دو روز مانده به پایان مهلت شش ماهه توافق اولیه میان ایران و قدرتهای جهانی، و با اذعان به این که با وجود پیشرفت در مذاکرات، هنوز شکافهای عمدهای بر سر برنامه هستهای ایران باقی مانده است، دو طرف در ساعات پایانی جمعه توافق کردند که گفتگوها را برای یک دوره چهارماهه دیگر تمدید کنند.
بر مبنای توافق موقت آذر ماه سال ۱۳۹۲ موسوم به «طرح اقدام مشترک»، ایران و شش قدرت جهانی متعهد شدند ظرف شش ماه، که روز یکشنبه ۲۹ تیر ماه آخرین روز آن است، در باره نحوه ادامه فعالیتهای اتمی ایران و نیز تحریمهای اعمال شده علیه آن کشور، به یک توافق جامع و نهایی دست یابند.
در صورت رسیدن به چنین توافقی، گروه ۱+۵، شامل ایالات متحده، بریتانیا، فرانسه، چین، روسیه و آلمان، بخشی از تحریمها علیه ایران که در ارتباط با برنامه هستهای آن کشور اعمال شده است را در ازای محدود شدن فعالیتهای اتمی تهران و برطرف شدن نگرانیهای جامعه بینالمللی نسبت به ماهیت آن، لغو خواهد کرد.
هرگونه تغییر در انواع تحریمهای سیاسی، اقتصادی و بانکی اعمال شده بر ایران، که یکی از بزرگترین دارندگان ذخایر نفت و گاز جهان است، میتواند بر بازار جهانی انرژی تاثیری عمیق بگذارد.
هرچند توان تولید و صادرات نفت ایران بواسطه تحریمها به شدت تضعیف شده است، اما وزن این کشور در بازار انرژی جهان همچنان آنقدر بزرگ هست که هر تغییر دیگری در میزان عرضه نفت توسط آن کشور، بتواند بر بهای جهانی نفت تاثرگذار باشد.
سازمان «تامین امنیت آینده انرژی آمریکا» و مؤسسه علوم اقتصاد جهانی «روبینی» در گزارش مشترکی، که روز سهشنبه ۲۴ تیرماه منتشر شد، به بررسی سناریوهای احتمالی مختلف پیش روی گفتگوهای هستهای ایران و غرب، و تاثیر آن بر بازارهای جهانی نفت پرداختند.
این دو مؤسسه در گزارش خود، سه احتمال ممکن در مورد فرجام گفتگوهای هستهای ایران و ۱+۵ را اینگونه معرفی میکنند:
۱-یک توافق موقت که منجر به افزایش کوتاه مدت و اندک تولید نفت ایران شود (احتمال این سناریو ۷۰ درصد برآورد شده)
۲-یک توافق نهایی که کنجر به افزایش بلندمدت تولید نفت ایران شود (احتمال این سناریو ۲۰ درصد است)
۳-ناکامی در رسیدن به هرگونه توافقی که نتیجه آن تلاش برای اعمال دور جدیدی از تحریمها و درنتیجه پائینتر آمدن میزان تولید نفت ایران خواهد بود (احتمال این سناریو ۱۰ درصد برآورد شده است).
این گزارش در ادامه، به بررسی تاثیرات هر کدام از این سه سناریو بر بهای نفت و بازار جهانی نفت میپردازد.
بر اساس تحلیل ارائه شده در این گزارش، به دلیل وجود شرایط سخت موجود در بازار نفت و افزایش تواناییهای کشورهایی مثل چین و هند برای دور زدن تحریمها، مذاکرهکنندگان گروه ۱+۵ ممکن است به این نتیجه برسند که نگه داشتن تحریمهای اعمال شده بر صادرات نفت ایران دشوار خواهد بود.
بر اساس آخرین ارزیابیهای وزارت انرژی ایالات کتحده از بازار جهانی نفت، ظرفیت تولید اضافه «سازمان کشورهای صادرکننده نفت»، اوپک، در ماه ژوئیه حدود ۱ میلیون و ۷۰۰ هزار بشه در روز است که میزان نسبتاً کمی است.
به باور مدیر عامل سازمان «تأمین انرژی آینده آمریکا»، SAFE، از آنجایی که بازار و بهای نفت، به خودی خود عواملی تاثیرگذار بر مواضع مذاکرهکنندگان آمریکایی و دیگر کشورهای غربی نیستند، تاثیر تحولات جاری (بر بازار نفت) تقریباً قطعی خواهد بود.
