مقاله‌ای از اندرو تورچیا برای رویترز
ایران پس از توافق با قدرت‌های جهانی بر سر محدود کردن برنامه هسته‌ای‌اش و هموار کردن راه برای لغو تحریم‌هایی که اقتصادش را خفه کرده بود، در انتظار افزایش تجارت و سرمایه گذاری است؛ شرایطی که می‌تواند منطقه را دگرگون کند.
ایران با جمعیتی کمتر از ۸۰ میلیون نفر و اقتصادی ۴۰۰ میلیارد دلاری بزرگترین اقتصادی است که پس از فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی سابق به آغوش اقتصاد جهانی بازمی‌گردد.
زانیار کمانگر، سرمایه گذار ایرانی، از بنیانگذاران «گریفون کاپیتال»، یک موسسه مدیریت سرمایه و مشاوره در تهران، می‌گوید: «این توافقی است که مدت‌ها در انتظارش بودیم؛ توافقی که به گشودن درها می‌انجامد.»
شدیدترین تحریم‌ها دست کم چند ماه برقرار خواهد بود؛ بر مبنای توافق جامع هسته‌ای اقداماتی چون محدودیت‌های بانکی وضع شده توسط آمریکا و اروپا تنها زمانی برداشته می‌شود که آژانس بین‌المللی انرژی اتمی تایید کند ایران به تعهدات خودش عمل کرده است.
ایران به بازسازی زیرساخت‌های در حال ویرانی‌اش نیاز دارد اما بعضی از مزایای لغو تحریم‌ها به آهستگی ظاهر خواهد شد. بازگشت صادرات نفت ایران به سطح پیش از تشدید تحریم‌ها ممکن است چند سال طول بکشد. ایران در حال حاضر روزانه حدود یک میلیون بشکه نفت صادر می‌کند. چهار سال پیش این میزان سه برابر سطح فعلی بود.
با وجود این، تجار و بازرگانان می‌گویند در پی توافق هسته‌ای شرکت‌های خارجی مشتاق معامله با ایران احساس راحتی بیشتری خواهند کرد و ایرانیان خارج از کشور هم برای ارسال پول به ایران تشویق خواهند شد.
کشورهای همسایه زودتر از همه تاثیر آن را حس خواهند کرد.
هر چند ممکن است بیشتر کشورهای عرب حاشیه خلیج فارس با افزایش صادرات نفت ایران و کاهش قیمت نفت بخشی از درآمد خود را از دست بدهند ولی مراکز تجاری چون دوبی نقش سنتی خود به عنوان کانون تجارت با ایران را دوباره به دست می‌آورند.
صنعت متوقف شده
اقتصاددانان تخمین می‌زنند تحریم‌ها، یک سوم اقتصاد ایران را متوقف کرده است؛ بر مبنای ارزیابی وزارت دارایی آمریکا تحریم‌ها تولید ناخالص ملی ایران را یک پنجم کاهش داده است. در پی اجرای توافق هسته‌ای و از سرگیری روابط تجاری با غرب این اقتصاد متوقف شده، احیا خواهد شد.
در ضمن، انتظار می‌رود با مدرنیزه کردن صنعت نفت ایران و پروژه‌های زیرساختی که طی سالها تحریم متوقف شده بود، شاهد افزایش واردات کالاهایی چون سیمان و استیل باشیم.
جمع تجارت ایران با اتحادیه اروپا در سال گذشته حدود ۷ میلیارد و ششصد میلیون یورو بود و در سال ۲۰۱۱، پیش از تشدید تحریم ها، به حدود ۲۷ میلیارد و هشتصد میلیون یورو می‌رسید.
با توجه به ارزان بودن بهای سهام در ایران در مقایسه با استانداردهای بین‌المللی، انتظار می‌رود سرمایه گذاری در سهام شرکت‌های ایرانی نیز به سرعت افزایش یابد.
بسیاری از شرکت‌های خارجی احتمالا به گشایش دفاتر نمایندگی و قراردادهای مشارکت و عامل فروش اقدام خواهند کرد. بازرگانان در تهران می‌گویند بعضی عوامل فروش موادغذایی و پوشاک غربی پیشاپیش از طریق ترکیه در ایران حضور دارند.
