شانزده ماه بعد از سخنرانی رهبر جمهوری اسلامی ایران ، نمایندگان مجلس طرحی را تصویب کرده اند که می تواند به محدودیت اختیارات نمایندگان بیانجامد. این طرح در دست شورای نگهبان است و اگر این نهاد آن را تایید کند ، به قانون تبدیل و لازم الاجرا می شود.
طرح «نظارت مجلس بر نمایندگان»، پس از آن در دستور کار نهاد قانونگذاری ایران قرار گرفت که در هجده خرداد سال گذشته ، رهبر جمهوری اسلامی ایران ، از نمایندگان مجلس خواست بر خود نظارت کنند. آقای خامنه ای در دیدار با نمایندگان گفته بود «يك شان نظارتى براى خود مجلس و براى آحاد نمايندگان تعريف كنيد».
نمایندگان مجلس پس از این دیدار پیشنویس طرح «نظارت مجلس بر نمایندگان» را آماده کردند و در هفته های اخیر پس از مدتی جدل بر سر جزییات ، آن را با اکثریت آرا بتصویب رساند.
براساس این طرح ، نمایندگان به جز شغل آموزشی ، اجازه شغل دیگری همزمان با نمایندگی مجلس را ندارند. همچنین آنها از دریافت هر نوع هدیه نقدی و غیر نقدی «غیرمتعارف» منع شده اند. براساس این طرح «رفتار خلاف شئون»، «غیبت، تاخیر و بی نظمی نمایندگان»، «اعمال خلاف امنیت ملی کشور و سایر اعمال مجرمانه از بعد انتظامی» و «سوء استفاده و تخلف مالی یا اخلاقی» ، تخلف محسوب می شود.
در طرح نظارت مجلس بر نمایندگان ، مجازات هایی در نظر گرفته شده است. این مجازات شامل مواردی چون کسر حقوق، تعویق نطق نماینده، اعلام تخلف نماینده در جلسات علنی و لغو اعتبارنامه است. لغو اعتبارنامه مجازات سنگینی است که به اخراج نماینده منتخب مردم از مجلس منتهی می شود.
براساس این طرح ، اعضای هیات نظارت بر نمایندگان شامل یک نفر از هیات رییسه ، چند عضو کمیسیون قضایی و چهار نماینده مجلس خواهد بود.
امتداد نظارت استثوابی
قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران ، هیچ اشاره ای برای نظارت بر نمایندگان در زمان نمایندگی ندارد و حتی آنها را در اظهار نظر پیرامون مسایل محلی و ملی آزاد گذاشته است.
آیین نامه داخلی مجلس هم تاکید دارد پیش از مراسم سوگند نمایندگان و آغاز کار آنها ، چنانچه اکثریت مجلس به صلاحیت نماینده ای ایراد دارند ، با رد اعتبارنامه ی آن نماینده ، می تواند مانع نمایندگی فرد شود. مواردی از این اقدام مجلس سابقه داشته بطوریکه در مجلس نخست ، اعتبارنامه برخی از راهیافتگان به مجلس مانند رحمان دادمان رد شد. آقای دادمان بعدها وزیر راه در دولت محمد خاتمی شد و در یک سانحه هوایی جان سپرد.
حامیان طرح نظارت مجلس بر نمایندگان ، آن را مفید می دانند و می گویند مانع حضور نماینده متخلف در مجلس می شود. برخلاف این ادعا ، براساس قوانین عادی ایران ، اگر نماینده ای مرتکب جرمی خارج از وظایف نمایندگی شود، مانند سایر افراد جامعه در محاکم قضایی به آن رسیدگی می شود و مصونیت نمایندگی شامل چنین تخلفاتی نمی شود.
در دو دهه گذشته ، شورای نگهبان صلاحیت بسیاری از داوطلبان نمایندگی مجلس را قبل از ورود آنها به مجلس رد کرده اما بعد از ورود نمایندگان به مجلس ، نظارتی بر آنها نداشته است. یکبار در مجلس ششم ، نمایندگان نزدیک به طیف اصلاح طلب ، در مجلس حضور یافتند اما بارها رهبر جمهوری اسلامی از عملکرد این مجلس انتقاد کرد.
به نظر می رسد حاکمیت جمهوری اسلامی ، قصد دارد با تصویب این طرح ، در طول دوره نمایندگی مجلس هم بر نمایندگان نظارت بیشتری داشته باشد.
