خبرگزاری رویترز تحلیل درباره گزینه های ایران در قبال بحران سوریه منتشر کرده است که فرازهای مهم آن را در زیر می خوانید:
مقام های ایالات متحده هفته هاست که به دلیل حمایت مادی و نظامی تهران از بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه برای حذف ایران از مذاکرات ژنو رایزنی کرده اند. گفت وگوهای ژنو قرار است اواخر ماه ژانویه برای یافتن راهکارهایی برای پایان دادن به جنگ سوریه برگزار شود.
جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا یکشنبه هفته گذشته گفت ایران می تواند در حاشیه کنفرانس ژنو شرکت کند، تصمیمی که می تواند بر اهمیت مذاکرات بیفزاید.
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی اظهارات آقای کری را رد کرد و گفت ایران «هیچ پیشنهادی را که به شان و جایگاه ایران بی احترامی کند، نخواهد پذیرفت».
با وجود این، اظهارنظر آقای کری برای مقام های ایرانی که مدت های طولانی خواسته اند که جامعه بین المللی اذعان کند که این کشور نقش کلیدی در منطقه ایفا می کند و یادآوری کرده اند گفت وگوها برای یافتن راهکاری در مورد جنگ سوریه بدون مشارکت تهران بی حاصل خواهند بود.
دیپلمات ها و تحلیلگران معتقدند مهم ترین مسئله این است که احتمال دارد مقام های ایرانی به اتخاذ مواضع آشتی جویانه در مذاکرات تمایل نشان دهند تا این درگیری ها پایان یابد و شاید خلع اسد از قدرت یکی از این مواضع باشد.
یک دیپلمات که اخیراً با یکی از مقام های بلندپایه ایران دیدار کرده بود، به رویترز گفته است « تصور نمی کنم که این (خلع اسد از قدرت) خط قرمز ایران باشد».
این دیپلمات که به دلیل حساسیت مسئله از ذکر نامش خودداری می کند، گفته است مقامات ایران «آماده هستند تا چهره جایگزینی به جای آقای اسد معرفی شود به شرط این که جانشین او فرد معتبری باشد و آشوب و شورش نیافریند».
از سال ٢٠١١ که جنگ سوریه آغاز شده ایران همواره با ارسال سلاح، محموله های نفت و مشاوران نظامی به شدت از اسد حمایت کرده است. همزمان با روند جنگ داخلی سوریه که به طور فزاینده ای به درگیری های قومی و نژادی بدل شد، ایران شیعه اسد را حاکمی قلمداد کرده که با نظامی گری خصمانه مسلمانان سنی در سراسر جهان عرب مبارزه کرده است. اسد عضو اقلیت فرقه علوی و یکی از شاخه های اسلام شیعه است.
با وجود این، بهای حمایت ایران از اسد، از دست دادن حمایت کشورهای عربی بوده که اکثریت مسلمانان آن ها سنی هستند و ظهور خصومت های قومی در کشورهای همسایه سوریه مثل عراق و لبنان که خود نیز شرایط شکننده و حساسی دارند نیز یکی دیگر از مسائل عمده منطقه است.
مطرح شدن این ایده که احتمال دارد ایران حمایت خود از اسد را کاهش دهد پس از یکسال مطرح می شود که رهبر سوریه به طور قابل توجهی موضع خود را هم در کارزار جنگ و هم در عرصه دیپلماتیک و با کمک قاطعانه ایران مستحکم کرد.
یک سال پیش، شورشیان مدام به سمت دمشق پیشروی می کردند و بسیاری از کشورهای غربی به طور علنی ادعا می کردند که روزهای پایانی دولت اسد فرا رسیده است. اما از آن زمان تاکنون، نیروهای دولت سوریه با حمایت هزاران شبه نظامی حزب الله لبنان که شیعه و متحد ایران هستند در میدان جنگ پیروزی هایی کسب کرده اند.
اگر امروز ایران به اتخاذ یک موضع آشتی جویانه در مورد سوریه تن دهد، کشورهای غربی به احتمال بسیار بیشتر از گذشته از رویکرد ایران استقبال خواهند کرد.
کشورهای غربی که روزگاری خلع اسد از قدرت را به عنوان یکی از پیش شرط های یافتن هر راهکاری برای بحران سوریه می شمردند امروز که شبه نظامیان مرتبط با القاعده کنترل مناطق تحت اختیار شورشیان را به دست گرفته اند، در مورد حمایت خود از دشمنان اسد ملاحظه به خرج می دهند.
