دبیرکل سازمان ملل متحد، پانزدهمین گزارش شش‌ماهه خود درباره اجرای قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت سازمان ملل را در پنج بخش و ٢٢ بند منتشر کرد و از جمهوری اسلامی خواست از نقض بیشتر برجام خودداری کند.
پانزدهمین گزارش آنتونیو گوترش همانند گزارش‌های پیشین، بر اجرای مفاد مندرج در پیوست بی این قطعنامه از زمان انتشار چهاردمین گزارش در ١٢ دسامبر ۲۰۲۲ متمرکز است.
- بخش اول: مقدمه
گوترش در بند اول گزارش خود ضمن اشاره به امضای برجام میان قدرت‌های جهان و ایران در ۱۴ ژوئیه ۲۰۱۵ تصریح کرده است: «پس از هشت سال، همچنان معتقد هستم برجام بهترین گزینه موجود برای تضمین ماهیت منحصرا صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای ایران است.»
دبیرکل سازمان ملل در بند دوم گفته است تداوم عدم پیشرفت در بازگشت به اجرای کامل و موثر برجام به‌رغم اذعان همه طرف‌های امضاکننده آن به اینکه تنها گزینه پایدار است، مایه دلسردی است. او در ادامه با اشاره به تعهد طرف‌های برجام به راه‌حلی دیپلماتیک افزوده که صلح و امنیت پایدار تنها از طریق مذاکره و همکاری تحقق می‌یابد.
گوترش در بند سوم از ایالات متحده خواسته تحریم‌ها علیه ایران را، آنچنان که در برجام آمده، لغو و معافیت‌ها درباره تجارت نفت با ایران را تمدید کند. او همچنین از جمهوری اسلامی خواسته از برداشتن گام‌های بیشتر برخلاف برجام خودداری کند، اقداماتی را که از ژوئیه ۲۰۱۹ انجام داده خنثی کند، و به دیگر نگرانی‌های مطرح‌شده از سوی طرف‌های برجام و دیگر کشورها در قطعنامه ٢٢٣١ رسیدگی کند.
دبیرکل سازمان ملل در بند چهارم با اشاره به نقش مهم آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در نظارت و راستی‌آزمایی فعالیت‌های هسته‌ای ایران، از توافق ماه مارس جمهوری اسلامی و آژانس برای تسریع حل و فصل مسائل پادمانی عمده و آمادگی تهران برای فعالیت‌های نظارتی و راستی‌آزمایی بیشتر آژانس استقبال کرده است.
گوترش در بندهای پنجم و ششم ضمن استقبال از تلاش‌های جمهوری اسلامی ایران و دولت‌های منطقه برای بهبود روابط دوجانبه و کاهش تنش‌ها، ابراز امیدواری کرده این اقدامات شرایط مساعدی برای تحقق اهداف مندرج در توافق برجام مهیا کند.
- بخش دوم: اجرای مفاد مربوط به فعالیت‌های هسته‌ای
طبق بند هفتم گزارش دبیرکل، از زمان انتشار چهاردمین گزارش در دسامبر سال ۲۰۲۲، شورای امنیت ۱۰ اطلاعیه جدید درباره فعالیت‌های سازگار با برجام ایران دریافت کرده که نیازمند تاییدیه شورای امنیت نبوده‌اند اما می‌بایست به این شورا یا کمیسیون مشترک برجام و یا هر دو گزارش داده می‌شدند.
گوترش در بند هشتم تمدید معافیت‌ها درباره برخی پروژه‌های خاص مربوط به عدم گسترش تسلیحات هسته‌ای که در برجام و پیوست بی قطعنامه ٢٢٣١ برای ۱۸۰ روز دیگر آمده را «گامی مهم و اساسی» خوانده است. این معافیت‌ها شامل عملیات، آموزش، و خدمات در واحد ١ نیروگاه هسته‌ای بوشهر؛ انتقال اورانیوم غنی‌شده به خارج از ایران در ازای اورانیوم طبیعی؛ انتقال اورانیوم غنی‌شده به ایران برای راکتور تحقیقات تهران و انتقال ضایعات سوخت هسته‌ای و سوخت مصرف‌شده هسته‌ای به خارج از ایران؛ انتقال، انبار یا ذخیره آب سنگین در خارج از ایران؛ و نوسازی راکتور اراک است.
