صدای آمریکا به مناسبت دومین سالگرد سرنگونی هواپیمای مسافربری پرواز «پی‌اس۷۵۲» اوکراین ویژه برنامه‌ای را با عنوان «پرواز ۷۵۲: چشم‌انداز حقیقت» با حضور کارشناسان تهیه و پخش کرد.
در زیر مشروح کامل مصاحبه سیامک دهقانپور با آنتونی فلبن، سخنگوی سازمان بین‌المللی هوانوردی کشوری (ایکائو)، آمده است.
سیامک دهقانپور: با گذشت دو سال از فاجعه شلیک به پرواز «پی اس۷۵۲»، شورای سازمان بین‌المللی هوانوردی از تحقیقات ایران در این باره رضایت دارد؟
آنتونی فلبن: شورا بیانیه تازه‌ای در این باره منتشر نکرده است، اما از کانادا و ابتکار کانادا در طرح موسوم به «آسمان‌های امن» حمایت می‌کند و کماکان فعالانه گام‌های عملی بعدی را برای کمک به کاهش خطرات پرواز در مناطق جنگی در نظر دارد.
سیامک دهقانپور: آیا ایران به طور کامل به «ضمیمه ۱۳ کنوانسیون شیکاگو» درباره تحقیقات سوانح هوایی عمل کرده است؟
آنتونی فلبن: ایران گزارش‌های زیر را مطابق الزامات مرتبط با «ضمیمه ۱۳» ارسال کرده است:
گزارش مقدماتی اولیه شامل اطلاعات اولیه درباره سانحه در ۹ ژانویه ۲۰۲۰ به ایکائو ارسال شده است.
گزارش مقدماتی دوم با به روز رسانی اطلاعات در ۲۱ ژانویه ۲۰۲۰ فرستاده شد.
یک گزارش مستند در ژوئیه ۲۰۲۰ منتشر شد که اطلاعاتی درباره شلیک موشک توسط واحد دفاع هوایی ایران ارائه می‌دهد.
در اوت ۲۰۲۰، ایران گزارش دستگاه ضبط کننده (جعبه سیاه) پرواز را برای کشورهای درگیر در این تحقیقات فرستاد.
پیش‌نویس گزارش نهایی برای مشورت با دیگر کشورهای درگیر در ۲۹ دسامبر ۲۰۲۰ فرستاده شد که به کشورهای عضو شورا برای اظهار نظر درباره پایبندی به «ضمیمه ۱۳» تا ۶۰ روز فرصت می‌داد.
در نخستین سالروز این رخداد، ایران بیانیه ای را در ۷ ژانویه ۲۰۲۱ منتشر کرد که حاوی نگاهی اجمالی به پیشرفت در این تحقیقات بر مبنای «ضمیمه ۱۳» است.
گزارش نهایی دو روز پیش از انتشار، در ۱۵ مارس ۲۰۲۱، برای کشورهای درگیر در تحقیقات فرستاده شد تا آن کشورها برای برگزاری کنفرانس های خبری و ملاقات با خانواده های قربانیان آمادگی داشته باشند.
گزارش نهایی ۱۷ مارس ۲۰۲۱ منتشر شد.
سیامک دهقانپور: ایکائو برای اطمینان از بهبود ایمنی پرواز بر فراز ایران چه اقداماتی انجام داده است تا از وقوع چنین فجایعی پرهیز شود؟
آنتونی فلبن: در ارتباط با اقداماتی که دبیرکل ایکائو در واکنش به درخواست کشورهای عضو انجام داده است، نسخه اول «دستورالعمل همکاری غیرنظامی-نظامی در مدیریت ترافیک هوایی» توسط ایکائو تکمیل و از سوی شورا در ژانویه ۲۰۲۱ تصویب شد.
متمم دیگری به «دستورالعمل تدابیر ایمنی مرتبط با عملیات نظامی بالقوه خطرناک برای فعالیت های هوایی غیرنظامی» هم در دست بررسی است.
