روز شنبه ۱۴ آوریل، ۲۶ فروردین، پس از پانزده ماه وقفه، دور تازه مذاکرات با حضور نمایندگان آمریکا، فرانسه، انگلستان، روسیه ، چین و آلمان در استانبول در ترکیه آغاز می شود. سعید جلیلی روز چهارشنبه گفت ایران با ابتکارهای تازه ای در مذاکرات شرکت خواهد کرد. او اشاره ای به محتوای این مذاکرات نکرد. اما آمادگی ایران را برای گفت و گوهای «موفق و روبه جلو» اعلام و ابراز امیدواری کرد که «طرف مقابل هم با این رویکرد وارد شود.» ایران برخلاف گذشته که شرط مذاکرات را برداشتن تحریمها دانسته بود، این بار هیچ پیش شرطی برای مذاکرات تعیین نکرده است
هم زمان با این مذاکرات، به گزارش روزنامه کویتی الوطن، در خلیج فارس بزرگ ترین مانوور نظامی هوایی آمریکا و چهار کشور خلیج فارس وقوع می یابد. این مانوور از هشتم آوریل ( ۲۰ فروردین) آغاز شده و تا ۱۵ آوریل (۲۷ فروردین) ادامه دارد. در این مانوور دو ناو هواپیمابر آمریکایی «یو بی اس اینترپرایز» و «یو اس اس ابراهام لینکلن» و ۲۰۰ هواپیمای جنگی از کشورهای آمریکا، عربستان سعودی، کویت، بحرین، وامارات متحده عربی حضور دارند. هدف از این مانوور عملیات فرضی برای گشودن تنگه هرمز است.
برای انجام این مذاکرات اقدامهای پیشاپیش دیپلماتیکی انجام شده که مهمترین آنها سفر رجب طیب اردوغان نخست وزیر ترکیه به ایران و رساندن پیام باراک اوباما به رهبر جمهوری اسلامی بوده است. در این پیام رئیس جمهوری آمریکا آیت الله خامنه ای را مطمئن کرده است که در صورت اثبات صلح آمیز بودن برنامه اتمی ایران از این برنامه حمایت خواهد کرد. پیش از آن نیز در مذاکرات بنیامین نتانیاهو و باراک اوباما در واشنگتن مسئله ایران درمرکز دستور مذاکرات قرار داشت. اسرائیل معتقد است که ایران در برنامه اتمی خود هدفهای نظامی را دنبال می کند و برای تضمین امنیت خود خواستار توقف این برنامه به هرصورت ممکن است.
مذاکره کنندگان، حضور دو زن
مذاکره کنندگان اصلی در گفت و گوهای روز شنبه سعید جلیلی دبیر شورای امنیت به نمایندگی از جمهوری اسلامی ایران و کاترین اشتون، رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا از سوی جامعه بین المللی خواهند بود. علاوه بر خانم اشتون، یک زن دیگر نیز در این مذاکرات شرکت دارد. نماینده آمریکا، خانم وندی شرمن، معاون سیاسی وزارت خارجه آمریکا که راه اندازی سایت وزارت خارجه برای گفت و گو با مردم ایران به ابتکار او بوده است. خانم شرمن سومین فرد در وزارت خارجه امریکاست. وندی شرمن در مصاحبه ای که روز دوم آوریل با شبکه تلویزیونی دهلی نو انجام داد، تأکید کرد که درصورتی که ایران به تعهدات بین المللی خود درقبال انرژی اتمی عمل کند می تواند از انرژی اتمی صلح آمیز بهره مند شود. او ضمن تأکید بر اثر بخشی تحریمهای شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران، از وجود راه های گوناگون دیگر برای حل این مشکل سخن گفت و یکی ازاین راهها را شیوه گفت وگو و مذاکره دانست. او تاکید کرد: «امیدوارم در مذاکراتی که قرار است همراه با دیگر کشورهای ۵+۱ در اواخر این ماه با ایران خواهیم داشت، بتوانیم از این مذاکرات استفاده های سازنده ای بکنیم.» خانم شرمن در این مصاحبه گفت آمریکا بهترین راه برای پیشرفت در حل مسئله ایران را راه گفت و گو می داند و اقدام نظامی را راه درستی برای این منظور نمی داند. با این حال او گفته باراک اوباما رئیس جمهوری آمریکا را نقل کرد که به ایران هشدار داده است: «دریچه مذاکرات تا ابد باز نیست.» او افزود «آمریکا نیز مانند دیگر اعضای ۵+۱ بر آنست که برای گشودن فضا برای متعهد کردن ایران به پاسخگویی به خواستهای جامعه بین المللی، باید هم زمان از دو مسیر ایجاد التزام و اعمال فشار حرکت کرد» .