محمد رهبر ، روزنامه نگار ایرانی مقیم مالزی ، درباره دلایل تصویب چنین طرحی از سوی نمایندگان مجلس ، ابتدا به ماهیت نمایندگان ایراد می گیرد. او می گوید:« ابتدا باید دید این افراد نمایندگان مردم هستند یا خیر. تا آنجا که به یاد داریم ، این افراد دستچین شده های شورای نگهبان هستند که بیشتر از مطالبات مردم ، دنبال اجرای منویات ولی مطلقه فقیه هستند.»
به عقیده این روزنامه نگار ، مجلس با تصویب طرح نظارت بر نمایندگان ، خیانت کرده است. او می گوید:«مجلس در نظام شاهنشاهی و حتی نظام جمهوری اسلامی هرگز به خیانتی این چنین تن نداده بود.هرگز چنین هویتی برای مجلس تعریف نشده بود که مجلس سر تا پا تقصیر باشد و اگر نماینده ای حرف بزند با او برخورد می شود.»
به نظر آقای رهبر ، «این نوع نظارت امتداد نظارت استصوابی شورای نگهبان است». وی می افزاید:«براساس این طرح ، اگر نماینده ای به قول آقایان ، پا از گلیم بیرون گذاشت ، از مجلس اخراج می شود. این کاری است که قبلا شورای نگهبان نمی توانست انجام دهد. پیش از این، شورای نگهبان قبل از انتخابات آدم های مطمئن را تایید صلاحیت می کرد و اگر کسی در طول مجلس ، طبع آزادی خواهی اش گل می کرد و حرفی می زد ، دیگر شورای نگهبان نمی توانست کاری کند. »
مجلس مطیع
پیش از اینکه مجلس طرح نظارت بر نمایندگان را تصویب کند ، افرادی در داخل و خارج از مجلس به این طرح ایراد داشتند. علی مطهری نماینده اصولگرای مجلس پیش از این گفته بود این طرح «سند بردگی نمایندگان» است.
مهدی کروبی رییس پیشین مجلس هم به نمایندگان توصیه کرده بود«ننگ تصویب این طرح» را برای خود نخرند و نمایندگان را به «نوکران قدرت» تبدیل نکنند. آقای کروبی قبل از بازداشت خانگی ، گفته بود این طرح باعث «تحقیر نماینده» ، «تهدید نمایندگان در لوای نظارت» و «اخلال در وظیفه نمایندگی» خواهد شد.
برغم این توصیه ها ، نمایندگان مجلس طرح نظارت را تصویب کردند و به نظر می رسد ، این مصوبی بزودی از سوی شورای نگهبان تایید شود. احمد جنتی، دبیر شورای نگهبان ، ده سال پیش ، زمانی که مجلس ششم روی کار بود ، از چنین طرحی سخن گفته بود که «می شود نمایندگان را در طول نمایندگی هم رد صلاحیت کرد». این گفته ، آن زمان با واکنش تند اصلاح طلبان مجلس و دولت وقت روبرو شد.
با طرح نظارت بر مجلس ، آینده نهاد مجلس چه خواهد شد؟
محمد رهبر ، روزنامه نگار ، می گوید:«نهاد مجلس به عزلتی دچار می شود که بقیه نهادها های جمهوری اسلامی در سالهای اخیر تبدیل شده اند. دولت ایران بعد از تقلبی که در انتخابات سال ۸۸ رخ داد ، دیگر دولت مردمی نیست».
وی می افزاید:«طرح آینده هم ،شاید آن باشد که نخست وزیری به جای ریاست جمهوری بیایید و به این ترتیب در کنار یک مجلس دستچین و مطیع ، یک حکومت مطلقه کاملی شکل خواهد گرفت که معیارهای نظام پارلمانی ایران در آن ، به یک امر تزئینی تبدیل می شود.»
* * *
براساس قوانین جمهوری اسلامی ایران ، مجلس اختیار نظارت بر دولت را دارد ، اما بخاطر حمایت های آیت الله خامنه ای از دولت ، تاکنون کمتر از این حق استفاده کرده و بنظر می رسد با طرح نظارت مجلس بر نمایندگان ، استقلال آنها برای نظارت بر دولت کاهش یابد .
