصارف سرمایه ای و هزینه ای شرکت یاد شده... تعیین می شود، که از پرداخت مالیات و تقسیم سود سهام دولت معاف است.» در حالی که هزینه تولید در دیگر شرکتهای نفت جهان کمتر از ۴ درصد بهای نفت است.
کامران دادخواه، استاد دانشگاه نورت ایسترن در شهر شرقی بوستون آمریکا می گوید: «از ظواهر برمی آید که در بخش کسری بودجه میزانی از پنهان کاری صورت گرفته است. در لایحه بودجه ۵۰ هزار میلیارد تومان کسری بودجه در نظر گرفته شده ولی برآورد من این است که کسری بودجه حداقل ۶۰ هزار میلیارد تومان است.»
این اقتصاددان می گوید برای جبران این تفاوت، دولت هیچ راهی ندارد غیر از این که بانک مرکزی پول چاپ کند: «چنین چیزی در کشورهای دیگر از طریق فروش اوراق قرضه به مردم تامین می شود اما چنین کاری در ایران با توجه به تورم بالا عملا امکان ندارد.» چاپ پول، به گفته این کارشناس اقتصاد خودش تورم را دامن می زند «و دولت آقای روحانی باید توجه کند که وقت کم است و باید به سرعت و ضربتی قضیه توافق ژنو را پیش ببرد تا تحریم ها تسهیل شود و سرمایه گذاری صورت بگیرد.»