به‌رغم وعده‌های فراوان مقامات جمهوری اسلامی، کودکان و نوجوانان بسیاری در ایران همچنان «بی‌شناسنامه» هستند و چالش‌های فراوانی برای گذران زندگی در پیش رو دارند.
«مریم» در ارتباط با مشکلات ناشی از نداشتن شناسنامه فرزندانش به خبرگزاری «ایلنا» گفته است: روزی که برای ثبت‌نام دخترش به مدرسه رفت، متوجه شد چون دخترش «شناسنامه ندارد»، نمی‌تواند در مدرسه محله خودشان و در کنار دوستانش درس بخواند.
او افزود: «مشکلات ما از زمانی جدی شد که دخترم می‌خواست به کلاس اول برود و هیچ مدرکی نداشت. او را در مدرسه ثبت نام نکردند و مجبور شدیم دخترم را به یک مدرسه خودگردان ببریم، در آنجا هم یک هفته بیشتر نتوانست درس بخواند.»
مریم که در شرق ایران زندگی می‌کند، در سال ۷۳ با یک کارگر تبعه افغانستان در ایران ازدواج کرد و چهار فرزند متولد ایران دارد.
«مدارس خودگردان» آن دسته از مدارسی هستند که توسط «جمعی از تحصیل‌کردگان مهاجر و نهادهای مدنی خودجوش مهاجران» که دغدغه فرهنگی دارند، راه‌اندازی می‌شوند تا «هر دانش‌آموز که امکان تحصیل در مدارس دولتی را ندارد»، از حق تحصیل محروم نشود و بتواند در این مدارس، حتی «با امکانات حداقلی»، درس بخواند.
پیشتر مهدی فیاضی، رئیس مرکز امور بین‌الملل و مدارس خارج از کشور، متعلق به وزارت آموزش و پرورش جمهوری اسلامی، در مرداد ماه «مدارس خودگردان» را تهدید به «تعطیلی» در صورت نگرفتن «مجوز» از نهادهای حکومتی کرده بود.
به نوشته ایلنا، «زهرا» مادر دیگری که به‌دلیل «ازدواج با یک مرد غیرایرانی» نتوانسته است برای فرزندانش شناسنامه تهیه کند، خودش هم «فاقد شناسنامه» بوده و دو سال پیش توانسته است شناسنامه بگیرد، معتقد است «چوب ندانم کاری» پدر و مادرش را می‌خورد و اگر امروز با این مشکلات مواجه است، به‌دلیل «بی‌توجهی پدر و مادرش» است.
او گفت: «متولد ۶۲ هستم و با همان قانون جدید، در سن ۳۸ سالگی حدود دو سال پیش شناسنامه گرفته‌ام، اما الان براساس قانون جدید، شناسنامه به بچه‌های من تعلق نمی‌گیرد و می‌گویند براساس قانون باید قبل از تولد بچه‌ها من شناسنامه می‌داشتم.»
این مادر افزود: «ما حتی تشکیل پرونده داده‌ایم و اثبات زوجیت و آزمایش ژنتیک انجام شده و همه پرونده‌مان را کامل کرده‌ایم، اما هنوز هیچ خبری به ما نداده‌اند و می‌گویند نباید تشکیل پرونده می‌دادیم و باید صبر کنیم تا قانون برای ما اجرایی شود.»
عبدالله حاتمیان، نماینده مجلس شورای اسلامی، در اسفند ۹۷ گفته بود که «۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار فرزند بدون شناسنامه» در ایران وجود دارند که اکنون حدودا ۲۵ ساله شده‌اند اما «نه می‌توانند ازدواج کنند، نه گواهی‌نامه بگیرند، نه حق اشتغال دارند، نه مشروعیت دارند و نه قانونی» هستند.
قوانین جمهوری اسلامی، فرزندان حاصل از ازدواج زنان ایرانی با مردان غیرایرانی را تابع ایران نمی‌داند و مدارک هویتی به آنها نمی‌دهد. تا به حال چندین بار تلاش‌هایی برای ارایه اسناد هویتی رسمی به تین افراد شده که اغلب با مخالفت نهادهای امنیتی و یا مجموعه‌های محافظه‌کار نزدیک به حکومت ایران مواجه شده است.
در این ارتباط، روزنامه «شهروند» وابسته به سازمان هلال احمر جمهوری اسلامی، در آبان سال گذشته گزارش داده بود که «یک‌میلیون بی‌شناسنامه» آخرین آمار از بی‌هویت‌ها در ایران است و برخی آمارها نیز که از وجود «۴۰۰ هزار کودک» میان بی‌شناسنامه‌ها خبر می‌دهند.