خبرگزاری رویترز می نویسد در حالی که کمتر از پنج روز به برگزاری انتخابات ریاست جمهوری در ایران مانده، شرایط برای آیت الله علی خامنه ای حساس و کلیدی است. خامنه ای طی ٣٤ سال گذشته دومین رهبر جمهوری اسلامی است که پاسخگوی رای دهندگان نیست و فقط به خدا جواب پس می دهد.
این روحانی شیعه پس از اعتراض های تکان دهنده سال ۱۳۸۸ ( ٢٠٠٩ ميلادی) و انتخاب مجدد محمود احمدی نژاد به مقام ریاست جمهوری و بر اثر بلندپروازی های مرد سرکشی که خود وی پیروزی اش را مورد تایید قرار داده بود لطمه های سنگینی متحمل شد.
حالا خامنه ای گفته است باید انتخابات روز ١٤ ژوئن با مشارکت گسترده مردم برگزار شود تا به روند رای گیری و حکومت خود مشروعیت ببخشد. او پس از غربال شدن نامزدها از صافی شورای نگهبان تحت نظارت و کنترل خود، به هشت نامزد انتخابات هشدار داده است تا در برابر ایالات متحده نرمش به خرج ندهند.
اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهوری پیشین و رقیب دیرینه خامنه ای که خود وزنه سیاسی سنگینی است، یکی از چهره های رد صلاحیت شده بود. از سال ١٩٨٩ و از زمانی که خامنه ای جانشین آیت الله روح الله خمینی، رهبر و بنیان گذار جمهوری اسلامی شد، نفوذ رفسنجانی رو به افول رفت. خامنه ای که درصدد گسترش اختیارات مذهبی خود بود، برای توسعه حوزه قدرت و نفوذ خود، یک دستگاه امنیتی توانمند ایجاد کرد.
رد صلاحیت و حذف نامزدهای سرشناس از رقابت های انتخاباتی سبب شد که جمعیت جوان و مشتاق ٧٥ میلیونی کشور دیگر شور و شوق و تمایلی به شرکت در انتخابات نداشته باشد. بسیاری از ایرانیان از رویکرد مقابله جویانه و خصمانه خامنه ای با غرب و سیاست اتمی، که کشور را زیر بار تحریم های شدید قرار داده است، حمایت نمی کنند.
با این وجود، این رهبر ٧٣ ساله طی چهار سال گذشته و از زمان سرکوب خشونت بار ناآرامی های پس از انتخابات که بدترین و شدیدترین تحولات تاریخ ایران پس از انقلاب اسلامی بود، ثابت کرد سرسختانه بر سر موضع خود ایستاده است.
خامنه ای برای سرکوب ناآرامی های احتمالی پس از انتخابات آتی، می تواند بار دیگر همچون سال ۸۸ دستگاه های امنیتی پیچیده خود در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بسیج را به خیابان ها فرا بخواند.
با وجودی که خامنه ای و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادعا کرده اند از هیچ نامزدی حمایت نمی کنند، اما احتمال دارد دستگاه های امنیتی پشت پرده تلاش های خود را بر انتخاب یک نامزد تندرو و مطیع نسخه دموکراسی انتخاباتی ایرانی که تحت کنترل شدید برگزار می شود، متمرکز کرده باشند.
تمرکز قدرت
نفوذ خامنه ای بر امور اقتصادی و سیاست های مهم کشور در بیت رهبری آغاز شد که چهار هزار کارمند عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و یا کارمندان نهادهای امنیتی داشت.
براساس اسناد دیپلماتیک ایالات متحده که به بیرون درز کرده اند، بیت (رهبری) به عنوان مرکز عصبی هسته داخلی نیروهای نظامی سپاه پاسداران، فرماندهان، روسای نهادهای امنیتی و روحانیون تندروی قم عمل می کند.
