با وجودی که بیش از ٩٠ درصد تریاک سراسر جهان در افغانستان تولید می شود، ایران یکی از بهترین و سودآورترین مسیر موجود برای قاچاق، ترانزیت، توزیع و فروش مواد مخدری است که در مرزهای کشور همسایه تولید می شود.
ایران از نظر جغرافیای سیاسی در گذرگاه حساس و بسیار حیاتی قرار گرفته که نه تنها برای قاچاقچیان مواد مخدر پرسود است بلکه از نظر اعتیاد مردم کشور و پیامدهای فردی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از مصرف مواد مخدر بسیار آسیب پذیر است.
برخی از مقامات ایران کشور را «دالانی امن» خوانده اند که بهای جانی و مالی سنگینی را برای مقابله با قاچاق مواد مخدر از مسیر ایران و ورود آن به کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی را می پردازد. آن ها خواهان کمک های مالی و راهبردی جامعه بین الملل برای مقابله با این معضل شده اند.
حشمت الله فلاحت پیشه، یکی از اعضای پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی اخیراً از سیاست های امنیتی کشور انتقاد کرده و گفته است «بیش از ٦٠ٕ درصد از مواد مخدر دنیا از مرزهای شرقی ایران وارد کشور می شوند ... اما مجامع بین المللی برای مبارزه با این پدیده هیچگونه کمکی در اختیار ما قرار نمی دهند، در حالی که نباید هزینه مقابله با انتقال مواد مخدر به اروپا را ایران بپردازد».
بابک دین پرست، معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران روز ٢١ بهمن از دستگیری ٢٠٠ هزار نفر در ارتباط با توزیع، قاچاق و ترانزیت مواد مخدر در ٩ ماه اول سال جاری و کشف و ضبط بیش از ٤٥٠ هزار تن مواد مخدر در کشور خبر داده بود.
مقامات دولتی در جمهوری اسلامی همواره ترانزیت مواد مخدر افغانستان از مسیر ایران را عامل مهم افزایش مصرف، توزیع و قاچاق و اعتیاد به مواد مخدر در داخل کشور مطرح می کنند.
خبرگزاری فارس به نقل از کارشناسان آگاه نوشته است «حدود ٦٤ میلیارد دلار سود خالص چرخه قاچاق مواد مخدر سنتی تریاک و مشتقات آن است که از این محل ۳ میلیارد دلار سود قاچاقچیان ایرانی تبار است».
به گفته بابک دین پرست، «فعالان چرخه قاچاق مواد مخدر ١٠ میلیون نفر است و ٨٩ درصد از خدمات مراکز درمانی معتادان و کاهش آسیب ناشی از اعتیاد توسط بخش غیردولتی ارائه می شود».
بنا به گفته این مقام ایرانی، «از حدود ١٧ هزار سازمان غیردولتی در کشور ١٨٥٠ نهاد در زمینه مبارزه با قاچاق و ارائه خدمات به معتادان در ایران فعال هستند و ٥٣٠٠ مرکز درمان معتادان و کاهش آسیب های ناشی از اعتیاد در ایران توسط بخش غیردولتی اداره می شود و ٨٤ درصد از معتادان کشور زیر پوشش مراکز بخش غیردولتی قرار دارند».
پرسشی که مطرح می شود این است که دولت ایران برای مبارزه مواد مخدر چه ابتکارها و اقداماتی انجام می دهد.
عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور گفته است «ایران ١ میلیون و ٣٢٥ هزار نفر معتاد دارد و ٦ٕ میلیون نفر دیگر نیز هستند که به طور مستقیم درگیر مواد مخدر هستند».
این مقام دولتی گفته است «ایران ٥٦ٕ هزار مداح دارد و مداحان محوری ترین شبکه مبارزه با مواد مخدر هستند و کانون مداحان و شعرای آیینی می توانند تاثیرگذارترین شبکه در این زمینه باشند و با اتصال به شبکه عرفان و ایمان، حس گناه و تعصب و غیرت را در افراد برانگیزند و با این معضل مقابله کنند».
