مؤسسه «علوم و امنیت بین‌المللی» که در زمینه مبارزه با سلاح‌های هسته‌ای فعالیت می‌کند نتایج مطالعه جامع خود بر روی استفاده از عوامل شیمیایی مبتنی بر دارو توسط جمهوری اسلامی در داخل و خارج را در روز پنجم آذر منتشر کرد.
این سازمان فعالیت جمهوری اسلامی بر روی عوامل مبتنی بر دارو و نشانه‌هایی از «سلاح‌سازی» آنها را عمدتاً با تمرکز بر دو عامل فنتانیل و مدوتومیدین و مشتقات آنها، تجزیه و تحلیل کرده است.
گزارش منتشر‌شده به بررسی چندین ارگان امنیتی جمهوری اسلامی می‌پردازد که در حال آماده‌سازی برای تولید عوامل ناتوان‌کننده و کشنده مبتنی بر فنتانیل و مدوتومیدین بوده‌اند.
این ارگان‌ها بر روی جنبه‌های مختلف تولید این سلاح‌ها کار کرده‌اند که شامل ساخت مقرون به صرفه و در مقیاس بزرگ ترکیبات با حداکثر قدرت و توسعه سیستم انتقالی این عوامل از طریق نارنجک، گلوله یا پهپاد می‌شود.
نتایج تحقیقاتی که در این گزارش منتشر شده نشان می‌دهد که گروه شیمی دانشگاه امام حسین با سرعت در حال کار روی «نظامی‌سازی» مدوتومیدین به عنوان یک عامل ناتوان‌کننده است.
گزارش تأکید می‌کند که فعالیت سپاه پاسداران انقلاب اسلامی در زمینه «آئروسل‌سازی مدوتومیدین» نشان می‌دهد که کار بر روی این ماده با هدف تحقیقات پزشکی انجام نمی‌گیرد.
فعالیت جمهوری اسلامی ایران، نگرانی‌هایی را در مورد استفاده از این عوامل شیمیایی علیه غیرنظامیان و پرسنل نظامی در اسرائیل و سایر نقاط خاورمیانه ایجاد کرده است.
هرچند پدیده عوامل شیمیایی مبتنی بر دارو جدید نیست، اما ترس از استفاده از آنها در جنگ و انتقال آسان از آنها در مسافت‌های کوتاه و طولانی توسط پهپادها، پرداختن به آن را تبدیل به ضرورت کرده است.
این سازمان از نهادهای وابسته به سازمان منع سلاح‌های شیمیایی خواسته است تا نگرانی مشروع از سلاح‌سازی عوامل شیمیایی مبتنی بر دارو و نقض کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی توسط جمهوری اسلامی را جدی بگیرند و نظارت دقیق‌تری روی آن داشته باشند.
گزارش سالانه وزارت امور خارجه آمریکا در سال ۲۰۲۳ به صورت خاص به این موضوع اشاره می‌کند که محققان دانشگاه امام حسین، وابسته به سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و دانشگاه صنعتی مالک اشتر، وابسته به وزارت دفاع جمهوری اسلامی ایران بر روی فنتانیل و مدوتومیدین کار کرده‌اند.
مقامات آمریکایی می‌گویند جمهوری اسلامی دست‌کم از سال ۲۰۰۵ میلادی، تحقیق و توسعه گسترده‌ای در زمینه عوامل شیمیایی مبتنی بر دارو (پی‌بی‌اِی) انجام داده است، که عمدتاً داروهای بیهوشی برای ناتوان کردن افراد با هدف قرار دادن سیستم عصبی مرکزی را در برمی‌گیرد و نقض کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی است.
«پی‌بی‌ای‌ها» مواد شیمیایی مبتنی بر ترکیبات دارویی هستند که در کاربردهای پزشکی مشروع، می‌توانند مفید و مؤثر باشند. با این حال، در صورت استفاده نادرست یا سوءاستفاده، ممکن است عوارض جدی ایجاد کرده و منجر به بیماری‌های شدید یا حتی مرگ شوند.
اکنون کارشناسان می‌گویند که جمهوری اسلامی فرای برنامه تحقیق و توسعه، عوامل شیمیایی مبتنی بر فنتانیل یا انواع دیگر از تسلیحاتی به این فرم را تولید کرده و آنها را در اختیار گروه‌های نیابتی‌اش قرار داده است که گفته می‌شود از آنها در چندین مورد در عراق و سوریه استفاده شده است.
در داخل نیز، شماری از روزنامه‌نگاران و متخصصان گزارش دادند که مسمومیت‌های زنجیره‌ای در مدارس عمدتا دخترانه، علائمی مرتبط با عوامل شیمیایی مبتنی بر دارو نشان داده بودند؛ رخداد تکان‌دهنده‌ای که از آذر سال ۱۴۰۱ و پس از اعتراضات «زن،زندگی،آزادی» آغاز شد و به صورت گسترده در عرصه بین‌المللی، به عنوان تلاش حکومت برای بازداشتن زنان و دختران از آموزش و ساکت کردن آنها تلقی شد.
جمهوری اسلامی ادعا می‌کند که این برنامه‌اش تحت استثنایی که برای توسعه ابزارهای کنترل جمعیت توسط پلیس مجاز است صورت می‌گیرد.
با این حال سازمان منع سلاح‌های شیمیایی، جمهوری اسلامی ایران، روسیه و سوریه را به دلیل توسعه این عوامل شیمیایی با کاربرد دوگانه مورد انتقاد قرار است.
فنتانیل و مدوتومیدین
فنتانیل یک ماده افیونی مصنوعی قوی است که ساختش مقرون به صرفه است و از نظر پزشکی برای تسکین درد شدید استفاده می‌شود ولی می‌تواند عوارض شدیدی چون وقفه تنفسی ایجاد کند و مرگبار باشد.
مدوتومیدین یک ترکیب کایرال یا دست‌سان (دارای عدم تقارن) است که به صورت اِنانتیومر یافت می‌شود و تنها یکی از دو اِنانتیومر از نظر دارویی فعال است.
مدوتومیدین در عمل یک داروی بی‌حس‌کننده و مسکن برای مصرف در دامپزشکی است.