با این وجود، خامنه ای هنوز چهره ای معماگونه دارد و از انجام هر گونه مصاحبه و سفر خارجی خودداری می کند. مجتبی، پسر خامنه ای دسترسی به او را کنترل می کند.
کریم سجادپور، تحلیلگر امور ایران در موسسه کارنگی می گوید «به این دلیل که خامنه ای از اعتبار مذهبی و دانش دینی خمینی برخوردار نیست، به جای این که مشروعیت خود را در حوزه ها بیابد، در سربازخانه های کشور به دنبال آن می گردد.»
براساس تارنمای رسمی خامنه ای، او ابتدا تمایلی به پذیرش این مقام (رهبری) نداشت. از او نقل شده است «من اشک ریختم و صادقانه به پیشگاه خداوند التماس کردم تا مرا از این مسئولیت رها کند.»
از قضا رفسنجانی فردی است که از رهبری خامنه ای و جانشینی او برای مقام خمینی حمایت کرده بود، در حالی که سایر روحانیون بلندپایه وقت به دکترین «ولایت فقیه» رهبر پیشین متعهد بودند.
پژوهشگرانی که شخصیت خامنه ای را زیر ذره بین قرار داده اند او را یک ایدئولوگ اسرارآمیز تصویر کرده اند که به شدت با غرب مخالف است و نگران فعالیت نهادهای دموکراتیک ایران است و هراس های بیمارگونه ای نسبت به خیانت و نفاق دارد.
جواد خادم، یکی از دوستان دوران کودکی خامنه ای و وزیر دوران شاه مخلوع نیز تصویر مشابهی ارائه می دهد و می گوید «او (خامنه ای) به توهم توطئه اعتقاد دارد و به شدت ضدآمریکایی است.»
تعداد اندکی از ایرانیان هستند که خامنه ای را میراث دار واقعی خمینی می بینند.
سجادپور می گوید خامنه ای «ثمره یک تصادف در یک برهه تاریخی» است که از «یک رئیس جمهوری ضعیف به مقام رهبری نائل شد که ابتدا ضعیف بود و اما امروز به یکی از پنج شخصیت قدرتمند ایران در طی صد سال گذشته بدل شده است.»
مهدی خلجی، پژوهشگر ارشد «موسسه واشنگتن» که در مورد بیوگرافی خامنه ای تحقیق می کند، می گوید «رهبر به ولی امر متکی است، یک لشکر ده هزار نفری نیروی امنیتی دارد و زمانی که در ملاً عام حاضر می شود، جلیقه ضدگلوله به تن می کند.»
آقای خلجی می گوید چنین محافظت جدی سبب شده مردی که از قدرت بی حد و حصری برخوردار است، بسیار منزوی باشد، او به افسردگی مبتلا شده و در مورد امنیت شخصی خود به طور وسواس گونه ای نگران است.»
فقدان اعتماد
رویترز در ادامه می گوید شاید نگرانی و فقدان اعتماد به اطرافیان برای رهبری که از سال های ١٩٨١ تا ١٩٨٩ دوران رئیس جمهوری خود شاهد چندین مورد خیانت سیاسی بود و در سال ١٩٨١ در تروری نافرجام دست راست خود را از دست داد، چندان بی راه نباشد.
آقای خلجی می گوید «او به هیچ کس اعتماد ندارد. افرادی با او مرتبط هستند، اما این افراد با هم ارتباط ندارند.»
براساس قانون اساسی ایران، رهبر فرمانده کل نیروهای مسلح و فرمانده کل قوا است. قدرت اعلام جنگ و انتصاب چهره های بلندپایه ای همچون فرماندهان نیروهای مسلح، رئیس قوه قضاییه و رئیس صدا و سیما از جمله اختیارات رهبری است.
شورای نگهبان که نهاد مسئول تایید یا رد صلاحیت نامزدها و نظارت بر انتخابات است، تحت کنترل رهبر فعالیت می کند. دفتر رهبری به طرز بوروکراتيک با امور برخورد می کند و برای جلب حمایت از تصمیماتش به پارلمان محافظه کار متکی است.
