مجله علمی «نیچر» در مورد مسمومیتهای سریالی دانش‌آموزان در ایران با چند دانشمند گفتگو کرده و نوشته است که این دانشمندان خواستار بررسی کامل و شفاف این بیماری «مرموز» شده‌اند.
کدام مواد سمی می‌توانند باعث ایجاد علائم موجود شوند؟
مقامات جمهوری اسلامی ایران تاکنون اطلاعات رسمی در مورد علت مسمومیت‌ها منتشر نکرده‌اند و حتی در ارائه تعداد مبتلایان نیز اطلاعات ضد و نقیضی منتشر شده است.
پزشکانی که دانش‌آموزان را درمان کرده‌اند نیز از هرگونه اظهار نظر عمومی منع شده‌اند. مجله «نیچر» تأکید کرده است که با توجه به این شرایط، هرگونه تفسیر از رویدادهای مربوط به مسمومیت‌ها «عمدتاً متکی به منابع ثانویه» است.
آلستر هی، سم شناس و پژوهشگر سلاح‌های شیمیایی در دانشگاه لیدز بریتانیا به این مجله گفته است که نتایج آزمایش خون شماری از جوانانی که در بیمارستان بستری شده‌اند را دیده است. او می‌گوید همیشه نمی‌توان مسمومیت را از این طریق تشخیص داد، چون آزمایش‌های خون انواع مختلف سم را شناسایی نمی‌کنند و برای این موضوع، یک غربالگری جامع سمشناسی مورد نیاز است.
کیث وارد، شیمیدان دانشگاه جورج میسون ویرجینیا، که در موارد مربوط به سلاح‌های شیمیایی و بیولوژیکی به سازمان‌های حقوق بشری مشاوره می‌دهد معتقد است که اگر یک ماده شیمیایی در این ماجرا دخیل باشد، ماده بالقوه «کلرامین» می‌تواند باشد.
کلرامین از ترکیب یک محصول پاک‌کننده حاوی سفید‌کننده با ماده‌ای حاوی آمونیاک تولید می‌شود. وارد می‌گوید برخی از بوها و علائم گزارش شده (و نه همه آنها) از این ماده شیمیایی ناشی می‌شود.
وارد می‌گوید وجود سایر مواد، مانند گاز اعصاب یا گاز خردل، احتمال کمتری دارند چون این مواد می‌توانند باعث ایجاد یک عارضه چشمی به نام «مردمک نوک‌سوزنی» شود که گزارش نشده است. وارد می‌افزاید که گاز خردل نیز واکنش فوری نمی‌دهد.
چه توضیح دیگری می‌تواند وجود داشته باشد؟
یک سم‌شناس در مؤسسه «رویال یونایتد سرویسز»، اندیشکده‌ای در لندن که روی مسائل نظامی کار می‌کند، احتمال بروز یک عارضه روانی جمعی را رد نمی‌کند. در این گزارش آمده است که این واکنش از اضطراب ناشی از ترس از تهدید ناشی می‌شود و در ایران، این تهدید واقعی است چرا که حکومت در پی اعتراضات سراسری جوانان را بازداشت و زندانی کرده است و به گفته دیده‌بان حقوق بشر و عفو بین‌الملل، دختران و زنان زیادی در نتیجه این سرکوب جان باخته‌اند.
جان دروری، روانشناس دانشگاه ساسکس در برایتون بریتانیا، که در مورد رفتار جمعی پژوهش می‌کند می‌گوید مواردی وجود داشته است که در آن ترس از مسمومیت «به واکنش‌های استرسی مانند غش، حالت تهوع و تندی نفس منجر شده است.»
گزارش اشاره کرده است که سازمان بهداشت جهانی، از سال ۲۰۰۹ میلادی، مواردی از مشکلات روانی جمعی را در افغانستان ثبت کرده است.
