حسن روحانی رئیس جمهوری ایران برای رسیدن به توافق هسته‌ای باید اطمینان قدرت‌های جهانی را جلب کند؛ اما در این دوران پر از تنش‌های فرقه‌ای در منطقه، ایران و همسایگانش در خلیج فارس برای رسیدن به ثبات درازمدت باید بر سوء ظن‌ها و رقابت‌های عمیق و ریشه دار خود غلبه کنند.
روزنامه کریستین ساینس مانیتور در گزارشی می‌نویسد روز ۲۷ تیرماه، ایران و گروه ۱+۵ بر سر تمدید چهارماهه مهلت گفتگوها و رسیدن به توافق جامع هسته‌ای – به منظور جلوگیری از دستیابی ایران به سلاح هسته‌ای در برابر کاهش یا حذف تحریم‌های بین‌المللی – موافقت کردند.
طرفین مذاکره از حالا تا آذر ماه فرصت دارند تا به توافق دست یابند. اما ۳۰ سال بی‌اعتمادی متقابل، مانعی پیش روی آقای روحانی است.
در سال ۱۳۶۶، گروهی از انقلابیون ایرانی که پوسترهای آیت‌الله خمینی را در دست داشتند، در جریان مراسم حج تظاهراتی به راه انداختند که منجر به کشته شدن بیش از ۴۰۰ نفر شد. عربستان سعودی و کشورهای کوچکتر حاشیه خلیج فارس سال‌هاست ایران را متهم می‌کنند که شیعیان در آن کشورها را به نافرمانی از دولت مرکزی تحریک می‌کند.
افشاگری‌های ویکیلیکس در سال ۱۳۸۹ نشان داد که ملک عبدالله پادشاه سعودی بارها به طور مخفیانه به واشنگتن فشار آورده تا با حمله نظامی به ایران، به گفته او «سر مار را قطع کند.»
به گزارش کریستین ساینس مانیتور رقابت میان سنگین‌وزن‌های منطقه‌ای چند دهه است که معادلات قدرت در خلیج فارس را شکل داده است. اما امروز، آقای روحانی عربستان سعودی را کشور «دوست و برادر» خواند. وی در اسفند ماه سال گذشته به عمان سفر کرد و در نیمه ماه خرداد ماه نیز میزبان امیر کویت بود. رئیس جمهوری ایران با دراز کردن دست دوستی به سوی کشورهای همسایه، توانسته است سنی‌های تندرو را غافلگیر کند و تا حدودی آنها را سر جای خود بنشاند.
کیهان برزگر، رئیس مؤسسه مطالعات خاورمیانه در تهران می‌گوید «گفتمان معتدل آقای روحانی صداهای افراطگرایانه را در کشورهای حاشیه خلیج فارس به انزوا کشانده است. عربستان سعودی که برای پذیرش واقعیت جدید ایران تحت فشار است، تلاش می‌کند تا به روابط خود با تهران سروسامان بدهد – دولت ریاض نمی‌تواند چشم به روی این واقعیت ببندد که در داخل ایران اتفاق جدیدی افتاده و یک دولت میانه‌رو روی کار آمده است.»
به باور نویسنده مقاله کریستین ساینس مانیتور، دشمنی میان ایران و همسایگانش دوسره ست. هرچند ایران همواره انقلاب سال ۱۳۵۷ را «پان اسلامیست» خوانده، و خواستار پیروی هم شیعیان و هم سنی‌ها از رهبری دینی ایران شده – اکثریت ایرانی‌ها در طول تاریخ به همسایگان عرب خود به دیده تحقیر می‌نگرند. در سال‌های جنگ ویرانگر عراق با ایران (۵۹ تا ۶۷) همه کشورهای عرب به غیر از سوریه از صدام حسین حمایت کردند.
دکتر داوود هرمیداس باوند – استاد و تحلیلگر سیاسی در تهران می‌گوید «تاریخ نشان داده که اگر ایران کشوری قدرتمند باشد، کشورهای عرب سعی می‌کنند به ما نزدیکتر شوند. وقتی ایران در موضع ضعف قرار دارد، حس خصومت در آنها تقویت می‌شود. این یک واقعیت است.»
به نوشته کریستین ساینس مانیتور جنگ داخلی در سوریه، شکاف بین ایران و کشورهای حاشیه خلیج فارس را عمیق‌تر کرده است. ایران از بشار اسد رئیس جمهوری سوریه حمایت کرده، ولی شورشیان و جهادی‌هایی که از خارج به آن کشور رفته‌اند، از حمایت عربستان سعودی، قطر و کویت برخوردارند.