- بخش سوم: اجرای مفاد مرتبط با پاراگراف‌های ۳ و ۴
در بند ٩ گزارش به پاراگراف ٣ پیوست بی قطعنامه ٢٢٣١ اشاره شده که طبق آن شورای امنیت از ایران خواسته هیچ فعالیتی در زمینه موشک‌های بالستیک قادر به حمل جنگ‌افزار هسته‌ای انجام ندهد.
گوترش در بند ۱۰ گزارش خود عنوان کرده نماینده اسرائیل در سازمان ملل با ارسال نامه‌ای به او، آزمایش موشک ماهواره‌بر قائم ۱۰۰ از سوی سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در ۴ مارس سال جاری را ناسازگار با پاراگراف ٣ پیوست بی قطعنامه ٢٢٣١ خوانده است. به گفته گوترش، نمایندگان فرانسه، بریتانیا، و آلمان نیز با اشاره به آزمایش موشک «خرمشهر۴» یا «خیبر» در روز ۲۵ مه و همچنین آزمایش موشک فتاح در ۶ ژوئن سال جاری، آنها را مشمول پاراگراف ٣ پیوست بی قطعنامه ٢٢٣١ و بنابراین نقض این قطعنامه از سوی ایران خوانده‌اند.
دبیرکل در بند ١١ گزارش آورده که نمایندگان جمهوری اسلامی در سازمان ملل و ژنو با ارسال نامه‌هایی مدعی شده‌اند برنامه موشکی و فضایی جمهوری اسلامی در چارچوب «حقوق مشروع و مطابقت کامل با قوانین بین‌المللی» است و خارج از حوزه یا صلاحیت قطعنامه ٢٢٣١ و ضمائم آن قرار دارد.
بندهای ١٢ و ١٣ به پاراگراف ۴ پیوست بی قطعنامه ٢٢٣١ اشاره دارد که طبق آن، تمامی دولت‌ها به منظور عرضه، فروش، یا انتقال اقلام، مواد، تجهیزات، کالاها، و هرگونه خدمات فنی به ایران که ممکن است برای توسعه سامانه‌های پرتاب جنگ‌افزارهای هسته‌ای و یا توسعه پهپادهای دارای بُرد بیش از ۳۰۰ کیلومتر مورد استفاده قرار گیرد، نیازمند تایید قبلی شورای امنیت است.
در بند ۱۴، به توقیف محموله اجزای موشک‌های بالستیک از مقصد ایران توسط نیروی دریایی بریتانیا در فوریه سال جاری و نامه متعاقب نمایندگان بریتانیا، فرانسه، و آلمان در ماه مه اشاره شده که طبق آن این اقدام ایران بدون اخذ مجوز پیشین شورای امنیت و بنابراین نقض قطعنامه ٢٢٣١ خوانده شده است.
در بند ۱۵ آمده که نمایندگان روسیه و ایران با ارسال نامه‌هایی جداگانه نسبت به توقیف کشتی‌های حامل این تجهیزات از سوی بریتانیا ابراز نگرانی کرده‌اند. نماینده ایران مدعی شده هیچ مدرکی وجود ندارد که ثابت کند مبدا کشتی‌های توقیف‌شده و محموله‌های آنها جمهوری اسلامی ایران است.
طبق بند ۱۶، اگرچه دبیرکل هنوز قطعات ضبط شده از سوی بریتانیا را بررسی نکرده اما تصاویر ارائه‌شده از این تجهیزات حاکی از شباهت آنها با بقایای موشک‌های شلیک‌شده از سوی حوثی‌ها به عربستان سعودی و امارات متحده عربی است.
