خبرگزاری رویترز در گزارشی که روز یکشنبه منتشر کرد در باره وضعیت جسمانی رهبر جمهوری اسلامی ایران و پرسش‌هایی که درباره جانشینی او مطرح شده است، نوشت تصاویر آیت‌الله علی خامنه‌ای در بیمارستان، موجب بروز پرسش‌هایی درباره آن که بیماری او تا چه حد جدی است و چه کسی در نهایت جانشین او می‌شود، شده است.
اوایل ماه سپتامبر، آیت‌الله خامنه‌ای بطور غیرمنتظره‌ای اعلام کرد که یک عمل جراحی در پیش دارد و از مردم خواست برای او دعا کنند؛ امری که به گفته بابک دهقان‌پیشه نویسنده مقاله رویترز، در تاریخ ۳۵ ساله نظام جمهوری اسلامی در ایران سابقه نداشت.
مقام‌های ارشد ایران از جمله حسن روحانی رئیس جمهوری، رئیس قوه قضائیه و رئیس مجلس ایران برای عیادت رهبر ۷۵ ساله نظام جمهوری اسلامی در ایران به بیمارستان رفتند و تصاویر مربوط به هر کدام از این ملاقات‌ها، بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌های ایرانی داشت.
حتی محمود احمدی‌نژاد رئیس دولت پیشین ایران که روابط نه چندان خوبی با آیت‌الله خامنه‌ای دارد نیز برای عیادت او به بیمارستان رفت.
به گزارش رویترز سال‌هاست که شایعاتی درباره بیماری آقای خامنه‌ای وجود دارد؛ اما چنین پوشش رسانه‌ای درباره وضعیت سلامتی رهبر ایران – که بر اساس قانون اساسی از نفوذ و اختیار کامل در هر سه قوه مجریه، مقننه و قضائیه، و نیز نیروهای مسلح و اصحاب رسانه برخوردار است – تاکنون سابقه نداشته است.
نویسنده مقاله رویترز در ادامه مقاله خود به نقل از کارشناسان و تحلیلگران می‌نویسد که اگر وضعیت جسمانی و سلامتی رهبر ایران رو به وخامت بگذارد، آنگاه روحانیون سنتی و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی، به منظور پیشگیری از بی‌ثباتی سیاسی در کشور، باید به سرعت بر سر جانشین او به توافق برسند.
به گفته مهدی خلجی از تحلیلگران ارشد پیشین مؤسسه واشنگتن در امور خاور نزدیک «بیماری رهبران در کشورهای غیردموکراتیک، یک موضوع امنیت ملی تلقی می‌شود.»
کشمکش بر سر انتخاب جانشین
از زمان پیروزی انقلاب اسلامی در بهمن ۱۳۵۷، نظام جمهوری اسلامی در ایران تاکنون دو رهبر به خود دیده است: آیت‌الله روح‌الله خمینی که بنیانگذار آن بود، و آیت‌الله علی خامنه‌ای که در پی درگذشت آقای خمینی در خرداد ۱۳۶۸ جانشین او شد.
طبق قانون اساسی، رهبر نظام جمهوری اسلامی توسط مجلسی از روحانیون مسن و سنتی تحت عنوان «خبرگان رهبری» انتخاب می‌شود؛ اما به باور کارشناسان، امروزه سپاه پاسداران نیز نقش مهمی در این راستا بازی خواهد کرد.
سپاه پاسداران از سال گذشته، تلاش‌های دولت حسن روحانی برای مهار نفوذ سپاه در حوزه اقتصاد و سیاست خارجی – بویژه در مورد برنامه هسته‌ای بحث‌برانگیر آن کشور که گفتگوهای جاری بین تهران و قدرت‌های جهانی است – را به عقب رانده است.
به نوشته رویترز، از همین روست که کنار گذاشتن سپاه پاسداران در بحث انتخاب جانشین رهبر نیز آسان نخواهد بود.
کریم سجادپور یکی از کارشناسان امور ایران در بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی در این زمینه می‌گوید «بعید است که سپاه پاسداران در زمینه انتخاب فرمانده آینده کل قوا، تسلیم عده‌ای روحانی سالخورده شود.»
علی انصاری مدیر مؤسسه مطالعات ایران در دانشگاه سنت اندرو نیز بر این باور است که در بحث انتخاب جانشین برای رهبر ایران مشکلاتی بوجود خواهد آمد و با بیان این که «فکر نمی‌کنم کار آسانی باشد» می‌گوید «کشمکش‌هایی در کار خواهد بود.»