خطر مشترک
حمایت کشورهای حاشیه خلیج فارس – که با فتوای روحانیون افراطی سنی به جنگ علیه شیعیان سوریه را هم شامل می‌شود – پیکارجویان گروه موسوم به «دولت اسلامی» یا داعش را، که افراطی‌ترین و مجهزترین گروه شورشی در آن کشور است، چنان تقویت کرد که در خرداد ماه از شمال و شرق سوریه به مناطق شمالی و مرکزی عراق لشگرکشی کردند، و از چندی پیش زیارتگاه‌های شیعیان را تهدید کرده‌اند.
اما تهدید داعش در عین حال دولت‌های سنی متحد غرب را هم دربرمی‌گیرد. نقشه سرزمین‌هایی که داعش قصد دارد تصرف کند و به بخش‌های تحت سیطره «دولت اسلامی» اضافه کند، از الجزایر تا افغانستان – و البته تمام کشورهای حاشیه خلیج فارس – را دربرمی‌گیرد.
به باور نویسنده مقاله کریستین ساینس مانیتور، احساس خطر مشترک می‌تواند به ترمیم روابط میان ایران با کشورهای حاشیه خلیج فارس کمک کند. حال که داعش روی بخش هایی از دو کشور عراق و سوریه چنگ انداخته، و ضمن تصرف تجهیزات جنگی، با اعلام نخستین خلافت اسلامی در ۹۰ سال اخیر، از میان جوانان سربازگیری می کند، ایران و همسایگانش به جز اختلافات موجود، موضوعات بسیار بیشتری برای بحث دارند.
تهدید دولت اسلامی حتی میان ایران با بزرگترین دشمنش، یعنی آمریکا، هم زمینه مشترکی ایجاد کرده است. در اواخر خرداد ماه، حسن روحانی اعلام کرد که ممکن است در عراق با آمریکا همکاری کند – البته دیگر مقامات ایران چنین احتمالی را رد کرده‌اند.
هرچند آقای روحانی قول داده که پیام «میانه روی» و «خردورزی» را به روابط با کشورهای همسایه گسترش دهد، کشورهای حاشیه خلیج فارس با ظن و بدبینی با وی روبرو شده‌اند.
عبدالخالق عبدالله، استاد علوم سیاسی در امارات عربی متحده می‌گوید: «ایران همیشه همسایه پردردسری بوده، چه به عنوان یک جامعه، یک نظام سیاسی، یا مذاکره‌کننده، دشوار بوده. گاهی بیشتر و گاهی کمتر مشکل‌ساز است، ولی به هر حال، همیشه مشکل آفرین است.»
ایران مدت‌هاست که به مداخله در امور داخلی عراق متهم شده است. همکاری دولت تهران با نوری المالکی، نخست وزیر شیعه عراق و حمایت از شورشیان شیعه در آن کشور اقلیت سنی را از دولت بغداد به حاشیه راند، ولی در نهایت به ظهور شورشیان سنی افراطی داعش ختم شد. ایران همچنین متهم شده که از شورشیان شیعه حوثی در مرز یمن با عربستان سعودی حمایت می کند، و به ناآرامی‌های شیعیان در بحرین هم دامن می‌زند – هرچند تهان همه این اتهامات را رد می‌کند.
اما چشم انداز بمب اتمی ایران، بهانه‌ای به دست به کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس داده تا میلیاردها دلار تسلیحات جنگی از آمریکا و اروپا بخواهند. به گفته دکتر هرمیداس باوند «تکنولوژی هسته‌ای بهانه‌ای شد برای دنیای عرب، برای این که عربستان سعودی بسیار مایل بود آمریکا را به مداخله در منطقه و استراتژی سخت افزاری در برابر ایران بکشاند.»
اما در داخل ایران هم خیلی‌ها از راه حلی برای مشکل روابط ایران با همسایگانش حمایت می‌کنند. به گفته سیدرضا برقعی – که در دهه شصت نماینده آیت‌الله خمینی در کشورهای حاشیه خلیج فارس بود، «امروز ایران باید به فکر آینده و منافع اسلام باشد. ما باید بر اعتقادات مشترکمان تأکید کنیم و تمرکز کارمان را روی این نقطه بگذاریم، و به وجوه اختلاف با یکدیگر احترام بگذاریم.»
---------------------------------------------
برگردان فارسی اين مقاله تنها به جهت اطلاع‌رسانی منتشر شده و نظرات بيان شده در آن، الزاماً بازتاب ديدگاه صدای آمريکا نيست.