سیاست خارجی و سیاست اتمی کشور نیز جزء حوزه اختیارات رهبر هستند و او مبالغ هنگفتی پول را از طریق بنیاد ها و یا نهادهای خیریه و با شبکه ای از منافع اقتصادی حاصل از آن ها کنترل می کند. در حالی که خمینی زندگی ساده و متواضعی داشت و معروف بود که به حرص و کسب منافع شخصی علاقه ای ندارد.
آقای خلجی می گوید «خامنه ای نهادهای دموکراتیکی همچون ریاست جمهوری را فلج کرد. او به همین شیوه حوزه قدرت خود را گسترش داد. بین مقام رهبری و جایگاه رئیس جمهوری تناقض های بسیاری وجود دارند.»
انتخابات ریاست جمهوری و نمایندگان مجلس شورای اسلامی عامل مشروعیت بخشیدن به کشور هستند، اما در واقع در مسیر منافع و اعمال اراده رهبری قدم برمی دارند. اگر مشکلی پدید بیاید، دولت مسئول شناخته می شود.
خامنه ای تهدیدهای اسراییل و ایالات متحده به حمله نظامی به تاسیسات اتمی ایران را مهر تاییدی بر دیدگاه های خود مبنی بر عزم راسخ غرب برای سرنگونی نظام جمهوری اسلامی قلمداد می کند.
در شرایطی که ایران در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری قرار دارد، شواهد اندکی مبنی بر تغییر و تحول در دیدگاه های او از سال ۸۸ تاکنون مشاهده می شود. او در نماز جمعه آن سال و پس از پیروزی احمدی نژاد به مردم گفت «دست های خارجی پشت اعتراض های خیابانی هستند.»
خامنه ای گفت «شما شاهد هستید که دست های دشمن همچون گرگ های گرسنه به تدریج زیر پوشش دیپلماسی، چهره های واقعی خود را نشان می دهند، آن ها را ببینید اما از آن ها غفلت نکنید.»
این روحانی شیعه پس از اعتراض های تکان دهنده سال ۱۳۸۸ ( ٢٠٠٩ ميلادی) و انتخاب مجدد محمود احمدی نژاد به مقام ریاست جمهوری و بر اثر بلندپروازی های مرد سرکشی که خود وی پیروزی اش را مورد تایید قرار داده بود لطمه های سنگینی متحمل شد.
حالا خامنه ای گفته است باید انتخابات روز ١٤ ژوئن با مشارکت گسترده مردم برگزار شود تا به روند رای گیری و حکومت خود مشروعیت ببخشد. او پس از غربال شدن نامزدها از صافی شورای نگهبان تحت نظارت و کنترل خود، به هشت نامزد انتخابات هشدار داده است تا در برابر ایالات متحده نرمش به خرج ندهند.
اکبر هاشمی رفسنجانی، رئیس جمهوری پیشین و رقیب دیرینه خامنه ای که خود وزنه سیاسی سنگینی است، یکی از چهره های رد صلاحیت شده بود. از سال ١٩٨٩ و از زمانی که خامنه ای جانشین آیت الله روح الله خمینی، رهبر و بنیان گذار جمهوری اسلامی شد، نفوذ رفسنجانی رو به افول رفت. خامنه ای که درصدد گسترش اختیارات مذهبی خود بود، برای توسعه حوزه قدرت و نفوذ خود، یک دستگاه امنیتی توانمند ایجاد کرد.
رد صلاحیت و حذف نامزدهای سرشناس از رقابت های انتخاباتی سبب شد که جمعیت جوان و مشتاق ٧٥ میلیونی کشور دیگر شور و شوق و تمایلی به شرکت در انتخابات نداشته باشد. بسیاری از ایرانیان از رویکرد مقابله جویانه و خصمانه خامنه ای با غرب و سیاست اتمی، که کشور را زیر بار تحریم های شدید قرار داده است، حمایت نمی کنند.
