جنگ داخلی و ناآرامی در سوریه تاکنون بیش از ۹۰ هزار کشته برجای گذاشته و سه میلیون نفر را آواره کرده است. حالا ناظران نگران ویران شدن میراث فرهنگی و مناطق باستانی این کشور هستند.
به دلیل ناآرامی‌های جاری، دسترسی باستان شناسان به سایت‌های باستانی که برخی ۵ تا ۶ هزار سال قدمت دارند برای کار نظارت، محدود است.
هفته پیش ایرینا بُکُوا، از مدیران یونسکو گفت که میزان تخریب آثار باستانی، بخصوص در اطراف شهر شمالی حلب شدید است. او گفت: «پس از آسیب به ارگ و آتش سوزی در بازارهای قدیمی، و آسیب‌های قبلی به مسجد جامع، حالا گزارش‌ها حاکی از تخریب جدی مسجدی است که یکی از زیباترین مساجد جهان به شمار می رود. بویژه میزان خرابی در موزه و گنجینه آثار خطی عمیق است.»
معاذ الخطیب، رئیس اپوزیسیون سوریه نیز گفته است که با ادامه جنگ، شهرهای بزرگ و تاریخی سوریه تخریب می شوند و «هر کسی به سوریه آسیب بزند مانند آن است که به مادر خود آسیب می زند چرا که سوریه گهواره تمدن جهان است.»
گهواره‌ای در میدان جنگ
گفته می شود که حدود دو میلیون تن از آوارگان در مناطق باستانی موسوم به شهرهای مرده ساکن شده اند. اِما کانلیف، باستان شناس از دانشگاه دورهام در بریتانیا گفته است: «غم انگیزترین چیز این است که خانواده‌ها به غارها، مقبره‌های باستانی، و معابد زیرزمینی کوچ کرده اند.»
خانم کانلیف قبل از درگیری‌ها می توانست به مکان‌های باستانی سوریه سفر کند و تحقیقاتش را از نزدیک انجام دهد اما فعالیت‌های تحقیقاتی او اکنون به اینترنت محدود شده است. او می گوید اخیرا شماری از خانواده‌ها در «سیرجیله» و شهرهای باستانی دیگری که پنج قرن پیش از میلاد تخلیه شدند، سکنی گزیده اند.
خبرگزاری اسوشیتدپرس به تازگی گزارش داد که بسیاری از آوارگان برای فرار از بمب گذاری‌های هرروزه در روستاهای اطراف عدلب در مقبره‌های رومی و دیگر بقایای باستانی مخفی شده اند.
اماکن باستانی در خطر سوریه
سیرجیله، یکی از بهترین مناطق حفاظت شده از میان ۶۰۰ نقطه باستانی شمال سوریه ، موسوم به شهرهای مرده است. خانه‌های اشغال شده، سازه‌های سنگی یک و دوطبقه و اغلب بدون سقف و پنجره هستند. اما دست کم آوارگان را از بادهای کوهستانی درامان نگاه می دارند.
شهرهای مرده، یکی از شش سایت میراث فرهنگی جهان در سوریه به شمار می روند. دو سایت دیگر نقطه اتصال شرق و غرب هستند: خرابه‌های شهر رومی پالمیرا (نام عربی آن تادمور است) یکی از آنهاست که تا همین چند ماه پیش می شد میان ردیفی از ستون‌های عظیم قدم زد، قلعه قرون وسطایی الحصن و قلعه صلاح الدین که در ۱۲۱۷ به مسجد تبدیل شد نمونه‌های دیگر از این آثار باستانی باارزش هستند.
مسجد جامع امیه در دمشق، که قبلا کلیسا بود و حالا یکی از مقدس‌ترین مکان های اسلامی به شمار می رود، پیشتر محل نگهداری سر یحیای تعمیددهنده بود و مقبره سلطان صلاح الدین، مدافع اسلام در دوره جنگ‌های صلیبی در آنجا قرار دارد.
سوریه از نظر داشتن اماکن مذهبی اسلامی، مسیحی و یهودی منحصر به فرد است و کمتر کشوری در جهان می تواند با آن برابری کند.
سه مکان دیگر میراث فرهنگی و تحت نظارت یونسکو در سوریه شهرهای دمشق، حلب و بصری هستند. بصری شهری کوچک با چندین هزار نفر جمعیت است که بسیاری از آنان در خرابه‌های رومی زندگی می کنند. این خرابه‌ها در متون به جای مانده از زمان فرعون مصر در قرن چهاردم قبل از میلاد ذکر شده است.
سایه جنگ بر سر تاریخ سوریه
مأمون عبدالکریم، رئیس سازمان میراث فرهنگی و تاریخی سوریه مسئله سرقت از موزه‌های عمده دولتی را رد کرده اما دستبرد به اماکن و موزه‌های دوردست مایه نگرانی عمده مقامات است. او به نشریه اردن تایمز گفته است که دزدها روز روشن در حال حفاری هستند.
وال استریت جورنال نیز از حفاری‌های غیرمجاز در دره مقبره‌های پالمیرا و شماری دیگر از نقاط باستانی خبر داده است. به نوشته این روزنامه تانک‌های دولتی کمی قبل مرکز شهر باستانی آفامیا را اشغال کردند و دژ قلعه المضیق در این شهر رومی را هدف شلیک خمپاره قرار دادند.
از سویی کارشناسان دانشگاهی می گویند تخمین و تایید ادعای مبنی بر تخرین در زمان جنگ کار مشکلی است.
کانلیف می گوید: «برخی گزارش‌های مبنی بر تخریب آثار ممکن است با اهداف پروپاگاندا و کذب باشند.» مثلا پس از انتشار گزارش‌ها درباره آتش سوزی در ادارات کاتولیک در حلب و اعتراض واتیکان به آن، عکس هایی که بعدا منتشر شد نشان از کذب بودن گزارش‌ها داشت.
اما گزارش‌های اینترپل، پلیس بین الملل حاکی از انتقال اشیاء عتیقه سوری در یک شبکه بازار سیاه مشابه وقایع افغانستان و عراق است. ظاهرا برخی از اشیاء از سوی انقلابیون در معرض فروش قرار گرفته است.
یک انقلابی ۲۷ ساله به نام جهاد ابوسعود از عدلب به نشریه اردن تایمز گفت: «بعضی روزها می جنگیم و بعضی روزها باستان شناس می شویم.» او به حفاری و بیرون کشیدن لوح‌های عصر برنز که حاوی حکاکی‌های به خط سومری بود اعتراف کرده است. او گفته است: «انقلابیون به سلاح نیاز دارند و عتیقه جات راه آسانی را برای دستیابی به سلاح در اختیار آنان قرار می دهد.»