بسیاری از کارشناسان اجتماعی و متخصصان بهداشت و درمان معتقدند که آمار واقعی تعداد معتادان به مواد مخدر به ویژه مواد مخدری که به صورت قرص، مواد صنعتی و یا مسکن و آرام بخش در اختیار مردم قرار دارد بسیار بیشتر از ارقام رسمی است که دولتمردان کشور اعلام می کنند.
پلیس ایران طی سال جاری اعلام کرده بود ٧٠٠ هزار مصرف کننده تفننی مواد مخدر در ایران وجود دارد.
مریم اخگری، رئیس بخش سم شناسی پزشکی قانونی تهران گفته است «مصرف داروهای مخدری همچون متادون و ترامادول به شدت در ایران افزایش یافته و مرگ و میر ناشی از مصرف ترامادول طی ٤ یا ٥ سال اخیر ٤٠ برابر بیشتر شده است».
این مقام پزشکی قانونی ایران هشدار داده است روزانه ٨ ایرانی بر اثر استفاده بیش از حد و یا سوء استفاده از مواد مخدر جان خود را از دست می دهند.
بابک دین پرست، معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران گفته است «٦٣ درصد معتادان کشور متاهل و ٥٣ درصد شاغل و ٧٥ درصد افراد معتاد تحصیلات بالاتر از دیپلم دارند».
با وجودی که پیامدهای اجتماعی، بهداشتی، روانی و فردی و اقتصادی اعتیاد به مواد مخدر بر همگان روشن است اما آمار و ارقم رسمی که مقامات ایران ارائه می کنند از معضلی عمیق و پدیده ای بسیار جدی در جامعه ایران پرده برمی دارد.
معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران گفته است اعتیاد عامل ٦٥ درصد از همسرآزاری ها، ٥٥ درصد طلاق، ٣٠ درصد کودک آزاری، ٢٥ درصد قتل و ٢٠ درصد جرائم مالی و منکراتی و ٧ٕ١ درصد جرائم زندانیان است.
بنا به گفته مقامات ایران، از سال ١٣٦٨ تا سال ١٣٩ٕ١ تا به حال ٢٨ هزار عملیات مسلحانه با قاچاقچیان مواد مخدر در کشور انجام شده است که نه تنها ٣٧٠٠ ایرانی جان خود را در طی این عملیات از دست داده و ١٢ هزار نفر معلول شده اند بلکه ١٠٦ هزار خودرو از قاچاقچی ها ضبط و توقیف شده است.
احمدرضا رادان، جانشین فرمانده نیروی انتظامی ایران ٢٦ دی ماه سال جاری گفته بود «کشف حدود به ٩٠ٕ تن مواد مخدر در طی ٩ٕ ماه سال جاری در هرمزگان نشان می دهد مسیر قاچاق مواد مخدر به صورت تدریجی به سمت دریا و مرزهای آبی تغییر کرده است و این روند در هرمزگان و بوشهر تشدید خواهد شد».
سردار رادان ادعا کرده جمهوری اسلامی «سالانه ١٢ میلیارد دلار برای مبارزه با مواد مخدر هزینه صرف کرده...است».
با وجود اخبار بسیار و تبلیغات فراوان مقامات جمهوری اسلامی برای مبارزه با قاچاق و توزیع مواد مخدر و مقابله با معضل اعتیاد در ایران شایعاتی در مورد نقش نهادها و مقامات بانفوذ و قدرتمند درون ساختار حاکمیت در این زمینه منتشر می شوند.
عباس دیلمی زاده، مدیرعامل «جمعیت تولد دوباره» در همایش منطقه ای شبکه سازی سازمان های مردم نهاد در امر مبارزه با مواد مخدر روز ٢٨ بهمن ماه گفته است «سیاست کاهش تقاضای مواد مخدر که توسط دولت ها انجام می شود، در ایران موفق نبوده است».
دی ماه سال گذشته مصطفی پورمحمدی، رئیس سازمان بازرسی کل کشور به طور تلویحی از نقش احتمالی نهادهای دولتی در قاچاق مواد مخدر خبر داده بود.