با این وجود، این رهبر ٧٣ ساله طی چهار سال گذشته و از زمان سرکوب خشونت بار ناآرامی های پس از انتخابات که بدترین و شدیدترین تحولات تاریخ ایران پس از انقلاب اسلامی بود، ثابت کرد سرسختانه بر سر موضع خود ایستاده است.
خامنه ای برای سرکوب ناآرامی های احتمالی پس از انتخابات آتی، می تواند بار دیگر همچون سال ۸۸ دستگاه های امنیتی پیچیده خود در سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و بسیج را به خیابان ها فرا بخواند.
با وجودی که خامنه ای و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ادعا کرده اند از هیچ نامزدی حمایت نمی کنند، اما احتمال دارد دستگاه های امنیتی پشت پرده تلاش های خود را بر انتخاب یک نامزد تندرو و مطیع نسخه دموکراسی انتخاباتی ایرانی که تحت کنترل شدید برگزار می شود، متمرکز کرده باشند.
تمرکز قدرت
نفوذ خامنه ای بر امور اقتصادی و سیاست های مهم کشور در بیت رهبری آغاز شد که چهار هزار کارمند عضو سپاه پاسداران انقلاب اسلامی و یا کارمندان نهادهای امنیتی داشت.
براساس اسناد دیپلماتیک ایالات متحده که به بیرون درز کرده اند، بیت (رهبری) به عنوان مرکز عصبی هسته داخلی نیروهای نظامی سپاه پاسداران، فرماندهان، روسای نهادهای امنیتی و روحانیون تندروی قم عمل می کند.
با این وجود، خامنه ای هنوز چهره ای معماگونه دارد و از انجام هر گونه مصاحبه و سفر خارجی خودداری می کند. مجتبی، پسر خامنه ای دسترسی به او را کنترل می کند.
کریم سجادپور، تحلیلگر امور ایران در موسسه کارنگی می گوید «به این دلیل که خامنه ای از اعتبار مذهبی و دانش دینی خمینی برخوردار نیست، به جای این که مشروعیت خود را در حوزه ها بیابد، در سربازخانه های کشور به دنبال آن می گردد.»
براساس تارنمای رسمی خامنه ای، او ابتدا تمایلی به پذیرش این مقام (رهبری) نداشت. از او نقل شده است «من اشک ریختم و صادقانه به پیشگاه خداوند التماس کردم تا مرا از این مسئولیت رها کند.»
از قضا رفسنجانی فردی است که از رهبری خامنه ای و جانشینی او برای مقام خمینی حمایت کرده بود، در حالی که سایر روحانیون بلندپایه وقت به دکترین «ولایت فقیه» رهبر پیشین متعهد بودند.
پژوهشگرانی که شخصیت خامنه ای را زیر ذره بین قرار داده اند او را یک ایدئولوگ اسرارآمیز تصویر کرده اند که به شدت با غرب مخالف است و نگران فعالیت نهادهای دموکراتیک ایران است و هراس های بیمارگونه ای نسبت به خیانت و نفاق دارد.
جواد خادم، یکی از دوستان دوران کودکی خامنه ای و وزیر دوران شاه مخلوع نیز تصویر مشابهی ارائه می دهد و می گوید «او (خامنه ای) به توهم توطئه اعتقاد دارد و به شدت ضدآمریکایی است.»
تعداد اندکی از ایرانیان هستند که خامنه ای را میراث دار واقعی خمینی می بینند.
سجادپور می گوید خامنه ای «ثمره یک تصادف در یک برهه تاریخی» است که از «یک رئیس جمهوری ضعیف به مقام رهبری نائل شد که ابتدا ضعیف بود و اما امروز به یکی از پنج شخصیت قدرتمند ایران در طی صد سال گذشته بدل شده است.»
