روز جهانی زن- که بدواً روز جهانی زنان شاغل نام داشت- هشتم مارس، که امسال با هجدهم اسفندماه مصادف است- امسال یکصد و یکمین سالگشت خود را گرامی می دارد. از سال ۲۰۱۱ و در پی فرمان پرزیدنت اوباما، ماه مارس درآمریکا، ماه بزرگداشت تاریخ زنان نام گرفته است. ۸ مارس، روز گرامی داشتن دستاوردهای زنان- اعم از سیاسی، اقتصادی، یا اجتماعی است، و روزی که بسیاری از مردان دراین روز، نسبت به زنانِ پیرامون خود ادای احترام می کنند. بزرگداشتِ این روز اما، در برخی نقاط جهان با مخالفت و انتقاد روبه روست. این درحالی است که هشتم مارس، از مناسبتهایی است که سازمان ملل متحد به رسمیت می شناسد و گرامی می دارد.
پیشینه
روز جهانی زن نخستین بار به عنوان یک مناسبتِ سیاسیِ سوسیالیستی بزرگ داشته شد ودر بدو امر نیز در کشورهای بلوک شرق سابق، روسیه و اروپای شرقی به رسمیت شناخته شد. این روز دربسیاری از کشورهای دنیا به مرور رنگ سیاسی خود را باخت و به گونه ای، به آمیزه ای از روز ولنتاین و روز مادر بدل شد وامروز، عمدتاً بهانه ای برای تبریک گفتن به زنان و مادران تلقی می شود.
سوسیالیستهای آمریکا روز زن را برای نخستین بار دراین کشور گرامی داشتند و به بزرگداشت آن در ۲۸ فوریۀ ۱۹۰۹ میلادی رسمیت دادند؛ روزی که «روز ملی زن» نام یافت. این گرامیداشت، درپی انتشار اعلامیه ای از سوی حزب سوسیالیست آمریکا رسمی شد. در اوت ۱۹۱۰، نشستی بین المللی با موضوع زنان درکپنهاگ برگزار شد که برگزیدن روزی به عنوان روز جهانی زن، در دستور کار آن بود؛ هرچند تاریخی برای چنین روزی تعیین نشد. طی این نشست، یکصد زن – به نمایندگی از هفده کشور- بر سر تصویب راهبرد تبلیغ حقوق یکسان برای زنان کشورهای گوناگون، به توافق رسیدند.
هشتم مارس ۱۹۱۱ شاهد بزرگداشت روز جهانی زن برای نخستین بار و توسط بیش از یک میلیون تن بود. کشورهایی که این روز را ارج نهادند، اتریش، سوئیس، دانمارک و آلمان بودند. تنها درحوزۀ امپراطوری اتریش- مجارستان، ۳۰۰ گردهم آیی با شرکت زنان برگزار شد، و این جدا از تجمعهایی بود که در وین پایتخت اتریش برپای شد. زنان طی این تظاهرات، خواهان حق رأی و نشستن بر مسند مناصب مهم مملکتی شدند. آنان به تبعیض جنسی که دراستخدام زنان اعمال می شد نیز معترض بودند. درآن زمان، آمریکاییان «روز ملی زن» را در این کشورهمچنان بزرگ می داشتند و آن را در آخرین یکشنبۀ ماه فوریه به رسمیت می شناختند.
در سال ۱۹۱۳، روسیه برای نخستین بار روز جهانی زن را در آخرین یکشنبۀ ماه فوریه گرامی داشت. به دنبال انقلاب اکتبر روسیه، الکسندرا کولونتای- که بلشویک بود- لنین را متقاعد کرد که موافقت کند تا این روزدر اتحاد شوروی رسمیت یابد، و لنین نیز موافقت کرد، اما ۸ مارس تا سال ۱۹۶۵ در شوروی سابق تعطیل نبود. درروزهشتم ماه مه سال ۱۹۶۵، به پاس آنچه تقدیراز ارزشهای شاخص زنان اتحاد جماهیر شوروی عنوان شد، ۸ مارس هر سال، به عنوان تعطیل رسمی تعیین شد.
کمونیستهای چین از سال ۱۹۲۲ روز زن را جشن گرفتند، و کمونیستهای آمریکای لاتین از سال ۱۹۳۶. درپی انقلاب خلق چین در اول اکتبر ۱۹۴۹، روز زن در آن کشور تعطیلی رسمی نیمی از روز را برای زنان چینی به ارمغان آورد. در غرب، دعوت مجمع عمومی سازمان ملل متحد از کشورهای عضو برای به رسمیت شناختن روز ۸ ماه مارس به عنوان روز حقوق زنان و صلح جهانی، به رسمیت یافتن این روز منتج شد.
سال ۱۹۷۵ از سوی سازمان ملل متحد به عنوان سال جهانی زن رسمیت یافت.
