کتاب پرفروشی که یک نویسنده ترک ارمنی تبار در سال ۲۰۰۴ در ترکیه منتشر کرد موجب شد که بسیاری از ارمنیان ساکن ترکیه برای پی بردن به هویت گذشته خود تلاش کنند. این کتاب می گوید در جریان قتل عام و اخراج اجباری ارمنیان توسط دولت عثمانی که از سال ۱۹۱۵ آغاز شد، عده ای از کودکان توانستند با پذیرفته شدن به فرزندی در خانواده های مسلمان، از راه پیمایی مرگ در بیابان سوریه جان به در برند.
این روزها، هم زمان با صدمین سالروز این کشتار و در گرماگرم بحث های مربوط به آن، که در دوران جنگ اول و پس از آن روی داد، شمار زیادی از مردم ترکیه در جست‌وجوی هویت گذشته، با تبار ارمنی خود روبرو می شوند.
این افراد، فرزند یا نوه ارمنیانی هستند که در نخستین دهه‌های قرن گذشته برای فرار از اخراج از شهر زادگاه خود و یا کشته شدن به اجبار به اسلام گرویدند، یا به خانواده‌های مسلمانی که آنها را به فرزند خواندگی می‌پذیرفتند، پناه آوردند.
فتحیه چتین، نویسنده کتاب «مادربزرگ من» یکی از تاریک‌ترین فصول تاریخ ترکیه و عثمانی را در برابر نسل جدید آن کشور گشوده است.
خانم چتین در این کتاب زندگی پنهان مادربزرگش را از زبان او بازمی‌گوید.
چتین می گوید: «مادربزرگم، در زمان کودکی در خانواده ارمنی‌اش نسل کشی را لمس کرد. او ایامی را به یاد می آورد که در جاده مرگ قدم برمی‌داشت، تا این که به شهرک چرمیک در ایالت دیاربکر رسید و درآنجا یک خانواده مسلمان او را به فرزندخواندگی پذیرفتند. مادر بزرگم تا ۷۰ سالگی جزئیات این حادثه را به‌خاطر سپرده بود و بروز نمی داد اما من این سکوت او را حس می‌کردم. با انتشار این کتاب می‌خواهم سکوت مادربزرگم را بشکنم و حقایق را بازگویم.»
تاریخ نگاران برآورد کرده اند که از اخراج و کشتارعام ارمنیان در سال ۱۹۱۵ حدود ۲۰۰ هزار تن، که بیشتر زنان جوان و کودکان بودند، از این حادثه جان به در بردند و در خانواده های مسلمان ترکیه جذب شدند. کتاب چتین که در سال ۲۰۰۴ منتشر و پرفروش‌ترین کتاب سال شد، پرده از این واقعه برداشت و سبب شد که بسیاری از مردم به جست‌وجوی ریشه ها و هویت گذشته خود برآیند.
در حال حاضر دفتر روزنامه دوزبانه ارمنی -ترکی آگوس یکی از مکان‌هایی‌ست که بسیاری از مردم ترکیه برای کشف هویت احتمالی ارمنی خود از آن کمک می‌گیرند.
این روزنامه همه پرسش‌ها و پاسخ‌ها و تحقیقات مربوط به بستگان مقتولان ارمنی را انتشار می دهد. سردبیر این روزنامه می گوید هفته ای دو سه نفر برای گرفتن کمک در شناسایی گذشته خود به دفتر روزنامه مراجعه می کنند.
قتل هرانت دینک بنیان‌گذار روزنامه آگوس، به دست یک ناسیونالیست متعصب در سال ۲۰۰۷ موجب شهرت هر چه بیشتر این روزنامه شد. و افراد بیشتری را، برای کشف گذشته خود، به این روزنامه جلب کرد.
پاکرات استوکیان، سردبیر نشریه آگوس می‌گوید: «بعد از آن ده‌ها هزار نفر از میدان تقسیم به طرف روزنامه آگوس راه پیمایی کردند و فریاد می زدند "ما همه هرانت دیک هستیم؛ ما همه ارمنی هستیم." البته مردم این شعار را برای وحدت و همبستگی می دادند وگرنه ما می‌دانستیم که همه شرکت‌کنندگان در این راه‌پیمایی ارمنی نیستند. در آن موقع هیچ‌کس این موضوع را نمی‌دانست، این حادثه بر محیط سیاسی ترکیه تأثیر عمیقی گذاشت.»
در مراسم به‌خاک‌سپاری دینک گروه عظیمی از مردم شرکت کردند.
این روزها فیلم‌های مستند زیادی از زندگی ارمنیان یتیم تهیه شده است که به باز شدن راه این بحث کمک می‌کند.
چتین، نویسنده کتاب «مادر بزرگ من» می‌گوید، افزایش یتیمان ارمنی که سرگذشت خود را بازگو می‌کنند، مقارن شده است با تغییرات مهمی که در جامعه ترکیه روی می‌دهد.
«جامعه کنونی ترکیه با گذشته خیلی فرق دارد. جامعه کنونی پویاتر و کنجکاوتر شده و به همین دلیل فکر می کنم که این جامعه در حال دگرگونی است.»
با انتشار سرگذشت مادربزرگ چتین، که الهام‌بخش خانواده‌های دیگر برای پی بردن به هویت گذشته شان شده است، امید می رود که راهی برای ترکیه و مردم آن گشوده شود تا بتوانند با تاریخ خود آشتی کنند و خود را با آن وفق دهند.