رابی دیاموند در ادامه میگوید « نگه داشتن تحریمها در شرایط فعلی بازار را از نفت اضافه ایران محروم میکند؛ و این در حالی است اوضاع نابسامان عراق، لیبی، سوریه و جاهای دیگر، پیش از این درجه ریسک در بازار را افزایش دادهاند. این موضوع، گروه ۱+۵ را بیش از پیش تحت فشار قرار میدهد تا دست کم برای تمدید مذاکرات موافقت کنند.»
به گفته دیاموند «این یک نمونه کلاسیک از تبعات تحمیلی وابستگی به نفت بر سیاست خارجی آمریکاست؛ واقعیتی که نباید پذیرفتنی باشد.»
گزارش مشترک SAFE و RGE پیشبینی میکند در صورتی که مذاکرات هستهای به یک توافق موقت یا یک توافق نهایی نهایی منجر شود، آنگاه بازار شاهد افت اندک بهای نفت خواهد بود، بطوری که متوسط بهای نفت برنت (Brent) حدود ۱۱۰ دلار (در صورت رسیدن به توافق موقت) یا حدود ۱۰۵ دلار (در صورت رسیدن به توافق نهایی) در هر بشکه خواهد بود.
با این حال، در سناریویی که احتمال آن از همه کمتر به نظر میرسد، یعنی شکست مذاکرات و ناکامی مذاکرهکنندگان هستهای برای رسیدن به یک توافق ( با احتمال حدود ۱۰ درصد)، بهای نفت به حدود ۱۲۰ دلار در هر بشکه افزایش خواهد یافت که با افزایش درگیری نظامی و بیثباتی بیشتر در منطقه، حتی فراتر از آن هم خواهد رفت.
بر اساس این گزارش، ناکامی در رسیدن به یک توافق نهایی یا حتی تمدید موقت آن، تبعات فوری در بازار انرژی خواهد داشت که دولتهای غربی را وادار می کند تاثیرات منفی چنین شکستی بر اقتصاد جهان در سال جاری ۲۰۱۴ و پس از آن را به حداقل برسانند.
این گزارش از تصمیمگیرندگان سیاسی ایالات متحده و دیگر کشورهای جهان میخواهد برای انجام تمهیداتی به منظور کاستن و محدود کردن تبعات منفی ناشی از شکست مذاکرات هستهای با ایران ، با یکدیگر همکاری نزدیک داشته باشند.
بر اساس تحلیل ارائه شده در گزارش این دو مؤسسه معتبر فعال در حوزه انرژی، این تمهیدات باید شامل طرحی شفاف و علنی برای جبران کمبود تولید و عرضه نفت در بازار باشد؛ طرحی که باید شامل بهرهگیری از دخایر عمومی، مانند «ذخیره استراتژیک نفت» (SPR)، همکاری با چین برای افزایش ذخایر نفتی خود و نیز همکاریهای نزدیک کشورهای عضو گروه ۱+۵ برای پیشگیری از عوارض جانبی و تاثیرگذار ناکامی در مذاکره با ایران بر ثبات منطقه خاور میانه، باشد.
این گزارش در توضیح بیشتر تحلیل خود میگوید در صورت ناکامی در مذاکرات بخاطر سازشناپذیری ایران، احتمال وقوع یک درگیری نظامی با آن کشور بیشتر میشود و در صورت بروز چنین اتفاقی، ممکن است به کشیده شدن پای اسرائیل به میدان جنگ و در نتیجه بسته شدن (موقتی) تنگه هرمز، یا حتی به یک رقابت تسلیحاتی هستهای در منطقه بیانجامد.
موفقیت گفتگوها اما، نه تنها منجر به عرضه بیشتر بشکههای نفت تولیدی ایران به بازار نفت خواهد شد، بلکه به نیرومندتر شدن اقتصاد جهانی در سالهای ۲۰۱۴ و ۲۰۱۵ کمک خواهد کرد.
نمایندگان ایران و قدرتهای جهانی در ساعات اولیه روز شنبه ۲۸ تیرماه اعلام کردند با تمدید گفتگوها برای رسیدن به یک توافق جامع و نهایی بر سر برنامه هستهای ایران و نیز نحوه برداشتن تحریمهای مربوط به فعالیتهای اتمی ایران، تا روز ۲۴ نوامبر سال جاری (۳ آذر) و سالگرد توافق موقت هستهای ژنو موافقت کردند.