ایکائو همچنین نامه ای را در اکتبر ۲۰۲۰ درباره راهنماهای جدید و متمم های تکمیل شده برای ضمیمه های کنوانسیون شیکاگو برای اطلاع کشورهای عضو ارسال کرد:
-متمم‌های ۴۰ سی و ۴۴ به ضمیمه ۶ - عملیات هواپیما، بخش ۱ - ترابری هوایی بازرگانی بین المللی - هواپیماها.
-متمم‌های ۵۰ بی و ۵۲ به ضمیمه ۱۳ - سانحه هوایی و تحقیقات سوانح.
-متمم‌های ۳۹ بی و ۴۱ به ضمیمه ۱۵ - خدمات اطلاعات هوانوردی.
نامه ارسالی همچنین شامل پرسشنامه‌ای درباره روش شناسی مدیریت خطر، منابع اطلاعات، و استفاده از شاخص ها و تحلیل داده‌ها در سطوح کشوری و اپراتوری است، و داده‌هایی که ایکائو برای اتخاذ اقدام‌های مضاعف احتمالی در دست تجزیه و تحلیل دارد.
توجه داشته باشید که فضای هوایی کشورها دارای حاکمیت مستقل است و به طور کامل تحت صلاحیت قضایی و مقام‌های هوانوردی ملی دولت‌های آن کشورها قرار دارد. هیچ سازمان چندجانبه یا نهادی در سازمان ملل متحد امکان اعمال قدرت بر کشورها را ندارد و ایکائو نمی‌تواند بر فضای هوایی یک کشور اعمال محدودیت کرده یا اقداماتی نظیر آن انجام دهد.
عدم تکرار چنین رخدادهایی کماکان آرزوی ما است. تا زمانی که همه کشورها موافقت کنند هرگز به عملیات نظامی علیه یکدیگر دست نزنند، تا وقتی به راه‌حل‌های نظامی که در ماهیت غیرقابل پیش‌بینی و به شکل خشونت باری ویرانگر هستند همچنان به چشم روش‌های مشروع حل مناقشات نگاه می‌شود، خطرات متوجه ایمنی جمعیت‌های غیرنظامی بر روی زمین، هوا، و دریا متاسفانه ادامه خواهد داشت.
سیامک دهقانپور: کشورهای عضو شورای ایکائو برای اطمینان از حمایت از خانواده قربانیان آن طور که در «ضمیمه ۹ کنوانسیون شیکاگو» تشریح شده است چه کرده‌اند؟
آنتونی فلبن: ایکائو به درخواست شورا نخستین «سمپوزیوم کمک به قربانیان سوانح هوایی و خانواده‌هایشان» را در دسامبر ۲۰۲۱ برگزار کرد تا آگاهی کشورها را نسبت به ضرورت اقدام و توجه آن ها در این زمینه افزایش دهد. شورای ایکائو جلسه دیگری در این باره با «فدراسیون بین‌المللی خانواده‌های قربانیان سقوط های هوایی» داشت و در تحولی مرتبط «پنل تسهیل‌کاری ایکائو» اخیرا توصیه کرده است که اولویت‌های مرتبط با رسیدگی به خانواده قربانیان در استاندارد ایکائو درج شود تا از پایبندی قویتر بین‌المللی به آن اطمینان حاصل شود. ایکائو همچنین در حال حاضر در میانه آماده کردن یک دوره آموزشی برای کمک به کشورها برای ایجاد قوانین و مقررات کمک مقتضی به خانواده‌ها است.
سیامک دهقانپور: ایکائو در سال ۲۰۱۴ طی سه ماه در قطعنامه‌ای با اجماع شورا سرنگونی پرواز «ام اچ ۱۷» خطوط هوایی مالزی را به شدت محکوم کرد. چرا چنین فوریتی را در پرونده «پی اس ۷۵۲» شاهد نیستیم؟
آنتونی فلبن: ایکائو قطعنامه یا بیانیه محکومیت تصویب نمی‌کند. کشورهای شرکت‌کننده در شورا یا مجمع ایکائو می‌توانند، در انطباق با نقش ما به عنوان یک بستر کاری برای همکاری‌هایشان بر طبق کنوانسیون شیکاگو، به چنین اموری اقدام کنند. این دقیقا همان اتفاقی است که در پی سرنگونی پرواز «ام اچ ۱۷» رخ داد. این پرسش باید با آن کشورها در میان گذاشته شود که چرا تصمیم گرفتند در این مورد رویکرد متفاوتی داشته باشند.