باراک اوباما، رئیس جمهوری ایالات متحده در ماه سپتامبر حمله موشکی به سوریه را به تعویق انداخت، این حمله قرار بوداسد را که از سلاح های شیمیایی استفاده کرده بود، مجازات کند. تصمیم آقای اوباما به دو سال رای زنی در مورد پیوستن غرب به جنگ علیه اسد پایان داد.
با انتخاب حسن روحانیکه چهره به نسبت میانه روتری است به ریاست جمهوری ایران، مناسبات ایران با غرب متحول شده است. مذاکرات پنهانی و پشت پرده با ایالات متحده در نهایت در ماه نوامبر به عقد موافقت نامه تاریخی منتهی شد تا شاید به ازای محدود شدن برنامه اتمی ایران، برخی از تحریم ها علیه این کشور کاهش یابند.
با وجود این، حتی اگر دولتمردان ایران خلع اسد از قدرت را بپذیرند احتمال این که رهبران تهران با جانشینی فردی موافق باشند که در قبال ایران رویکرد خصمانه ای دارد و یا خط لوله لجستیکی این کشور از مسیر سوریه به حزب الله لبنان را در معرض تهدید قرار دهد را نخواهند پذیرفت.
کریم سجادپور، تحلیلگر ایران در بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی در یادداشت اینترنتی به رویترز گفته است «شخص بشار اسد برای ایران قابل مصرف است، اما پرسشی که مطرح می شود این خواهد بود که آیا از دیدگاه ایران، در صورت سقوط حکومت اسد تهران می تواند منافع راهبردی خود در سوریه و در خاورمیانه را حفظ کند؟»
خشونت های قومی و نژادی
با وجود حمایت راسخ ایران از اسد، گاه و بی گاه شواهدی از سوی ایران مشاهده شده که گزینه های پیش رو را مدنظر گرفته است. علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه وقت فوریه سال گذشته با معز خطیب، رئیس وقت «ائتلاف ملی سوریه» و مخالف اسد در حاشیه کنفرانس امنیتی در مونیخ دیدار و گفت وگو کرد.
از سوی دیگر نشانه های دیگری نیز مشاهده شده اند که مقام های بلندپایه دولت ایران در مورد حمایت از اسد اختلاف نظر دارند.
علی اکبر هاشمی رفسنجانی، سیاستمدار کهنه کاری که رئیس شورای تشخیص مصلحت نظام است اوت سال گذشته گفته بود دولت اسد با حمله شیمیایی در دمشق صدها تن را به کشتن داده بود، حمله ای که احتمال داشت به مداخله نظامی ایالات متحده در این کشور منتهی شود.
یک خبرگزاری نیمه رسمی به نقل از اظهارات رفسنجانی که نوار ویدئویی آن به اینترنت نشت کرده بود، گزارش داد «از یک سو مردم به دست دولت خود زیر بمباران شیمیایی قرار دارند و از سویی دیگر در انتظار بمباران آمریکا هستند». این خبرگزاری بعداً اظهارات رفسنجانی را تغییر داد و رفسنجانی نیز ادعا کرد که حرف های او تحریف شده بودند.
مقام های ایران بهای سنگینی را که کشور برای مداخله در جنگ سوریه می پردازد، مد نظر دارند. درگیری های سوریه آتش شکاف های قومی و نژادی را به سراسر منطقه سرایت داده است.
سفارت ایران در بیروت اواخر ماه نوامبر سال گذشته مورد حمله دو بمب گذار انتحاری قرار گرفت، انفجاری که حداقل ٢٣ کشته به جای گذاشت. وابسته فرهنگی ایران در بیروت یکی از قربانیان این سانحه بود. «لشکر عبدالله الاعظم» مسئولیت این حمله را به عهده گرفت. این گروه شبه نظامیانی هستند که از شورشیان سنی تندرو در سوریه حمایت می کنند.
دولت به رهبری شیعیان در عراق مناسبات نزدیکی با تهران دارد و شبه نظامیان سنی متحد شورشیان سوریه کنترل شهرهای فلوجه و رمادی را به دست گرفته اند. این حمله ها به اندازه کافی به منزله هشداری برای مقامات بلندپایه نظامی ایران بوده اند که روز دوشنبه به دولت عراق پیشنهاد کمک نظامی داد.