هیلاری کلینتون وزیرخارجه آمریکا نیز پیشتر درباره برنامه اتمی ایران گفته بود که هنوز زمان برای دیپلماسی از دست نرفته است اما لازم است ایران باایجاد فضای سازنده برای رسیدن به نتایج مشخص در روندی مداوم بر سر میز مذاکره حضور یابد.
تغییر لحن ایران
علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه و رئیس پیشین سازمان انرژی اتمی ایران، در مقاله ای که روزجمعه، ۲۵ فروردین، یک روز پیش از آغاز مذاکرات، در روزنامه آمریکایی واشنگتن پست منتشر کرده با تأکید بر آن که ایران خواستار سلاح اتمی نیست، از طرفهای مذاکرات روز شنبه خواسته است با رعایت حقوق مساوی و احترام متقابل به پای میز مذاکره بروند و همه طرفها خود را متعهد به انجام گفت و گوهای درازمدت و همه جانبه برای حل همه نگرانیهای همه طرفهای مذاکره بدانند. او همچنین شرط موفقیت این مذاکرات را تلاش برای بازسازی اعتماد متقابل از جمله میان ایران و آمریکا دانسته است.
فریدون عباسی، رئیس کنونی سازمان انرژی اتمی ایران نیز روز دوشنبه در سخنانی که به نظر می رسید به قصد آرامش خاطر غرب ایراد می کند گفت «ایران سوخت با غنای ۲۰ درصد را بیش از نیازش تولید نمی کند، زیرا این اقدام به صرفه نیست. اما به تولید اورانیوم در سطوح پایین تر ۵/۳ درصد برای تولید برق ادامه می دهد.» این همان میزان مجاز غنی سازی اورانیوم برای مصارف انرژی و صلح امیز است. آقای عباسی میزان نیاز به تولید اورانیوم با غنای ۲۰ درصد را تا حدی دانست که به گفته او «پاسخگوی رآکتور تهران و نیز سوخت رآکتور بعدی که قرار است در آینده تأسیس شود» باشد. رسانه ها و تحلیلگران غربی این سخنان را نشانه ای از تصمیم مقامهای ایرانی برای رسیدن به توافق در مورد برنامه هسته ای این کشور با کشورهای غربی تعبیر کرده اند.
خبر آنلاین، سایت خبری نیمه رسمی در ایران نیز در تحلیلی درباره سخنان رئیس سازمان انرژی اتمی نوشت: «این اظهارات توانسته تاحدی موجب فروکش کردن فضاسازی رسانه ای یکی دو روز گذشته شود که بر ادعای عدم تلاش ایران برای رسیدن به توافق و استفاده از مذاکرات تنها به منظور خرید زمان مبتنی بود.»
این تغییر محسوس در لحن مقامهای ایرانی در فضای پیش از مذاکرات، در تضاد شدید با لحن و محتوای مقامهای ایرانی در مذاکرات پیشین با نمایندگان ۵ + ۱ قرار دارد. آخرین دور مذاکرات در ژانویه سال ۲۰۱۱ در استانبول از همان آغاز به شکست انجامید و متوقف شد. در این مذاکرات سعید جلیلی در آغاز مذاکرات اعلام کرد ایران دست از غنی سازی برنخواهد داشت. او در عین حال خواستار برداشتن کامل تحریمها از ایران شد.
به نظر می رسد فشارهای ناشی از تحریمها، سقوط آشکار وضعیت اقتصادی، و ناتوان شدن شدید ارز ایران در برابر دلار، کاهش فروش نفت، عدم مشارکت مردم در انتخابات اخیر مجلس، بالاگرفتن اختلافات درون نظام، همراه با تشدید اقدامهای مخالفان در بیرون مرزها و جدی تر شدن تهدیدهای اسرائیل و آمریکا به استفاده از قدرت نظامی که آینده تیره ای را برای ایران و برای تمام خاورمیانه پیش بینی می کند، می تواند بر فضای حاکم بر گفت و گوهای روز شنبه و یکشنبه مؤثر باشد. به هرحال مذاکرات استانبول را در بهترین حالت می توان زمینه ای برای اعتمادسازی و انجام گفت و گو های بعدی تلقی کرد.
ایران همواره تاکید کرده که برنامه اتمی اش صلح آمیز است. اما جامعه بین المللی بیم از تسلیحاتی بودن این برنامه دارد. تاکنون سازمان ملل با صدور شش و آژانس بین المللی انرژی اتمی با صدور ۱۱ قطعنامه ایران را به رفع تردید ها و ابهام ها در مورد ماهیت برنامه اتمی اش فراخوانده اند.
