روز سه شنبه ایران و شش قدرت جهانی در شهر وین اتریش در دور دیگری از گفتگوها بر سر برنامه هسته ای ایران گردهم خواهند آمد. گفتگوهایی که گمان می رود برای دیپلماسی جهانی دشوارتر از دوره های قبلی باشد.
تنها سه ماه پیش در ژنو، امضای توافق اولیه گروه پنج به علاوه یک با ایران لبخندهای امیدوارانه را بر لب نمایندگان بریتانیا، چین، روسیه، فرانسه و آمریکا و آلمان نشاند. توافق ماه نوامبر از ایران می خواست تا در قبال لغو پاره ای از تحریم های اقتصادی علیه آن کشور، برنامه غنی سازی اورانیومش را تعطیل کند.
اجرای توافق ژنو از روز بیستم ژانویه، در واقع شروع شمارش معکوس برای دوره شش ماهه ای بود که طی آن دو طرف باید به توافق جامعی بر سر برنامه اتمی ایران برسند؛ توافقی که اطمینان بدهد تهران نخواهد توانست سلاح اتمی بسازد، و در مقابل، تحریم های بین المللی که اقتصاد ایران را درهم شکسته، پایان پذیرد.
اما هنگامی که باراک اوباما اعلام کرد آمریکا از این حد جلوتر نخواهد رفت، امیدها به یأس مبدل شد. در این باره که ایران تا چه حد کوتاه می آید و غرب تا چه حد تحمل خواهد کرد، دو پرسش عمده مطرح است. آقای اوباما هفته گذشته در کنفرانس خبری مشترک با فرانسوا آولاند، رئیس جمهوری فرانسه گفت:
«مذاکرات سه شنبه در وین فرصتی است برای ایران تا نشان دهد که راجع به راه حل فراگیر و اطمینان دادن به دنیا درباره صلح میز بودن برنامه هسته ای اش جدی است. اگر آنها از لحاظ تکنیکی آنچه را که لازمه اطمینان دادن به دنیاست، انجام دهند، توافقی در میان خواهد بود که به طور بالقوه می تواند اجرا شود؛ اگر شروط را برآورده نکنند، از توافق خبری نیست.»
ایران هم به همین اندازه مصمم است. حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در سی و پنجمین سالگرد انقلاب اسلامی، خطاب به تظاهرکنندگان در میدان آزادی گفت: «حرکت مردم ایران به سمت قله های پیشرفت، از جمله به سوی تکنولوژی صلح آمیز هسته ای، تا ابد ادامه خواهد داشت.» وی افزود:
«به افرادی که دچار توهمند و می گویند گزینه نظامی بر روی میز است آشکارا می گویم که باید عینکشان را عوض کنند. هیچ تهدید نظامی در دنیا متوجه کشور ما نیست.»
تحلیلگران می گویند هنوز نکات زیادی هست که باید مورد توجه قرار گیرد. ریچارد لوبرون سفیر پیشین آمریکا می گوید:
«بزگترین مانع بر سر راه این است که دو طرف فکر می کنند به قدر کافی برای رسیدن به توافق از خود مایه گذاشته اند. ولی ما بسیار بیشتر از آنچه که طرف ایرانی برای اطمینان خاطر از برنامه و بازرسی های سرزده تا به حال انجام داده، نیاز داریم.»
وی اعتقاد دارد که متقاعد کردن تهران به این امر بسیار دشوار خواهد بود، چون سیاستمداران اصولگرا ممکن است اصلاً چنین چیزی را قبول نداشته باشند.
از سوی دیگر غرب هم نسبت به دستیابی به یک توافق جامع و قابل پذیرش با ایران همچنان تردید دارد. این تردید به ویژه در آمریکا بیشتر قابل مشاهده است که نمایندگان کنگره پس از توافق اولیه ۵+۱ با ایران در ژنو هنوز بر طبل افزایش تحریم ها علیه ایران می کوبند. رابرت منندز رئیس کمیته روابط خارجی سنا به صدای آمریکا گفت: «ما تا وقتی که از عدم توانایی تولید سلاح هسته ای توسط ایران مطمئن نشویم، راضی نخواهیم شد.»
مارکو روبیو دیگر سناتور طرفدار افزایش تحریم ها علیه ایران می گوید این که ایران بازهم در پی دستیابی به تکنولوژی موشک های بالیستیک است که برای حمل سلاح های هسته ای به کار می رود، نشان دهنده این است که در توافق هسته ای اش جدی نیست. وی استدلال می کند که: «تنها دلیلی که بخواهید به چنین توانی دست پیدا کنید این است که بخواهید به یک کشور دوردست بمب هسته ای پرتاب کنید.»
لغو بخشی از تحریم های اقتصادی علیه ایران در ماههای اخیر، به سرعت سرمایه گذاران کشورهایی مثل فرانسه را به جستجوی فرصت ها در ایران جلب کرد. ایران هم فعالانه در جستجوی مفرهایی در تحریم ها، رو به ترکیه و روسیه آورد.
با این همه رئیس جمهوری آمریکا در کنفرانس خبری مشترک با همتای فرانسوی اش در واشنگتن هشدار داد که اگر افراد یا شرکت هایی بخواهند تحریم هایی را که هنوز علیه ایران برقرار است نقض کنند، «همچون آوار برسرشان فروخواهیم ریخت.»
وندی شرمن، معاون سیاسی وزارت خارجه آمریکا هم اوایل این ماه هشدار داده بود: «اگر ایران به تعهداتش عمل نکند، یا نتوانیم به توافقی برسر راه حل جامع و فراگیر با آن کشور دست یابیم، از کنگره خواهیم خواست تا بی درنگ دور دیگری از تحریم ها علیه ایران وضع کند.»