اکنون
روز ۸ مارس سال ۲۰۱۱ به مناسبت یکصدمین سالگشت این روز، پرزیدنت اوباما از آمریکاییان خواست روز جهانی زن را با اندیشیدن درباب دستاوردهای خارق العادۀ زنان در شکل دادن تاریخ این کشور بزرگ بدارند. درآستانۀ یکصدمین سالگشت روزجهانی زن، کمیتۀ صلیب سرخ جهانی از کشورهای جهان خواست تا به کوششهای خود برای پیشگیری از تداوم تجاوز و گونه های دیگر خشونت جنسی علیه زنان ادامه دهند؛ خشونتهایی که هرسال، زنان بیشماری را درجای جای جهان قربانی می کند.
سازمان ملل متحد هر سال، برای روز جهانی زن، موضوعی برمی گزیند و اعلام می کند. «قدرت دادن به زنان برای پایان دادن به فقر و گرسنگی»، موضوعی است که سازمان ملل امسال برای این روز برگزیده است.
در بسیاری از کشورهای جهان، این روز، تعطیل رسمی و دربرخی کشورها، روزی کاری، اما روز بزرگداشت زنان است. در چینِ امروز، ۸ مارس- تنها برای زنانِ شاغل- تعطیل است. در اغلب کشورهای جهان، مرسوم آن است که مردان، به زنانی که مادر، دختر، همسر، دلداده یا همکارشان هستند، گل و هدایای کوچکی می دهند. در بلغارستان و رومانی، هشتم مارس، روز مادر نیز هست. درارمنستان، درپی فروافتادن اتحاد شوروی، روز جهانی زن نیز از رسمیت افتاد و به جای آن، ۷ آوریل از سوی دولت آن جمهوری، به عنوان روز «زیبایی و مادری» معرفی شد. از آنجا که ۷ آوریل یکی از روزهای مقدس کلیسای ارامنه نیز هست، این تصمیم با استقبال مردم مواجه شد، اما مردم به بزرگداشت هشتم مارس نیز ادامه دادند. نهایتِ امر آن شد که فاصلۀ زمانی میان ۸ مارس تا ۷آوریل، «ماه زن» نام یافته و در جمهوری ارمنستان گرامی داشته می شود.
تنها ارمنستان نبوده که حاکمانِ سیاسی آن پس از فروپاشی سیستم سوسیالیستی، برگزاری روز زن را در هشتم مارس، نکوهیده شمرده اند؛ درچکوسلواکی سابق، جشنهای روز زن به شیوۀ مألوف بزرگداشتهای معظم مناسبتهای سوسیالیستی، هر سال با طمطراق بسیار، برگزار می شد. اما از آنجا که این روز و بزرگداشت آن، یکی از مظاهر محرز سوسیالیسم تلقی می شد، گرامی داشتن آن نیز در ابهام قرار گرفت، اما هشتم مارس، به درخواست سوسیال- دموکراتها و کمونیستها، اخیراً از سوی پارلمان جمهوری چک، به عنوان «روزی مهم» – و نه تعطیل- رسمیتِ دوباره یافته است و درخواست حزب محافظه کار مسیحی مردم چکوسلواکی برای از رسمیت افتادن این روز، با شکست مواجه شد.
دربرخی کشورها- ازجمله پرتغال- زنان معمولاً شب هشتم مارس را در میهمانیهای شام زنانه می گذرانند. در ایتالیا، رسم آن است که مردان به زنان گل ابریشم زرد هدیه می دهند. در روسیه و آلبانی نیز این نوع گل همراه شکلات، هدیۀ مرسوم ۸ مارس ِمردان به زنان است. در بسیاری از کشورها، زنان درروز ۸ مارس از کارفرمایان یا رؤسای خود هدیه می گیرند.
ایران
در ایران، روز هشتم مارس به عنوان روز زن به رسمیت شناخته نمی شود. پیش از انقلاب اسلامی ایران، روز هفدهم ماه دی – روز کشف حجاب – جشن گرفته می شد و به نوعی روز زن به حساب می آمد. جمهوری اسلامی به جای آن روز – و روز مادر – روز تولد دختر پیامبر اسلام را جانشین آن مراسم کرد. اما روز ۸ مارس از بعد از انقلاب توسط فعالان جنبش زنان بزرگ داشته می شود. اگرچه دولت مخالف برگزاری چنین مراسمی است و مثلاً در روز جهانی زن درسال ۱۳۸۴، تجمعی را که به این مناسبت درپارک لالۀ تهران برگزار شده بود، سرکوب کرد. دهها تن از تظاهرکنندگان – اعم از زن و مرد- در این روز، مورد ضرب وشتم مأموران امنیتی قرار گرفتند و شمار بسیاری از زنان بازداشت و بازجویی شدند؛ برخی ازآنان درپی ۱۵ روز اعتصاب غذا آزاد شدند و برخی برای مدتی طولانی تر محبوس ماندند.
مارگارت تاچرگفتۀ مشهوری پیرامون زنان دارد: «سخن را از مردان بخواه وعمل را از زنان.»
روز زن مبارک باد!