سرمایه گذاری‌های بزرگ ممکن است دستکم یک یا دو سال طول بکشد. موسسات بزرگ غربی در انتظار بازسازی شبکه بانکی خواهند ماند و با توجه به احتمال بازگشت تحریم‌ها در صورت نقض توافق توسط تهران با احتیاط عمل خواهند کرد.
اما ایران تشنه سرمایه خارجی است. محمدباقر نوبخت، رییس سازمان مدیریت و برنامه‌ریزی ایران، هفته گذشته گفت که برنامه توسعه پنج ساله بعدی ایران به ۳۶۱ میلیارد دلار سرمایه خارجی نیاز دارد. نوبخت پیش بینی کرد تنها ۲۰۴ میلیارد دلار از این مبلغ از سرمایه گذاری داخلی قابل تامین است.
برنامه پنج ساله جدید، نرخ رشد اقتصادی ایران را ۸ درصد پیش بینی می‌کند. «ببرهای شرق آسیا» در دوره اوج اقتصاد خود چنین نرخ رشدی داشتند. اقتصاددانان بخش خصوصی معتقدند چنانچه دولت جمهوری اسلامی ممنوعیت‌ها را برداشته و بازار کار را آزاد کند چنین نرخ رشدی قابل دسترسی است.
جبران مافات؟
ایران جمعیتی به بزرگی مجموع شش کشور عرب ثروتمند صادر کننده نفت در حاشیه خلیج فارس و عراق دارد. طی دهه گذشته در حالی که ایران با مشکلات دست و پنجه نرم می‌کرد آنها در حال پیشرفت بودند؛ حال ممکن است این الگو به سرعت تغییر کند.
رامین ربیعی، مدیرعامل شرکت سرمایه گذاری فیروزه در تهران، می‌گوید: «ایران می‌تواند به موتور محرک اقتصادی تمام منطقه بدل شود.»
دوبی، محل زندگی چند صد هزار ایرانی، می‌تواند سکویی برای بازگشت شرکت‌های خارجی به ایران باشد.
عمان- کشوری نیازمند انرژی- از تغییر وضعیت ایران سود خواهد برد. عمان سال گذشته یک قرارداد واردات گاز از ایران امضا کرد که نیازمند ساخت خط لوله‌ای یک میلیارد دلاری است. با برداشته شدن تحریم‌ها انجام این پروژه به واقعیت نزدیکتر می شود.
شرکت‌های حمل و نقل و لجستیک منطقه هم از بهبود وضع اقتصاد ایران نفع می‌برند. پس از توافق سه شنبه، ارزش سهام اپراتور بندر دوبی «دی پی ورلد» یک و چهار دهم درصد بالا رفت؛ غول لجستیک منطقه در کویت «اجیلیتی» هم با افزایش یک و نیم درصدی ارزش سهام اش روبرو شد.
اما بعضی کشورها و شرکت‌هایی که ایران را در دور زدن تحریم‌ها کمک می‌کردند از رقابت‌های جدید آسیب خواهند دید. هند از جمله کشورهای مخالف تحریم ایران بود و صادرات‌اش به ایران طی سه سال گذشته با دو برابر افزایش به پنج میلیارد دلار رسید.
بیشتر کشورهای عرب صادرکننده نفت در خلیج فارس کمترین روابط بازرگانی را با ایران دارند از این رو چیز چندانی عایدشان نمی‌شود. در عوض فشارهای مالی ناشی از بازگشت ایران به بازار نفت بر آنان افزایش خواهد یافت. اقتصاد عربستان سعودی در سه ماهه اول سال جاری رشدی ثابت را نشان داد که نتیجه افزایش تولید روزانه سیصد و پنجاه هزار بشکه نفت بوده است.
ایران با بازگشت به بازار انرژی، طی هیجده ماه آینده، چند برابر افزایش تولید عربستان نفت به بازار تزریق خواهد کرد. کشورهای عرب خلیج فارس هم علاقه زیادی به جذب سرمایه خارجی نشان می‌دهند؛ عربستان سعودی ماه گذشته بازار بورس خود را بر روی سرمایه گذاری مستقیم خارجی باز کرد. آنها اینک با رقابت مضاعفی برای جذب سرمایه از سوی ایران که اقتصادی متمایز دارد روبرو خواهند شد.