تنها سه ماه پیش در ژنو، امضای توافق اولیه گروه پنج به علاوه یک با ایران لبخندهای امیدوارانه را بر لب نمایندگان بریتانیا، چین، روسیه، فرانسه و آمریکا و آلمان نشاند. توافق ماه نوامبر از ایران می خواست تا در قبال لغو پاره ای از تحریم های اقتصادی علیه آن کشور، برنامه غنی سازی اورانیومش را تعطیل کند.
اجرای توافق ژنو از روز بیستم ژانویه، در واقع شروع شمارش معکوس برای دوره شش ماهه ای بود که طی آن دو طرف باید به توافق جامعی بر سر برنامه اتمی ایران برسند؛ توافقی که اطمینان بدهد تهران نخواهد توانست سلاح اتمی بسازد، و در مقابل، تحریم های بین المللی که اقتصاد ایران را درهم شکسته، پایان پذیرد.
اما هنگامی که باراک اوباما اعلام کرد آمریکا از این حد جلوتر نخواهد رفت، امیدها به یأس مبدل شد. در این باره که ایران تا چه حد کوتاه می آید و غرب تا چه حد تحمل خواهد کرد، دو پرسش عمده مطرح است. آقای اوباما هفته گذشته در کنفرانس خبری مشترک با فرانسوا آولاند، رئیس جمهوری فرانسه گفت:
«مذاکرات سه شنبه در وین فرصتی است برای ایران تا نشان دهد که راجع به راه حل فراگیر و اطمینان دادن به دنیا درباره صلح میز بودن برنامه هسته ای اش جدی است. اگر آنها از لحاظ تکنیکی آنچه را که لازمه اطمینان دادن به دنیاست، انجام دهند، توافقی در میان خواهد بود که به طور بالقوه می تواند اجرا شود؛ اگر شروط را برآورده نکنند، از توافق خبری نیست.»
ایران هم به همین اندازه مصمم است. حسن روحانی رئیس جمهوری ایران در سی و پنجمین سالگرد انقلاب اسلامی، خطاب به تظاهرکنندگان در میدان آزادی گفت: «حرکت مردم ایران به سمت قله های پیشرفت، از جمله به سوی تکنولوژی صلح آمیز هسته ای، تا ابد ادامه خواهد داشت.» وی افزود:
«به افرادی که دچار توهمند و می گویند گزینه نظامی بر روی میز است آشکارا می گویم که باید عینکشان را عوض کنند. هیچ تهدید نظامی در دنیا متوجه کشور ما نیست.»
تحلیلگران می گویند هنوز نکات زیادی هست که باید مورد توجه قرار گیرد. ریچارد لوبرون سفیر پیشین آمریکا می گوید:
«بزگترین مانع بر سر راه این است که دو طرف فکر می کنند به قدر کافی برای رسیدن به توافق از خود مایه گذاشته اند. ولی ما بسیار بیشتر از آنچه که طرف ایرانی برای اطمینان خاطر از برنامه و بازرسی های سرزده تا به حال انجام داده، نیاز داریم.»
وی اعتقاد دارد که متقاعد کردن تهران به این امر بسیار دشوار خواهد بود، چون سیاستمداران اصولگرا ممکن است اصلاً چنین چیزی را قبول نداشته باشند.
از سوی دیگر غرب هم نسبت به دستیابی به یک توافق جامع و قابل پذیرش با ایران همچنان تردید دارد. این تردید به ویژه در آمریکا بیشتر قابل مشاهده است که نمایندگان کنگره پس از توافق اولیه ۵+۱ با ایران در ژنو هنوز بر طبل افزایش تحریم ها علیه ایران می کوبند. رابرت منندز رئیس کمیته روابط خارجی سنا به صدای آمریکا گفت: «ما تا وقتی که از عدم توانایی تولید سلاح هسته ای توسط ایران مطمئن نشویم، راضی نخواهیم شد.»
مارکو روبیو دیگر سناتور طرفدار افزایش تحریم ها علیه ایران می گوید این که ایران بازهم در پی دستیابی به تکنولوژی موشک های بالیستیک است که برای حمل سلاح های هسته ای به کار می رود، نشان دهنده این است که در توافق هسته ای اش جدی نیست. وی استدلال می کند که: «تنها دلیلی که بخواهید به چنین توانی دست پیدا کنید این است که بخواهید به یک کشور دوردست بمب هسته ای پرتاب کنید.»
لغو بخشی از تحریم های اقتصادی علیه ایران در ماههای اخیر، به سرعت سرمایه گذاران کشورهایی مثل فرانسه را به جستجوی فرصت ها در ایران جلب کرد. ایران هم فعالانه در جستجوی مفرهایی در تحریم ها، رو به ترکیه و روسیه آورد.
با این همه رئیس جمهوری آمریکا در کنفرانس خبری مشترک با همتای فرانسوی اش در واشنگتن هشدار داد که اگر افراد یا شرکت هایی بخواهند تحریم هایی را که هنوز علیه ایران برقرار است نقض کنند، «همچون آوار برسرشان فروخواهیم ریخت.»
وندی شرمن، معاون سیاسی وزارت خارجه آمریکا هم اوایل این ماه هشدار داده بود: «اگر ایران به تعهداتش عمل نکند، یا نتوانیم به توافقی برسر راه حل جامع و فراگیر با آن کشور دست یابیم، از کنگره خواهیم خواست تا بی درنگ دور دیگری از تحریم ها علیه ایران وضع کند.»