در بند ١٧ آمده که بریتانیا با ارائه لاشه دو پهپاد ساقط شده در اوکراین و مقایسه آنها با لاشه پهپادهای ساقط شده در خاورمیانه، گفته که ایران با انتقال پهپادهای شاهد-١٣١ و شاهد-۱۳۶ به روسیه، قطعنامه ٢٢٣١ را نقض کرده است. همچنین فرانسه، بریتانیا، و آلمان با ارسال نامه‌ای در ماه مه سال جاری گفته‌اند ایران از اکتبر ۲۰۲۲ با انتقال مداوم پهپاد به روسیه، قطعنامه ٢٢٣١ را نقض کرده است. همچنین اوکراین با ارائه تصاویری از لاشه پهپادهایی که ساقط کرده، گفته است ایران با ارسال پهپادهای شاهد-١٣١، شاهد-۱۳۶، و مهاجر-۶ قطعنامه مزبور را نقض کرده است.
در بند ١٨ آمده که نماینده روسیه با ارسال دو نامه در ماه‌های مه و ژوئن گفته است هیچ مدرک معتبری برای اثبات صحت تصاویر ارائه‌شده از سوی بریتانیا و اوکراین و گفته‌های بریتانیا، فرانسه، و آلمان در ارتباط با انتقال پهپاد از ایران به روسیه وجود ندارد. جمهوری اسلامی نیز با ارسال دو نامه، مدارک و گفته‌های سه قدرت اروپایی و اوکراین را «بی‌پایه» خوانده است.
آنتونیو گوترش در بند ١٩ گزارش خود تصریح کرده همچنان به بررسی اطلاعات موجود درباره انتقال احتمالی پهپادها از ایران به روسیه ادامه داده و یافته‌های خود را در زمان مناسب به شورای امنیت گزارش خواهد داد.
گوترش در بند ۲۰ گزارش خود با اشاره به دعوت حکومت یمن از او برای بررسی بقایای یک موشک کروز شلیک‌شده از سوی حوثی‌ها به پایانه نفتی الضبه گفته است در حال بررسی اطلاعات موجود درباره انتقال این موشک از ایران به دست حوثی‌ها است و یافته‌های خود را در زمان مناسب به شورای امنیت گزارش خواهد داد.
- بخش چهارم: اجرای مفاد مسدودکردن دارایی‌ها
طبق بند ٢١، آنتونیو گوترش از زمان انتشار آخرین گزارش در دسامبر سال گذشته، هیچ اطلاعاتی درباره هرگونه اقدام ناسازگار با مفاد مسدودکردن دارایی‌ها طبق قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت را دریافت نکرده است.
- بخش پنجم: حمایت دبیرکل از شورای امنیت و تسهیل‌کننده‌اش برای اجرای قطعنامه ٢٢٣١
و نهایتا در بند ٢٢ آمده که بخش اداره امور سیاسی و ایجاد صلح شورای امنیت در همکاری نزدیک با تسهیل‌کننده برای اجرای قطعنامه ٢٢٣١، به حمایت از تلاش‌های شورای امنیت ادامه داده است.
لازم به ذکر است قطعنامه ٢٢٣١ شورای امنیت سازمان ملل متحد در ۲۰ ژوئیه ۲۰۱۵ به تصویب رسید و ضمن تایید برجام که شش روز پیشتر به امضا رسیده بود، شش قطعنامه پیشین این شورا علیه ایران به دلیل فعالیت‌های هسته‌ای جمهوری اسلامی را ملغی کرد.
دبیرکل سازمان ملل متحد از ژوئیه ۲۰۱۶ هر شش ماه یک‌بار در گزارشی به شورای امنیت سازمان ملل، پایبندی ایران به قطعنامه مزبور را به بررسی می‌کند.
