سلمان شیخ رئیس دفتر انستیتو بروکینگز در دوحه پایتخت قطر، پیشتر به عنوان دستیار ویژه مسئول ویژه هماهنگی سازمان ملل متحد در روند صلح خاورمیانه ، مشاور سیاسی نماینده شخصی دبیرکل سازمان ملل در جریان جنگ سال ۲۰۰۶ لبنان، و دستیار ویژه معاون دبیرکل سازمان ملل در امور سیاسی خاورمیانه و آسیا خدمت کرده است.
آقای شیخ در مصاحبه اختصاصی با روزنامه الشرق الاوسط دیدگاه های خود را درباره توافق تاریخی گروه ۵+۱ در ژنو با ایران مطرح کرد. وی با انتقاد از واکنش کشورهای غربی به توافق اخیر گفت آمریکا باید برای خاطرجمع کردن دوستان و شریکان خود در خلیج فارس، تضمین های بیشتری بدهد.
الشرق الاوسط - نظر شما درباره واکنش کشورهای حاشیه خلیج فارس به توافق ژنو چیست؟
سلمان شیخ: واکنش احتیاط آمیز بود؛ آنها باید از این توافق استقبال می کردند، ولی پرسش های بسیاری در این زمینه دارند. این کشورها همچنین درباره تمایل ایران به بازگشت به دنیای عرب و موضع آمریکا در این باره نگرانند. این البته مربوط به مسأله هسته ای است ولی برای کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس موضوع از این فراتر است.
الشرق - آیا فکر می کنید کشورهایی مثل عربستان سعودی، امارات و قطر به فکر برنامه هسته ای بیفتند؟
س ش :مطمئنم که همین حالا هم در فکرش هستند. البته امارات یک برنامه مدل در زمینه تولید انرژی هسته ای در دست دارد. این برنامه با بالاترین استانداردها انجام شده و به روش های مختلف الگوی تولید انرژی هسته ای برای مصارف صلح آمیز است. قطعاً طرحی برای غنی سازی اورانیوم در امارات وجود ندارد، بلکه قرار است آن را از کشورهایی مثل فرانسه خریداری کنند.این یک بخش ماجراست.
مایلم روی این قسمت تأکید کنم: تمایل زیادی وجود دارد که خاورمیانه منطقه ای عاری از سلاح هسته ای باشد. آنچه در ایران اتفاق می افتد، بسیار جدی است و اگر مراقب نباشیم، شاهد تکثیر و گسترش فعالیت های هسته ای خواهیم بود.
الشرق: در مقاله ای درباره توافق هسته ای نوشته بودید «کار اصلی تازه شروع شده است». لطفاً بیشتر توضیح بدهید.
س ش : بله، البته، کار ما هنوز حتی شروع نشده. تازه متوجه می شویم که در توافقی که در ژنو به امضا رسید، هنوز به بحث های تکنیکی با آژانس بین المللی انرژی اتمی درباره بازرسی، و رفع برخی از تحریم ها نرسیده اند.
در ثانی، راه زیادی در پیش داریم؛ خیلی بیشتر از شش ماه. این تنها گام آغازین و اولیه است. به گمان من، حال که غرب می خواهد اعتماد کند که برنامه هسته ای ایران مقاصد صلح آمیز دارد، و ایرانی ها هم قبول دارند که قدرت های جهانی از آنها می خواهند که به ظرفیت تولید انرژی اتمی برسند، گام های بسیاری – و شاید چند گام هم به عقب –پیش رو داشته باشیم.
از طرف دیگر، با توجه به وضعیت در منطقه، کارهای زیادی باید انجام شود. توازن قوا به شدت به هم خورده و برای برقراری مجدد توازن به زمانی دراز نیاز داریم. قدرت های منطقه در این زمان نمی خواهند باور کنند که ایران مقاصد صلح آمیز در سر دارد. با نگاهی به دور و بر – مخصوصاً به سوریه – این را در می یابند. کشورهای منطقه زمانی که آمریکا در عراق مداخله کرد هم شاهد به هم خوردن تعادل بودند.