مهدی خلجی، پژوهشگر ارشد «موسسه واشنگتن» که در مورد بیوگرافی خامنه ای تحقیق می کند، می گوید «رهبر به ولی امر متکی است، یک لشکر ده هزار نفری نیروی امنیتی دارد و زمانی که در ملاً عام حاضر می شود، جلیقه ضدگلوله به تن می کند.»
آقای خلجی می گوید چنین محافظت جدی سبب شده مردی که از قدرت بی حد و حصری برخوردار است، بسیار منزوی باشد، او به افسردگی مبتلا شده و در مورد امنیت شخصی خود به طور وسواس گونه ای نگران است.»
فقدان اعتماد
رویترز در ادامه می گوید شاید نگرانی و فقدان اعتماد به اطرافیان برای رهبری که از سال های ١٩٨١ تا ١٩٨٩ دوران رئیس جمهوری خود شاهد چندین مورد خیانت سیاسی بود و در سال ١٩٨١ در تروری نافرجام دست راست خود را از دست داد، چندان بی راه نباشد.
آقای خلجی می گوید «او به هیچ کس اعتماد ندارد. افرادی با او مرتبط هستند، اما این افراد با هم ارتباط ندارند.»
براساس قانون اساسی ایران، رهبر فرمانده کل نیروهای مسلح و فرمانده کل قوا است. قدرت اعلام جنگ و انتصاب چهره های بلندپایه ای همچون فرماندهان نیروهای مسلح، رئیس قوه قضاییه و رئیس صدا و سیما از جمله اختیارات رهبری است.
شورای نگهبان که نهاد مسئول تایید یا رد صلاحیت نامزدها و نظارت بر انتخابات است، تحت کنترل رهبر فعالیت می کند. دفتر رهبری به طرز بوروکراتيک با امور برخورد می کند و برای جلب حمایت از تصمیماتش به پارلمان محافظه کار متکی است.
سیاست خارجی و سیاست اتمی کشور نیز جزء حوزه اختیارات رهبر هستند و او مبالغ هنگفتی پول را از طریق بنیاد ها و یا نهادهای خیریه و با شبکه ای از منافع اقتصادی حاصل از آن ها کنترل می کند. در حالی که خمینی زندگی ساده و متواضعی داشت و معروف بود که به حرص و کسب منافع شخصی علاقه ای ندارد.
آقای خلجی می گوید «خامنه ای نهادهای دموکراتیکی همچون ریاست جمهوری را فلج کرد. او به همین شیوه حوزه قدرت خود را گسترش داد. بین مقام رهبری و جایگاه رئیس جمهوری تناقض های بسیاری وجود دارند.»
انتخابات ریاست جمهوری و نمایندگان مجلس شورای اسلامی عامل مشروعیت بخشیدن به کشور هستند، اما در واقع در مسیر منافع و اعمال اراده رهبری قدم برمی دارند. اگر مشکلی پدید بیاید، دولت مسئول شناخته می شود.
خامنه ای تهدیدهای اسراییل و ایالات متحده به حمله نظامی به تاسیسات اتمی ایران را مهر تاییدی بر دیدگاه های خود مبنی بر عزم راسخ غرب برای سرنگونی نظام جمهوری اسلامی قلمداد می کند.
در شرایطی که ایران در آستانه برگزاری انتخابات ریاست جمهوری قرار دارد، شواهد اندکی مبنی بر تغییر و تحول در دیدگاه های او از سال ۸۸ تاکنون مشاهده می شود. او در نماز جمعه آن سال و پس از پیروزی احمدی نژاد به مردم گفت «دست های خارجی پشت اعتراض های خیابانی هستند.»
خامنه ای گفت «شما شاهد هستید که دست های دشمن همچون گرگ های گرسنه به تدریج زیر پوشش دیپلماسی، چهره های واقعی خود را نشان می دهند، آن ها را ببینید اما از آن ها غفلت نکنید.»