آقای پورمحمدی که ریاست سازمان بازرسی کل کشور را به عهده دارد و از چهره های کهنه کار و قدرتمند حاکمیت جمهوری اسلامی محسوب می شود در مصاحبه ای با نشریه «تجارت فردا» ضمن اشاره به فعالیت های خلافی برخی از نهادها در ترانزیت مواد مخدر اشاره کرده بود».
برخی از ناظران نفوذ و قدرت وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی را عاملی برای دخالت احتمالی این وزارتخانه در قاچاق، خرید و فروش و توزیع انواع مواد مخدر می دانند.
ایالات متحده نیز تا به حال چندین بار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را به مداخله در قاچاق مواد مخدر متهم کرده است.
وزارت خزانه داری آمریکا در بهار سال ٢٠١٢ غلامرضا باغبانی، فرمانده سپاه قدس را به اعمال نفوذ و تسهیل قاچاق مواد مخدر از افغانستان به ایران متهم کرد و وی را در فهرست سیاه افرادی قرار داد که مشمول تحریم های بین المللی می شوند.
اخبار دیگری نیز در مورد نقش سپاه در صادرات هروئین به سراسر جهان به ویژه به آذربایجان منتشر شده بودند.
مجله تایمز در سال ٢٠١١ در گزارش اختصاصی در این مورد نوشته بود انحصار قاچاق مواد مخدر در ایران به طور کامل در اختیار سپاه پاسداران قرار دارد. یکی از مقامات پیشین حفاظت اطلاعات سپاه به نشریه تایمز گفته بود قاچاق مواد مخدر بین فرماندهان سپاه امری فراگیر است و تعدادی از آن ها مستقیم در قاچاق مواد مخدر دست دارند. وی ادعا کرده بود سپاه تریاک افغانستان را در داخل ایران به هروئین و مرفین تبدیل می کند و آن ها را به سراسر جهان قاچاق می کند.
محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری پیشین ایران در سال ١٣٩٠ در همایش تخصصی راهبردهای نوین در پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا و ارز، سپاه پاسداران و برخی از نهادهای نظامی و امنیتی کشور را به قاچاق متهم کرد و در مورد آن ها به صورت تلویحی از فعالیت های غیرقانونی سپاه انتقاد کرد و اعضای آن ها را «برادران قاچاقچی خودمان» و «کسانی که اسکله های غیرمجاز در اختیار دارند» خواند.
این در حالی است که وزیر کشور دولت حسن روحانی روز ٥ بهمن «مبارزه با مواد مخدر را جدی ترین برنامه وزارت کشور خوانده و گفته است نتایج نظرسنجی از سال ٨٦ تا سال ٩١ حاکی از آن است که اعتیاد و مبارزه با این معضل اجتماعی اولین دغدغه مردم بوده است».
مقامات جمهوری اسلامی ایران هر سال صدها نفر را به اتهام قاچاق مواد مخدر و ادعاها و بهانه های مرتبط با آن اعدام می کند. برخی از ناظران معتقدند هدف مقامات دولتی از اعدام این افراد این است که در عرصه بین المللی خود را در مبارزه با توزیع و قاچاق مواد مخدر و متخلفان و معتادان جدی نشان دهد اما بسیاری از فعالان حقوق بشر معتقدند اعدام این افراد با انگیزه دستیابی به اهداف سیاسی انجام می شود.
رسانه ها روز ٣٠ بهمن گزارش دادند ایران دبیرکل شبکه سازمان های غیردولتی مبارزه با مواد مخدر در منطقه خاورمیانه شده است.
دومین همایش شبکه سازی منطقه ای سازمان های غیردولتی حوزه کاهش آسیب و تقاضای مواد مخدر در محل سازمان ایرانی مجامع بین المللی برگزار شد و روز ٣٠ بهمن به پایان رسید و در این همایش ایران به مقام دبیرکلی این سازمان غیردولتی و نمایندگان کشورهای افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ازبکستان به مقام اعضای هیات مدیره این نهاد برگزیده شدند.