والتر پوش، کارشناس ایران در «موسسه امور بین المللی و امنیتی آلمان» می گوید «در برهه کنونی، مشکلات راهبردی و امنیتی پیش روی ایران تغییر کرده است». او می گوید «با وجود چنین مشکلاتی، هرگونه دستگاه امنیتی به کار گرفته خواهد شد، بنابراین بر مشکلات منطقه ای تمرکز می کنند و درصدد برمی آیند تا صدمه ای نبینند و توفان را پشت سر بگذارند».
نمایندگان مجلس ایران در طی دیدار ماه گذشته خود با هیئت پارلمانی اروپا در تهران از یافتن یک راهکار سیاسی برای جنگ سوریه ابراز حمایت کردند.
مارجری شاکه، رئیس هیات پارلمانی اروپا در تهران گفته است «نوعی حس وجود دارد که ایران به حضور در مذاکرات ژنو تمایل دارد اما حاضر نیست پیش شرطی را بپذیرد. آن ها معتقدند که آینده سوریه باید به مردم سوریه واگذار شود».
حتی اگر اسد از قدرت خلع شود، دولت ایران از منافع خود در سوریه عقب نشینی نخواهد کرد به ویژه اگر این به آن معنا باشد که مناسبات تهران با حزب الله در معرض تهدید قرار بگیرد. یکی از نمایندگان تندروی مجلس ایران که شاکه با او صحبت کرده بود، به ستایش از حزب الله سخن رانده و گفته بود این گروه شبه نظامی باید برای فعالیت های خود پاداش بگیرد.
وی تاکید کرده است آنگونه که ما امیدوار بودیم گفت وگوها همواره بر سطح یافتن راهکار متمرکز نبودند.
محمد علی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ماه گذشته بار دیگر موضع این سازمان در قبال اهمیت سوریه برای ایران را به روشنی اعلام کرد و گفت «ما برای محافظت از سوریه هر اقدامی که در توان داشته باشیم، اتخاذ می کنیم و این کار را با افتخار خواهیم کرد».
شواهدی وجود دارند که ایران خود را برای سناریوی بعد از اسد آماده می کند: ایران ماه هاست که شبه نظامیان محلی در سوریه را سازمان دهی کرده و به سبک بسیجیان ایران آموزش داده است. این شبه نظامیان برای حمایت از دولت سوریه آموزش داده شده اند اما اگر دولتی بر سر قدرت بیابد که پس از اسد منافع ایران را به خطر بیندازد، این نیروها می توانند با آن دولت مقابله کنند.
پاش می گوید «آن ها (ایرانیان) این شبه نظامیان را به عنوان نیروی پشتیبانی آموزش می دهند».
زمانی که سازمان ملل متحد فهرست شرکت کنندگان کنفرانس سوریه را دوشنبه گذشته اعلام کرد، ایران در فهرست کشورهایی قرار نداشت که برای دور اول گفت وگوها دعوت شده اند. چه ایران در نهایت به کنفرانس دعوت شود و یا در حاشیه در گفت وگوها شرکت کند، این کنفرانس فقط ابتدای راه است.
یک دیپلمات به رویترز گفته است «کار اصلی تا ٢٢ ژانویه آغاز نخواهد شد، و آن زمانی است که تحرکات سیاسی آغاز می شود. کار واقعی بعد از ٢٢ ژانویه آغاز خواهد شد، البته اگر آن ها به این مرحله برسند».
مقام های ایالات متحده هفته هاست که به دلیل حمایت مادی و نظامی تهران از بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه برای حذف ایران از مذاکرات ژنو رایزنی کرده اند. گفت وگوهای ژنو قرار است اواخر ماه ژانویه برای یافتن راهکارهایی برای پایان دادن به جنگ سوریه برگزار شود.
جان کری، وزیر امور خارجه آمریکا یکشنبه هفته گذشته گفت ایران می تواند در حاشیه کنفرانس ژنو شرکت کند، تصمیمی که می تواند بر اهمیت مذاکرات بیفزاید.
سخنگوی وزارت امور خارجه جمهوری اسلامی اظهارات آقای کری را رد کرد و گفت ایران «هیچ پیشنهادی را که به شان و جایگاه ایران بی احترامی کند، نخواهد پذیرفت».
با وجود این، اظهارنظر آقای کری برای مقام های ایرانی که مدت های طولانی خواسته اند که جامعه بین المللی اذعان کند که این کشور نقش کلیدی در منطقه ایفا می کند و یادآوری کرده اند گفت وگوها برای یافتن راهکاری در مورد جنگ سوریه بدون مشارکت تهران بی حاصل خواهند بود.