نگرانی عمده این است که: چطور می خواهیم توازن جدیدی در منطقه ایجاد کنیم؟ تا به حال که توافق ژنو به قدرت های منطقه آرامش نداده بلکه آنها را بیمناک کرده است. این مسئله را آمریکا هم باید خیلی جدی بگیرد. قدرت های دیگر جهان هم باید کارهای زیادی انجام دهند تا توازن جدید را برقرار کنند، توازنی بهتر – به عنوان بخشی از تغییرات اساسی در منطقه. اگر همچنان شاهد رقابت هایی باشیم که نه تنها در سوریه، بلکه در عراق و لبنان هم می بینیم، معنی اش این خواهد بود که برای توازن قوا در منطقه کار بسیار زیادی باید انجام شود.
الشرق: آیا تفسیرها با واقعیت های ارائه شده در توافق ژنو متفاوت است؟ آیا جنبه هایی هست که هنوز مایه تردید باشد؟
س ش : دیپلمات ها سعی می کنند همه چیز را ممکن کنند. برای دستیابی به توافق، سعی می کنند با آنچه در اختیار دارند کار را به پیش ببرند. در این مورد بخصوص یعنی غنی سازی اورانیوم، ما با یک آش شله قلمکار سیاسی سرو کار داریم. این چیزی است که دو طرف درست کرده اند تا راه تعبیر و تفسیرهای مختلف را باز بگذارند.
این قضیه الآن حل نمی شود؛ به شش ماه بعد یا شاید هم زمانی طولانی تر موکول شده. این مسئله و نیروگاه آب سنگین اراک دو موضوع مورد اختلاف است. اگر ایران با تساهل با آن برخورد کند، و به ساخت و ساز تأسیسات در اراک ادامه دهند ولی مواد هسته ای را به آن وارد نکنند، این به نظر من تخطی طرف مقابل از مفاد توافق است؛ و معلوم می شود که درک درستی از آن ندارند. مطمئنم که همانطور که در این راه پیش می رویم به مسائلی از این قبیل بر می خوریم. باید مواظب باشیم که ابهام های توافق ژنو ما را به دام نیندازد.
الشرق : به نظر شما، آقای اوباما بعد از توافق ژنو چطور شکاف میان ایالات متحده و متحدان محلی اش را پر خواهد کرد؟
س ش: آمریکا باید به دیپلماسی شخصی در سطح بالا با رهبران منطقه بپردازد. این که آقای اوباما شخصاً با ملک عبدالله پادشاه سعودی گفت وگو کرد بسیار کار درستی بود. آقای کری هم برای حل مسائل مختلف دائماً در رفت و آمد به منطقه است. کارهای بسیاری هست که آمریکا می تواند انجام دهد. دولت آقای اوباما این موضوع را کاملاً روشن کرده که مسئله اتمی ایران باید به صورتی صلح آمیز و از طریق مذاکره انجام شود.
باید به یاد داشته باشیم که اعتمادسازی با ایرانی ها روندی بسیار طولانی بوده است. رژیم ایران در کشتن عده زیادی از آمریکایی ها و اتباع دیگر کشورها در منطقه دست داشته است. طرف ایرانی هم گلایه های بسیاری دارد.
الشرق: آیا گفت وگوهای پشت پرده میان مقام های آمریکایی و ایرانی در عمان برای شما غافلگیر کننده بود؟ آیا ارتباطات پشت پرده با اطلاع و یا تأیید اوباماانجام شده بود؟
س ش : قطعاً چنین گفت وگوهایی کمک می کند؛ و نشان داد که آقای اوباما تا چه حد به انجام مذاکره برای حل و فصل مسئله هسته ای ایران متعهد است؛ برای این که این اتفاق پیش از روی کار آمدن آقای روحانی افتاد. خیلی ها عقیده دارند که او کار درست را انجام داد؛ چون بعد از آن شرایط مطلوب تر شد. اطمینان دارم که هیأت ایرانی در خط مستقیم با آقای خامنه ای بودند – که البته مذاکره واقعی باید از همان جا شروع شود.