ایران از نظر جغرافیای سیاسی در گذرگاه حساس و بسیار حیاتی قرار گرفته که نه تنها برای قاچاقچیان مواد مخدر پرسود است بلکه از نظر اعتیاد مردم کشور و پیامدهای فردی، اجتماعی و اقتصادی ناشی از مصرف مواد مخدر بسیار آسیب پذیر است.
برخی از مقامات ایران کشور را «دالانی امن» خوانده اند که بهای جانی و مالی سنگینی را برای مقابله با قاچاق مواد مخدر از مسیر ایران و ورود آن به کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی را می پردازد. آن ها خواهان کمک های مالی و راهبردی جامعه بین الملل برای مقابله با این معضل شده اند.
حشمت الله فلاحت پیشه، یکی از اعضای پیشین کمیسیون امنیت ملی مجلس شورای اسلامی اخیراً از سیاست های امنیتی کشور انتقاد کرده و گفته است «بیش از ٦٠ٕ درصد از مواد مخدر دنیا از مرزهای شرقی ایران وارد کشور می شوند ... اما مجامع بین المللی برای مبارزه با این پدیده هیچگونه کمکی در اختیار ما قرار نمی دهند، در حالی که نباید هزینه مقابله با انتقال مواد مخدر به اروپا را ایران بپردازد».
بابک دین پرست، معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران روز ٢١ بهمن از دستگیری ٢٠٠ هزار نفر در ارتباط با توزیع، قاچاق و ترانزیت مواد مخدر در ٩ ماه اول سال جاری و کشف و ضبط بیش از ٤٥٠ هزار تن مواد مخدر در کشور خبر داده بود.
مقامات دولتی در جمهوری اسلامی همواره ترانزیت مواد مخدر افغانستان از مسیر ایران را عامل مهم افزایش مصرف، توزیع و قاچاق و اعتیاد به مواد مخدر در داخل کشور مطرح می کنند.
خبرگزاری فارس به نقل از کارشناسان آگاه نوشته است «حدود ٦٤ میلیارد دلار سود خالص چرخه قاچاق مواد مخدر سنتی تریاک و مشتقات آن است که از این محل ۳ میلیارد دلار سود قاچاقچیان ایرانی تبار است».
به گفته بابک دین پرست، «فعالان چرخه قاچاق مواد مخدر ١٠ میلیون نفر است و ٨٩ درصد از خدمات مراکز درمانی معتادان و کاهش آسیب ناشی از اعتیاد توسط بخش غیردولتی ارائه می شود».
بنا به گفته این مقام ایرانی، «از حدود ١٧ هزار سازمان غیردولتی در کشور ١٨٥٠ نهاد در زمینه مبارزه با قاچاق و ارائه خدمات به معتادان در ایران فعال هستند و ٥٣٠٠ مرکز درمان معتادان و کاهش آسیب های ناشی از اعتیاد در ایران توسط بخش غیردولتی اداره می شود و ٨٤ درصد از معتادان کشور زیر پوشش مراکز بخش غیردولتی قرار دارند».
پرسشی که مطرح می شود این است که دولت ایران برای مبارزه مواد مخدر چه ابتکارها و اقداماتی انجام می دهد.
عبدالرضا رحمانی فضلی، وزیر کشور گفته است «ایران ١ میلیون و ٣٢٥ هزار نفر معتاد دارد و ٦ٕ میلیون نفر دیگر نیز هستند که به طور مستقیم درگیر مواد مخدر هستند».
این مقام دولتی گفته است «ایران ٥٦ٕ هزار مداح دارد و مداحان محوری ترین شبکه مبارزه با مواد مخدر هستند و کانون مداحان و شعرای آیینی می توانند تاثیرگذارترین شبکه در این زمینه باشند و با اتصال به شبکه عرفان و ایمان، حس گناه و تعصب و غیرت را در افراد برانگیزند و با این معضل مقابله کنند».
بسیاری از کارشناسان اجتماعی و متخصصان بهداشت و درمان معتقدند که آمار واقعی تعداد معتادان به مواد مخدر به ویژه مواد مخدری که به صورت قرص، مواد صنعتی و یا مسکن و آرام بخش در اختیار مردم قرار دارد بسیار بیشتر از ارقام رسمی است که دولتمردان کشور اعلام می کنند.
