هر چه زمان آغاز عملیات بازپس گیری شهر موصل عراق از دست پیکارجویان داعش نزدیکتر می‌‌شود، به همان اندازه فاصله سیاسی بین بغداد و آنکارا از یک سو، و جناح‌های سیاسی شیعه و سنی عراق از سوی دیگر، افزایش می‌یابد.
در چند هفته گذشته، به ویژه در میانه مهر ماه، مقامات عراقی و نمایندگان پارلمان این کشور بارها از ترکیه خواستند تا با احترام به تمامیت ارضی عراق و قوانین بین المللی، خاک این کشور را ترک کند.
دولت شیعه عراق و پارلمان این کشور، حضور ترکیه در خاک عراق را مشخصا «اشغال گرانه» توصیف کرده‌اند.
در همین حال، پنج فراکسیون پارلمان اقلیم کرستان - به استثنای حزب دموکرات کردستان عراق به رهبری مسعود بارزانی- نیز با انتشار بیانه‌ای همصدا با برخی مقامات عراقی، خواستار عقب نشینی نیروهای نظامی ترک از خاک عراق شده‌اند.
مسعود بارزانی رئیس اقلیم کرستان در دیدار هفته گذشته خود با مقامات عراقی، طرح ریزی و تعیین نقشه ژئوپولیتیک و آینده موصل را مهمتر از طرح ریزی عملیات آزادسازی موصل از دست داعش بدون نقشه راه آینده این شهر توصیف کرده بود.
از سوی دیگر، دفاع مقامات اقلیم کردستان از جمله حزب دموکرات و مسعود بارزانی از حضور ترکیه در عراق، می‌تواند نوع یارگیری خارجی در مقابل دیگر جریانات سیاسی عراق باشد که به حضور ایران در این کشور دلخوش کرده‌اند.
آخرین واکنش مقامات ترک به اعتراض حضور نیروهای ترکیه در عراق، اظهارات بینالی ییلدیریم نخست وزیر ترکیه بود که گفت، از آنجا که در موصلِ پس از داعش باید دموگرافی حفظ شود و بافت جمعیت این شهر نباید تغییر کند، حضور ترکیه در خاک عراق به نفع منطقه است.
اظهارات وزیر خارجه ترکیه نیز در سخنانی که تیتر اول رسانه‌های منطقه شد، از حضور ترکیه در عراق حمایت و آن را به نفع سنی‌های موصل و ترکمن‌های منطقه عنوان کرد. مولود چاووش اوغلو گفته بود که سنی‌های عراق با حضور ترکیه، دیگر مجبور نخواهند بود بین داعش و حشد شعبی یکی را انتخاب کنند.
ترکیه از سال گذشته، بر اساس توافق با مقامات اقلیم کرستان، هنگ ویژه زرهی از نیروهای خود را در منطقه باشیک اقلیم کردستان و در چند ده کیلومتری شهر موصل مستقر کرد.
حضور ترکیه در عراق، نخست با عنوان آموزش نیروهای پیشمرگ در رویارویی با داعش عنوان شد اما بعدها مقامات ترک در گفت و گو با رسانه‌های منطقه، دلایل حضور نظامی خود در عراق را نگرانی از رخدادهای پس از آزادسازی شهر موصل برشمردند.
رسانه‌ها به نقل از مقامات ترک این نگرانی‌ها را اینگونه دسته بندی کردند:
۱- نگرانی از بدل شدن منطقه تل عفر (محل عمده تمرکز ترکمن‌های سنی در نزدیکی موصل) به پایگاه سازماندهی شیعیان عراق و سوریه توسط ایران
۲- پیچیده تر شدن بحران سوریه با نفوذ داعش از شهر موصل به رقه در سوریه
۳- نگرانی از مستحکم شدن پایگاه نظامی و حضور نیروهای حزب کارگران کردستان (پ ک ک) در کوهستان شنگال
۴- نگرانی از منتقل نشدن قدرت سیاسی به سنی‌ها پس از آزاد سازی موصل
۵- و در نهایت، نگرانی از شدت گرفتن جنگ‌های فرقه‌ای و مذهبی پس از آزاد سازی موصل از دست داعش
دو نگرش موافق و مخالف حضور ترکیه در عراق، مقامات عراقی را به دو جبهه سیاسی بدل کرده است. در این بین اگرچه وزن مخالفان سنگین‌تر است و در این مسیر همه برگ‌های خود در بازی مخالفت با حضور ترکیه در عراق را به کار بسته‌اند اما موافقان ماندن ترکیه در عراق با وجود کم تعداد بودن، با بهره گیری از روابط بین‌المللی، فضا را برای ماندن ترکیه در عراق مهیا کرده‌اند.
