کارن الیوت هاوس، روزنامه نگار و نویسنده برنده جایزه پولیتزر، در روزنامه آمریکایی واشنگتن پست مطلبی درباره بحران جانشینی در عربستان سعودی منتشر کرده است که خلاصه آن را می خوانید:
عربستان سعودی از شلوغی و بی ثباتی که مصر، سوریه و یا لیبی را به لرزه درآورد به نظر در امان مانده. اما این کشور مهم خاورمیانه نیز در حال نزدیک شدن به نقطه بحرانی خودش است.
پسران ارشد ملک عبدالعزیز بن سعود، بنیانگذار عربستان سعودی که پس از مرگ پدرشان در سال ۱۹۵۳ بر این کشور حکمرانی کرده اند به آخر خط نزدیک می شوند و این به معنای ابهام سرنوشت آینده بازار نفت جهان است.
ملک عبدالله حدود ۹۰ ساله و شاهزاده سلمان، ولیعهد عربستان نیز ۷۶ ساله است. خانواده سلطنتی می تواند سلطنت را به بقیه برادران تنی و ناتنی بسپارد اما حتی جوانترین آنان اکنون حدود ۶۰ ساله است. هیچ یک از آنان نه وقت و نه حتی انرژی آن را دارد تا با مشکلاتی چون بی سوادی، بیکاری، فساد اداری، مشکلات اقتصادی و جامعه جوان و بی حوصله مواجه شود. به این ها باید مشکلات خارجی مثل ناآرامی خاورمیانه، بلندپروازی های هسته ای کشور تندرو ایران و اتحاد دشوار با ایالات متحده را نیز افزود.
سه ستون ثبات عربستان سعودی دارد ترک برمی دارد: ذخایر عظیم نفتی در حال کاهش است. اسلامگرایان وهابی حامی آل سعود دچار چند دستگی شده اند و حالا خانواده سلطنتی در بحران نسل جانشین قدرت است.
دیر یا زود سلطنت عربستان سعودی به نسل جدیدتر سپرده می شود و این هم خطرناک است و هم فرصتی جدید به شمار می رود: دست کم در تئوری این گونه است که یک نسل جدید، تحصیل کرده، روشنفکرتر و مهمتر از همه باانرژی از آل سعود، روی کار می آید. خطرش هم این است که جنجال جانشینی در خانواده سلطنتی جدایی می افکند.
تا به حال روال سنتی این گونه بود که ولیعهدی به ترتیب سن از برادر ارشد به برادر جوان تر منتقل می شد. طبیعتا هر کدام از برادران که به قدرت می رسید پسرانش پست های کلیدی را می گرفتند اما پادشاه همواره می دانست که تاج نه به پسران، بلکه به برادران جوانترش خواهد رسید. تفاوت این نظام با دیگر پادشاهی های جهان این است که شاهزادگانش اغلب چندبار ازدواج می کنند و هر کدام ده ها پسر دارند، و شمار شاهزادگان سعودی اکنون حدود ۷۰۰۰ نفر است.
با در نظر گرفتن بی میلی خانواده سلطنتی سعودی به ریسک، ادامه وضعیت فعلی محتمل ترین گزینه پیش روی خانواده سلطنتی است. اما آنچه که برای آنان امن و بی خطر است، برای کشور خطرناک است. عربستان سعودی این روزها یادآورد دهه های پایانی اتحاد جماهیر شوروی است که رهبرانش یکی پس از دیگری جانشین یکدیگر شدند و وقتی میخائیل گورباچف که جوانتر و روشنفکرتر بود به قدرت رسید، دیگر نجات جامعه و قدرت خیلی دیر شده بود.
با در نظر گرفتن این که خانواده سلطنتی سعودی تا چه حد بزرگ و شاخه شاخه است، چطور می توان یک پادشاه از نسل جدید انتخاب کرد؟ در سال ۲۰۰۶ ملک عبدالله شورایی را تاسیس کرد که شامل برادران زنده و پسران ارشد برادران مرحومش می شد. هدف این شورا که متشکل از ۳۵ شاهزاده است نمایندگی تمامی خانواده سعود در انتخاب ولیعهدی را برعهده دارد که پس از جانشین ِ تعیین شده ملک عبدالله، پادشاه می شود. بسیاری نگران آن هستند که عمر شورای تعیین جانشین با مرگ ملک عبدالله به سر برسد و امید جانشینی آرام نسل بعدی را نیز با خود ببرد.