پلیس ایران طی سال جاری اعلام کرده بود ٧٠٠ هزار مصرف کننده تفننی مواد مخدر در ایران وجود دارد.
مریم اخگری، رئیس بخش سم شناسی پزشکی قانونی تهران گفته است «مصرف داروهای مخدری همچون متادون و ترامادول به شدت در ایران افزایش یافته و مرگ و میر ناشی از مصرف ترامادول طی ٤ یا ٥ سال اخیر ٤٠ برابر بیشتر شده است».
این مقام پزشکی قانونی ایران هشدار داده است روزانه ٨ ایرانی بر اثر استفاده بیش از حد و یا سوء استفاده از مواد مخدر جان خود را از دست می دهند.
بابک دین پرست، معاون ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران گفته است «٦٣ درصد معتادان کشور متاهل و ٥٣ درصد شاغل و ٧٥ درصد افراد معتاد تحصیلات بالاتر از دیپلم دارند».
با وجودی که پیامدهای اجتماعی، بهداشتی، روانی و فردی و اقتصادی اعتیاد به مواد مخدر بر همگان روشن است اما آمار و ارقم رسمی که مقامات ایران ارائه می کنند از معضلی عمیق و پدیده ای بسیار جدی در جامعه ایران پرده برمی دارد.
معاون کاهش تقاضا و توسعه مشارکت های مردمی ستاد مبارزه با مواد مخدر ایران گفته است اعتیاد عامل ٦٥ درصد از همسرآزاری ها، ٥٥ درصد طلاق، ٣٠ درصد کودک آزاری، ٢٥ درصد قتل و ٢٠ درصد جرائم مالی و منکراتی و ٧ٕ١ درصد جرائم زندانیان است.
بنا به گفته مقامات ایران، از سال ١٣٦٨ تا سال ١٣٩ٕ١ تا به حال ٢٨ هزار عملیات مسلحانه با قاچاقچیان مواد مخدر در کشور انجام شده است که نه تنها ٣٧٠٠ ایرانی جان خود را در طی این عملیات از دست داده و ١٢ هزار نفر معلول شده اند بلکه ١٠٦ هزار خودرو از قاچاقچی ها ضبط و توقیف شده است.
احمدرضا رادان، جانشین فرمانده نیروی انتظامی ایران ٢٦ دی ماه سال جاری گفته بود «کشف حدود به ٩٠ٕ تن مواد مخدر در طی ٩ٕ ماه سال جاری در هرمزگان نشان می دهد مسیر قاچاق مواد مخدر به صورت تدریجی به سمت دریا و مرزهای آبی تغییر کرده است و این روند در هرمزگان و بوشهر تشدید خواهد شد».
سردار رادان ادعا کرده جمهوری اسلامی «سالانه ١٢ میلیارد دلار برای مبارزه با مواد مخدر هزینه صرف کرده...است».
با وجود اخبار بسیار و تبلیغات فراوان مقامات جمهوری اسلامی برای مبارزه با قاچاق و توزیع مواد مخدر و مقابله با معضل اعتیاد در ایران شایعاتی در مورد نقش نهادها و مقامات بانفوذ و قدرتمند درون ساختار حاکمیت در این زمینه منتشر می شوند.
عباس دیلمی زاده، مدیرعامل «جمعیت تولد دوباره» در همایش منطقه ای شبکه سازی سازمان های مردم نهاد در امر مبارزه با مواد مخدر روز ٢٨ بهمن ماه گفته است «سیاست کاهش تقاضای مواد مخدر که توسط دولت ها انجام می شود، در ایران موفق نبوده است».
دی ماه سال گذشته مصطفی پورمحمدی، رئیس سازمان بازرسی کل کشور به طور تلویحی از نقش احتمالی نهادهای دولتی در قاچاق مواد مخدر خبر داده بود.