سیامک دهقانپور: آیا کشورهای عضو ایکائو می توانند عضویت یک کشور عضو را به تعلیق درآورند؟
آنتونی فلبن: ماده ۸۸ کنوانسیون (در چارچوب مختص حل اختلافات بین کشورهای عضو) این امکان را می‌دهد که کشورهای شرکت‌کننده در مجمع ایکائو بتوانند حق رای هر کشور عضو را به دلیل کوتاهی در مسئولیت هایش در مجمع یا شورا به تعلیق درآورند.
در شرایط خاص تعریف شده برای خطوط هوایی، در چارچوب مکانیزم حل اختلافات، اگر شورا تصمیم بگیرد که خط هوایی مایه نگرانی به تصمیم نهایی اخذ شده بر مبنای ماده ۷۷ عمل نمی‌کند، هر کشور طرف قرارداد می‌تواند به آن خط هوایی اجازه پرواز بر فراز فضای هوایی خود را ندهد.
تنها دولت‌های ملی می‌توانند تصمیم بگیرند دیگر کشورها را پاسخگو کنند.
این پاسخگویی به طور عادی به صورت تحریم یک کشور از سوی کشور دیگری انجام می‌شود که از سوی بسترهای چندجانبه بالاتر از ایکائو مانند مجمع عمومی سازمان ملل متحد یا شورای امنیت سازمان ملل متحد مورد ارزیابی و موافقت قرار می‌گیرد.
ماده ۸۸ تصریح کرده است که فقط کل مجمع کشورهای عضو ایکائو می‌توانند تعلیق حق رای هر کشور عضو ناقض این ماده را در مجمع و شورا در نظر بگیرند.
نه ایکائو و نه شورای مدیریتی ۳۶ کشوری آن چنان قدرتی برای تعلیق یا پاسخگو کردن کشورها یا آن طور که در مورد این رخداد عنوان شده است تحقق عدالت را ندارند. با این وجود، شورای ایکائو در نشست آتی خود که انتظار می رود ۳۱ ژانویه برگزار شود به طور رسمی گزارش نهایی ایران از پی اس ۷۵۲ را بررسی خواهد کرد. باید منتظر بمانیم تا ببینیم آیا شورا بیانیه‌ای دیگر صادر می‌کند یا تصمیمی در این باره در آن زمان خواهد گرفت.
مجمع ایکائو هر سه سال یک بار برای مدیریت تصمیم‌گیری‌های عمده در سیاست‌ها، بودجه و برنامه‌های کاری ۱۹۳ کشور عضو برگزار می‌شود. نشست بعدی برای سپتامبر-اکتبر سال جاری برنامه‌ریزی شده است. برای این که تعلیق ایران در این نشست مورد بررسی قرار گیرد، ابتدا لازم است یک کشور به طور رسمی آن پیشنهاد را برای بررسی در مجمع ارسال کند.
سیامک دهقانپور: آیا ایکائو پیشتر تحقیقاتی درباره مواردی مشابه «پی اس ۷۵۲» انجام داده است؟
آنتونی فلبن: ما پیشتر تحقیقات دیگری برای حقیقت‌یابی انجام داده‌ایم: نابودی پرواز ۰۰۷ خطوط هوایی کره در سپتامبر ۱۹۸۳ (توسط موشک شوروی)، نابودی پرواز آی آر ۶۵۵ ایرباس ای ۳۰۰ ایران در ژوئیه ۱۹۸۸، ادامه تحقیقات درباره تراژدی پرواز ۰۰۷ خطوط هوایی کره در سال ۱۹۹۳، سرنگونی دو هواپیمای غیرنظامی خصوصی از سوی میگ-۲۹ نیروی هوایی کوبا در ۲۴ فوریه ۱۹۹۶، و فرود آوردن اجباری پرواز اف آر ۴۹۷۸ رایان ایر از سوی بلاروس در ۲۳ مه ۲۰۲۱.