مخالفانِ ماندنِ ترکیه در عراق را شیعیان این کشور تشکیل می‌‌دهند که در دولت، پارلمان و نیروهای نظامی موسوم به بسیج مردمی شیعه، حضور دارند. این طیف سیاسی که آشکارا از سوی ایران حمایت می‌‌شوند، نگرانی ترکیه از اجحاف در حق سنی‌های موصل و ترکمن‌ها پس از آزاد سازی موصل را بی جهت دانسته و نگرش ترکیه مبنی بر نبود تفاوت بین داعش و حشدی شعبی (نیروهای بسیج مردمی شیعه) را بی‌‌اساس می‌‌دانند.
به نیروهای ایران هم بگویید از عراق بروند
سنی‌های عراق اما عملکرد چند ساله حشد شعبی در آزادسازی برخی مناطق از دست داعش و حمله به سنی‌های منطقه را دلیل مناسبی برای حضور ترکیه در عراق و حمایت از خود می‌‌دانند. از این منظر، موافقان حضور ترکیه یک استدلال قابل توجه را در رد تلاش‌های مخالفانِ حضور ترکیه در عراق در دست دارند. آنها می‌پرسند، چرا به ایران نیز نمی‌‌گویید خاک عراق را ترک کند؟
بر اساس تحقیق وزارت استخبارات عراق که از سوی نهاد‌های امنیتی در اواخر سال ۲۰۱۵ تهیه و به تازگی رسانه‌ای شده است، بیش از سی هزار شهروند ایرانی به عناوین مختلف در بین نیروهای نظامی عراق، حشد الشعبی (نیروی بسیج مردمی شیعه) و نیروهای موسوم به «مدافعان حرم» دیده می‌‌شوند.
حضور ایران و ترکیه در عراق و مشارکت آنها در عملیات موصل، دو تصویر مجزا و در دو قاب متفاوت است که یافتن راهکار تعاملی با آن، مقامات سیاسی عراق و کشورهای غربی درگیر با مساله عراق را دچار سردرگمی سیاسی کرده است، آن هم در حالی که هیچ کدام از طرف ایران و ترکیه حاضر به نادیده گرفتن منافع سیاسی خود در حیات خلوت عراق نیستند.
در این بین، دو دستگی در میان دولتمردان سنی و شیعه عراق و جناح‌های سیاسی اقلیم کردستان عراق بر سر حضور ترکیه و ایران در عراق و مشارکت این دو کشور در عملیات بازپسگیری موصل از دست داعش، طرح ریزی و آغاز عملیات حمله به داعش در موصل را تحت الشعاع خود قرار داده است.
به گفته برخی صاحبنظران، رسانه‌ای شدن زمان آغاز عملیات بازپسگیری موصل از دست داعش (ماه اکتبر ۲۰۱۶)، در سطحی کلان، نوعی تاکتیک روانی بر اساس علم نظامی در راستای تضعیف روحیه داعش در رویارویی با جبهه مقابل است و در واقع، با توجه به اختلافات جناح‌های داخلی در عراق و نیروهای خارجی حاضر در بحران این کشور، عملی شدن آن سخت به نظر می‌‌رسد.
اما عملکرد برخی از نیروهای خارجی حاضر در عراق مانند ترکیه و ایران به گونه‌ای است که حتی اگر نظریه جنگ روانی با داعش هم در این باره صحت داشته باشد، آنها به آسانی حاضر به دست کشیدن از منافع سیاسی خود در عراق نیستند.
از سوی دیگر، با بالا گرفتن کشمکش‌ها بر سر حضور دو کشور همسایه شرقی و شمالی عراق در این کشور، موضوع «عقب راندن داعش از موصل» یا «نابودی کامل» آنها نیز به بحث اصلی محافل سیاسی عراق بدل شده است که هر دو در گرو حضور ایران و ترکیه در عراق و نوع استراتژی سیاسی آنها در این کشور است؛ حضوری که با توجه به جهت گیری‌های سیاست خارجی هر کدام از این کشورها، در آینده عراق موثر خواهد بود.