آقای پورمحمدی که ریاست سازمان بازرسی کل کشور را به عهده دارد و از چهره های کهنه کار و قدرتمند حاکمیت جمهوری اسلامی محسوب می شود در مصاحبه ای با نشریه «تجارت فردا» ضمن اشاره به فعالیت های خلافی برخی از نهادها در ترانزیت مواد مخدر اشاره کرده بود».
برخی از ناظران نفوذ و قدرت وزارت اطلاعات جمهوری اسلامی را عاملی برای دخالت احتمالی این وزارتخانه در قاچاق، خرید و فروش و توزیع انواع مواد مخدر می دانند.
ایالات متحده نیز تا به حال چندین بار سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ایران را به مداخله در قاچاق مواد مخدر متهم کرده است.
وزارت خزانه داری آمریکا در بهار سال ٢٠١٢ غلامرضا باغبانی، فرمانده سپاه قدس را به اعمال نفوذ و تسهیل قاچاق مواد مخدر از افغانستان به ایران متهم کرد و وی را در فهرست سیاه افرادی قرار داد که مشمول تحریم های بین المللی می شوند.
اخبار دیگری نیز در مورد نقش سپاه در صادرات هروئین به سراسر جهان به ویژه به آذربایجان منتشر شده بودند.
مجله تایمز در سال ٢٠١١ در گزارش اختصاصی در این مورد نوشته بود انحصار قاچاق مواد مخدر در ایران به طور کامل در اختیار سپاه پاسداران قرار دارد. یکی از مقامات پیشین حفاظت اطلاعات سپاه به نشریه تایمز گفته بود قاچاق مواد مخدر بین فرماندهان سپاه امری فراگیر است و تعدادی از آن ها مستقیم در قاچاق مواد مخدر دست دارند. وی ادعا کرده بود سپاه تریاک افغانستان را در داخل ایران به هروئین و مرفین تبدیل می کند و آن ها را به سراسر جهان قاچاق می کند.
محمود احمدی نژاد، رئیس جمهوری پیشین ایران در سال ١٣٩٠ در همایش تخصصی راهبردهای نوین در پیشگیری و مبارزه با قاچاق کالا و ارز، سپاه پاسداران و برخی از نهادهای نظامی و امنیتی کشور را به قاچاق متهم کرد و در مورد آن ها به صورت تلویحی از فعالیت های غیرقانونی سپاه انتقاد کرد و اعضای آن ها را «برادران قاچاقچی خودمان» و «کسانی که اسکله های غیرمجاز در اختیار دارند» خواند.
این در حالی است که وزیر کشور دولت حسن روحانی روز ٥ بهمن «مبارزه با مواد مخدر را جدی ترین برنامه وزارت کشور خوانده و گفته است نتایج نظرسنجی از سال ٨٦ تا سال ٩١ حاکی از آن است که اعتیاد و مبارزه با این معضل اجتماعی اولین دغدغه مردم بوده است».
مقامات جمهوری اسلامی ایران هر سال صدها نفر را به اتهام قاچاق مواد مخدر و ادعاها و بهانه های مرتبط با آن اعدام می کند. برخی از ناظران معتقدند هدف مقامات دولتی از اعدام این افراد این است که در عرصه بین المللی خود را در مبارزه با توزیع و قاچاق مواد مخدر و متخلفان و معتادان جدی نشان دهد اما بسیاری از فعالان حقوق بشر معتقدند اعدام این افراد با انگیزه دستیابی به اهداف سیاسی انجام می شود.
رسانه ها روز ٣٠ بهمن گزارش دادند ایران دبیرکل شبکه سازمان های غیردولتی مبارزه با مواد مخدر در منطقه خاورمیانه شده است.
دومین همایش شبکه سازی منطقه ای سازمان های غیردولتی حوزه کاهش آسیب و تقاضای مواد مخدر در محل سازمان ایرانی مجامع بین المللی برگزار شد و روز ٣٠ بهمن به پایان رسید و در این همایش ایران به مقام دبیرکلی این سازمان غیردولتی و نمایندگان کشورهای افغانستان، تاجیکستان، قرقیزستان و ازبکستان به مقام اعضای هیات مدیره این نهاد برگزیده شدند.