این دانشمند همچنین تأکید کرده است که تشخیص بین واکنش روانی و قرار گرفتن در معرض خطر واقعی دشوار است و باید آزمایش‌هایی برای تعیین دلایل علائم فیزیکی انجام شود.
علی عرب، اپیدمیولوژیست در دانشگاه جورج تاون آمریکا گفته است که وجود یک واکنش روانی «در این مورد خاص» یک «استدلال پوچ» است چون شواهد فراوانی از علائم فیزیکی وجود دارد.
ارکیده بهروزان، پزشک در دانشکده مطالعات شرق و آفریقا (SOAS) در لندن با این موضوع موافق است. او می‌گوید: «ارائه فرضیه واکنش روانی جمعی پیش از رد تمامی دلایل فیزیکی «خطرناک و گمراه‌کننده» است.
چگونه باید دلیل را پیدا کرد؟
پژوهشگران، گروه‌های حقوق بشری و شماری از کشورها می‌گویند که «تحقیقات مستقل» لازم است. ارکیده بهروزان می‌گوید که چنین تحقیقاتی مستلزم آن است که «دسترسی به داده‌های بهداشتی که اغلب در ایران تحت حفاظت امنیتی قرار دارند» فراهم شود.
گزارش اشاره کرده است که این موضوع می‌تواند از طریق سازمان منع سلاح‌های شیمیایی (OPCW) مستقر در لاهه که تحت نظارت دولت‌های امضاءکننده کنوانسیون سلاح‌های شیمیایی سازمان ملل متحد اداره می‌شود و جمهوری اسلامی ایران نیز عضو آن است انجام شود.
یکی از نمایندگان این سازمان به «نیچر» گفته است که یک کشور عضو این نهاد باید درخواست رسمی برای تحقیق بدهد که این موضوع هنوز اتفاق نیفتاده است. اما آنها می‌گویند که از نزدیک تحولات ایران را زیر نظر دارند.
آلستر هی، سم شناس و پژوهشگر سلاح‌های شیمیایی در دانشگاه لیدز بریتانیا می‌گوید ایران متخصصان و تجهیزات کافی برای انجام تحقیقات سمشناسی دارد. این ظرفیت پس از جنگ ایران و عراق ایجاد شد که طی آن عراق از سلاح‌های شیمیایی استفاده کرد.
اگر علت سم باشد، چه کسی ممکن است مسئول باشد؟
وزارت کشور جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده است که بیش از ۱۰۰ نفر در ارتباط با مسمومیت‌ها بازداشت شده و تحت بازجویی» قرار گرفته‌اند. این وزارتخانه گفت که انگیزه آنها «شیطنت یا ماجراجویی» و دشمنی با حکومت بوده است.
سه پژوهشگر به مجله «نیچر» گفته‌اند که دخالت حکومت در این رویدادها، با هدف جلوگیری از اعتراض دانش‌آموزان قابل رد نیست.
سعید گلکار، دانشمند علوم سیاسی از دانشگاه تنسی می‌گوید پس از ماه‌ها اعتراض، دستگاه نظامی و امنیتی جمهوری اسلامی ممکن است به این نتیجه رسیده باشد که مسمومیت راهی برای مجازات افرادی است که به اعتراضات پیوسته‌اند.
انسیه عرفانی، فیزیکدان که قبلا در مؤسسه مطالعات پیشرفته علوم پایه زنجان فعالیت می‌کرد و در اعتراض به سرکوب خشونت آمیز دختران و زنان در ایران استعفا داد می‌گوید اگر این موارد مسمومیت باشد، «بدون تأیید حکومت نمی‌تواند اتفاق بیفتد».
علی انصاری، مورخ ایران در دانشگاه سنت اندروز بریتانیا می‌گوید: «کسانی در رژیم هستند که احساس می‌کنند دختران نباید آموزش ببینند، بنابراین ممکن است امور را در دست خود بگیرند.»
این گزارش، برگردان مطلبی است که در روز سیزدهم ماه مارس در مجله «نیچر» منتشر شده است