انتخاب آقای خامنه‌ای به عنوان جانشین آیت‌الله خمینی برای بسیاری غیرمنتظره بود چرا که او در زمره روحانیون ارشد ایران نبود. به هر حال در طول ۲۵ سال گذشته او پایه‌های قدرت خود را تحکیم کرد، که بخش عمده‌ای از این کار را از طریق جلب حمایت‌های سپاه پاسداران انجام داده است.
وحدت، خواسته خامنه‌ای
روند انتخاب جانشین مقام رهبری از اواسط خرداد ماه و وقتی که آیت‌الله محمدرضا مهدوی کنی رئیس ۸۳ ساله مجلس خبرگان رهبری دچار علرضه قلبی شد و از آن زمان تاکنون در کما بسر می‌برد، پیچیده‌تر شده است.
این اتفاق باعث شد که اکنون، گمانه‌زنی‌ها در باره این که گفتگوها در سطوح عالی نظام بر سر جانشینی رهبر، مدت‌ها پیش از اعلام بیماری و عمل جراحی آقای خامنه‌ای آغاز شده است.
پس از برگزاری نشست شهریور ماه مجلس خبرگان رهبری، آیت‌الله خامنه‌ای در دیدار با اعضای آن مجلس، خواستار وحدت و همدلی در سطح کشور شد و با اشاره به وجود «اختلاف سلیقه‌هایی» در موضوعات سیاسی کوچک و بزرگ، گفت «این اختلاف‌ها نباید وحدت کشور را و همدلى کشور را از بین ببرد و همه بایستى با هم باشند.»
نویسنده رویترز در ادامه از آیت‌الله محمود هاشمی شاهرودی رئیس پیشین قوه قضائیه و نایب رئیس مجلس خبرگان به عنوان یکی از نامزدهای بالقوه که می‌تواند جانشین رهبر شود نام می‌برد و به نقل از کارشناسان می‌نویسد، به نظر می‌رسد که آقای شاهرودی گزینه محبوب خود آقای خامنه‌ای بوده و در عین حال نیز گمان می‌رود که از حمایت سپاه پاسداران نیز برخوردار باشد.
دیگر نامزد احتمالی آیت‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی رئیس جمهوری اسبق ایران و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام است که از چهره‌های برجسته نظام جمهوری اسلامی از سال ۱۳۵۷ به این سو بوده است. اما او با ۸۰ سال سن، پیرتر از آن است که بتواند این مسئولیت را به عهده بگیرد؛ ضمن این که در میان جناح تندروی حکومت نیز مخالفان جدی دارد.
سومین نامزد احتمالی و بالقوه آیت‌الله صادق لاریجانی رئیس کنونی قوه قضائیه است که برای بار دوم نیز توسط آیت‌الله خامنه‌ای برای این مقام انتخاب شده است. او از خانواده‌ای است که دارای نفوذ سیاسی بالایی در ایران بوده و یکی از برادران او رئیس مجلس و دو برادر دیگر نیز از مقامات بلندپایه نظام جمهوری اسلامی هستند.
با این حال به باور نویسنده رویترز، هر کسی که برای مقام رهبری انتخاب شود، از قدرت چندانی همچون خود آیت‌الله خامنه‌ای برخوردار نخواهد بود.
به گفته مهدی خلجی «روحانیون به دنبال کسی هستند که منافع روحانیون را تضمین کند و سپاه هم دنبال کسی است که منافع سپاهیان را تامین کند؛ هیچکدام نمی‌خواهند کسی بیاید که آنها را کنترل کند.»
نویسنده مقاله در پایان با اشاره به اعتراضات خیابانی پس از انتخابات ریاست جمهوری ۱۳۸۸، می‌نویسد با توجه به پیچیده شدن روند انتخابات جانشین رهبر برای انتقال قدرت، احتمال بروز دور دیگری از ناآرامی‌ها در ایران وجود دارد.
عباس میلانی مدیر برنامه مطالعات ایران در دانشگاه استانفورد می‌گوید «اگر این سکون و تعادل فعلی ناگهان دستخوش تغییر شود، آنگاه اعتراضات و پیامدهای ناخواسته‌ای به دنبال خواهد داشت.
---------------------------------------------
برگردان فارسی اين مقاله تنها به جهت اطلاع‌رسانی منتشر شده و نظرات بيان شده در آن، الزاماً بازتاب ديدگاه صدای آمريکا نيست.