دعوا بر سر حق موروثی سلطنت در خانواده نیز هست. آل سعود ۲۵۰ سال بر شبه جزیره عربستان حاکم بوده اند. دعوای میان برادران حاکمیت آنان را در سال ۱۸۹۱ پایان داد و عبدالعزیز جوان را مجبور به خروج از کشور کرد. او بعدا به عربستان بازگشت و پادشاهی فعلی را بنیان گذارد. او در ۱۹۵۳ زمانی که در بستر مرگ بود دو پسرش سعود و فیصل را سوگند داد تا بر سر حاکمیت وارد نزاع نشوند، نصیحتی که اثر نکرد. دو برادر وارد نزاع شدند و دعوایشان بیش از یک دهه طول کشید تا آن که فیصل با حمایت خانواده و رهبران مذهبی برادرش را به تبعید فرستاد.
خانواده سعودی با علم به این تاریخ، تنها می توانند صبر و تماشا کنند و در تصمیم جانشینی اعمال نفوذ نکنند و در عین حال این آمادگی را داشته باشند که رقابت می تواند خانواده سلطنتی را از هم بپاشد.
جامعه سعودی مانند قبل منفعل نیست. در عصر اینترنت مردم این کشور درباره زندگی در کشور خود و جهان خارج آگاهند و از نابرابری ها ناراضی هستند. ۶۰ درصد جامعه عربستان سعودی زیر ۲۰ ساله است و ۴۰ درصد مردم زیر خط فقر زندگی می کند به طوری که ۷۰ درصد جامعه توان خرید خانه ندارد و ۹۰ درصد کارگران بخش خصوصی خارجی است. این در حالی است که بیکاری در میان جوانان ۲۰ تا ۲۴ ساله تقریبا ۴۰ درصد است.
اغلب مردم عادی عربستان سعودی بیش از آن که دمکراسی خواه باشند، خواستار تقسیم مساوی درآمد نفت و مدیریت کارآمدتر مملکت هستند.
واشنگتن پست در پایان می نویسد هواپیمای لوکس خانواده سعودی با آن که مشکلات فنی دارد اما همچنان با هدایت چندین خلبان پرواز می کند. هواپیما درعین حال اوج نمی گیرد و کم کم سوختش دارد تمام می شود. بخش فرست کلاس هواپیما یکسره در اختیار مسافرانی است که شاهزاده اند و شهروندان خسته سعودی در بخش اکونومی به سر می برند. در میان آنان بنیادگرایان اسلامی به چشم می خورند که می خواهند اوضاع عوض شود. همچنین تروریست هایی که هدفشان ربودن هواپیما و بردنش به جایی نامعلوم است. جایی در هواپیما شاید یک گروه پرواز جدید نشسته باشد که می تواند هواپیما را به سلامت هدایت کند اما شانس زیادی برای گرفتن کنترل ندارند. پس هواپیما با همین وضع در آسمان می ماند تا یا ربوده شود و یا سقوط کند.
عربستان سعودی از شلوغی و بی ثباتی که مصر، سوریه و یا لیبی را به لرزه درآورد به نظر در امان مانده. اما این کشور مهم خاورمیانه نیز در حال نزدیک شدن به نقطه بحرانی خودش است.
پسران ارشد ملک عبدالعزیز بن سعود، بنیانگذار عربستان سعودی که پس از مرگ پدرشان در سال ۱۹۵۳ بر این کشور حکمرانی کرده اند به آخر خط نزدیک می شوند و این به معنای ابهام سرنوشت آینده بازار نفت جهان است.
ملک عبدالله حدود ۹۰ ساله و شاهزاده سلمان، ولیعهد عربستان نیز ۷۶ ساله است. خانواده سلطنتی می تواند سلطنت را به بقیه برادران تنی و ناتنی بسپارد اما حتی جوانترین آنان اکنون حدود ۶۰ ساله است. هیچ یک از آنان نه وقت و نه حتی انرژی آن را دارد تا با مشکلاتی چون بی سوادی، بیکاری، فساد اداری، مشکلات اقتصادی و جامعه جوان و بی حوصله مواجه شود. به این ها باید مشکلات خارجی مثل ناآرامی خاورمیانه، بلندپروازی های هسته ای کشور تندرو ایران و اتحاد دشوار با ایالات متحده را نیز افزود.
سه ستون ثبات عربستان سعودی دارد ترک برمی دارد: ذخایر عظیم نفتی در حال کاهش است. اسلامگرایان وهابی حامی آل سعود دچار چند دستگی شده اند و حالا خانواده سلطنتی در بحران نسل جانشین قدرت است.
دیر یا زود سلطنت عربستان سعودی به نسل جدیدتر سپرده می شود و این هم خطرناک است و هم فرصتی جدید به شمار می رود: دست کم در تئوری این گونه است که یک نسل جدید، تحصیل کرده، روشنفکرتر و مهمتر از همه باانرژی از آل سعود، روی کار می آید. خطرش هم این است که جنجال جانشینی در خانواده سلطنتی جدایی می افکند.
تا به حال روال سنتی این گونه بود که ولیعهدی به ترتیب سن از برادر ارشد به برادر جوان تر منتقل می شد. طبیعتا هر کدام از برادران که به قدرت می رسید پسرانش پست های کلیدی را می گرفتند اما پادشاه همواره می دانست که تاج نه به پسران، بلکه به برادران جوانترش خواهد رسید. تفاوت این نظام با دیگر پادشاهی های جهان این است که شاهزادگانش اغلب چندبار ازدواج می کنند و هر کدام ده ها پسر دارند، و شمار شاهزادگان سعودی اکنون حدود ۷۰۰۰ نفر است.
با در نظر گرفتن بی میلی خانواده سلطنتی سعودی به ریسک، ادامه وضعیت فعلی محتمل ترین گزینه پیش روی خانواده سلطنتی است. اما آنچه که برای آنان امن و بی خطر است، برای کشور خطرناک است. عربستان سعودی این روزها یادآورد دهه های پایانی اتحاد جماهیر شوروی است که رهبرانش یکی پس از دیگری جانشین یکدیگر شدند و وقتی میخائیل گورباچف که جوانتر و روشنفکرتر بود به قدرت رسید، دیگر نجات جامعه و قدرت خیلی دیر شده بود.
با در نظر گرفتن این که خانواده سلطنتی سعودی تا چه حد بزرگ و شاخه شاخه است، چطور می توان یک پادشاه از نسل جدید انتخاب کرد؟ در سال ۲۰۰۶ ملک عبدالله شورایی را تاسیس کرد که شامل برادران زنده و پسران ارشد برادران مرحومش می شد. هدف این شورا که متشکل از ۳۵ شاهزاده است نمایندگی تمامی خانواده سعود در انتخاب ولیعهدی را برعهده دارد که پس از جانشین ِ تعیین شده ملک عبدالله، پادشاه می شود. بسیاری نگران آن هستند که عمر شورای تعیین جانشین با مرگ ملک عبدالله به سر برسد و امید جانشینی آرام نسل بعدی را نیز با خود ببرد.
دعوا بر سر حق موروثی سلطنت در خانواده نیز هست. آل سعود ۲۵۰ سال بر شبه جزیره عربستان حاکم بوده اند. دعوای میان برادران حاکمیت آنان را در سال ۱۸۹۱ پایان داد و عبدالعزیز جوان را مجبور به خروج از کشور کرد. او بعدا به عربستان بازگشت و پادشاهی فعلی را بنیان گذارد. او در ۱۹۵۳ زمانی که در بستر مرگ بود دو پسرش سعود و فیصل را سوگند داد تا بر سر حاکمیت وارد نزاع نشوند، نصیحتی که اثر نکرد. دو برادر وارد نزاع شدند و دعوایشان بیش از یک دهه طول کشید تا آن که فیصل با حمایت خانواده و رهبران مذهبی برادرش را به تبعید فرستاد.
خانواده سعودی با علم به این تاریخ، تنها می توانند صبر و تماشا کنند و در تصمیم جانشینی اعمال نفوذ نکنند و در عین حال این آمادگی را داشته باشند که رقابت می تواند خانواده سلطنتی را از هم بپاشد.
جامعه سعودی مانند قبل منفعل نیست. در عصر اینترنت مردم این کشور درباره زندگی در کشور خود و جهان خارج آگاهند و از نابرابری ها ناراضی هستند. ۶۰ درصد جامعه عربستان سعودی زیر ۲۰ ساله است و ۴۰ درصد مردم زیر خط فقر زندگی می کند به طوری که ۷۰ درصد جامعه توان خرید خانه ندارد و ۹۰ درصد کارگران بخش خصوصی خارجی است. این در حالی است که بیکاری در میان جوانان ۲۰ تا ۲۴ ساله تقریبا ۴۰ درصد است.
اغلب مردم عادی عربستان سعودی بیش از آن که دمکراسی خواه باشند، خواستار تقسیم مساوی درآمد نفت و مدیریت کارآمدتر مملکت هستند.
واشنگتن پست در پایان می نویسد هواپیمای لوکس خانواده سعودی با آن که مشکلات فنی دارد اما همچنان با هدایت چندین خلبان پرواز می کند. هواپیما درعین حال اوج نمی گیرد و کم کم سوختش دارد تمام می شود. بخش فرست کلاس هواپیما یکسره در اختیار مسافرانی است که شاهزاده اند و شهروندان خسته سعودی در بخش اکونومی به سر می برند. در میان آنان بنیادگرایان اسلامی به چشم می خورند که می خواهند اوضاع عوض شود. همچنین تروریست هایی که هدفشان ربودن هواپیما و بردنش به جایی نامعلوم است. جایی در هواپیما شاید یک گروه پرواز جدید نشسته باشد که می تواند هواپیما را به سلامت هدایت کند اما شانس زیادی برای گرفتن کنترل ندارند. پس هواپیما با همین وضع در آسمان می ماند تا یا ربوده شود و یا سقوط کند.