دیپلمات ها و تحلیلگران معتقدند مهم ترین مسئله این است که احتمال دارد مقام های ایرانی به اتخاذ مواضع آشتی جویانه در مذاکرات تمایل نشان دهند تا این درگیری ها پایان یابد و شاید خلع اسد از قدرت یکی از این مواضع باشد.
یک دیپلمات که اخیراً با یکی از مقام های بلندپایه ایران دیدار کرده بود، به رویترز گفته است « تصور نمی کنم که این (خلع اسد از قدرت) خط قرمز ایران باشد».
این دیپلمات که به دلیل حساسیت مسئله از ذکر نامش خودداری می کند، گفته است مقامات ایران «آماده هستند تا چهره جایگزینی به جای آقای اسد معرفی شود به شرط این که جانشین او فرد معتبری باشد و آشوب و شورش نیافریند».
از سال ٢٠١١ که جنگ سوریه آغاز شده ایران همواره با ارسال سلاح، محموله های نفت و مشاوران نظامی به شدت از اسد حمایت کرده است. همزمان با روند جنگ داخلی سوریه که به طور فزاینده ای به درگیری های قومی و نژادی بدل شد، ایران شیعه اسد را حاکمی قلمداد کرده که با نظامی گری خصمانه مسلمانان سنی در سراسر جهان عرب مبارزه کرده است. اسد عضو اقلیت فرقه علوی و یکی از شاخه های اسلام شیعه است.
با وجود این، بهای حمایت ایران از اسد، از دست دادن حمایت کشورهای عربی بوده که اکثریت مسلمانان آن ها سنی هستند و ظهور خصومت های قومی در کشورهای همسایه سوریه مثل عراق و لبنان که خود نیز شرایط شکننده و حساسی دارند نیز یکی دیگر از مسائل عمده منطقه است.
مطرح شدن این ایده که احتمال دارد ایران حمایت خود از اسد را کاهش دهد پس از یکسال مطرح می شود که رهبر سوریه به طور قابل توجهی موضع خود را هم در کارزار جنگ و هم در عرصه دیپلماتیک و با کمک قاطعانه ایران مستحکم کرد.
یک سال پیش، شورشیان مدام به سمت دمشق پیشروی می کردند و بسیاری از کشورهای غربی به طور علنی ادعا می کردند که روزهای پایانی دولت اسد فرا رسیده است. اما از آن زمان تاکنون، نیروهای دولت سوریه با حمایت هزاران شبه نظامی حزب الله لبنان که شیعه و متحد ایران هستند در میدان جنگ پیروزی هایی کسب کرده اند.
اگر امروز ایران به اتخاذ یک موضع آشتی جویانه در مورد سوریه تن دهد، کشورهای غربی به احتمال بسیار بیشتر از گذشته از رویکرد ایران استقبال خواهند کرد.
کشورهای غربی که روزگاری خلع اسد از قدرت را به عنوان یکی از پیش شرط های یافتن هر راهکاری برای بحران سوریه می شمردند امروز که شبه نظامیان مرتبط با القاعده کنترل مناطق تحت اختیار شورشیان را به دست گرفته اند، در مورد حمایت خود از دشمنان اسد ملاحظه به خرج می دهند.
باراک اوباما، رئیس جمهوری ایالات متحده در ماه سپتامبر حمله موشکی به سوریه را به تعویق انداخت، این حمله قرار بوداسد را که از سلاح های شیمیایی استفاده کرده بود، مجازات کند. تصمیم آقای اوباما به دو سال رای زنی در مورد پیوستن غرب به جنگ علیه اسد پایان داد.
با انتخاب حسن روحانیکه چهره به نسبت میانه روتری است به ریاست جمهوری ایران، مناسبات ایران با غرب متحول شده است. مذاکرات پنهانی و پشت پرده با ایالات متحده در نهایت در ماه نوامبر به عقد موافقت نامه تاریخی منتهی شد تا شاید به ازای محدود شدن برنامه اتمی ایران، برخی از تحریم ها علیه این کشور کاهش یابند.
با وجود این، حتی اگر دولتمردان ایران خلع اسد از قدرت را بپذیرند احتمال این که رهبران تهران با جانشینی فردی موافق باشند که در قبال ایران رویکرد خصمانه ای دارد و یا خط لوله لجستیکی این کشور از مسیر سوریه به حزب الله لبنان را در معرض تهدید قرار دهد را نخواهند پذیرفت.
کریم سجادپور، تحلیلگر ایران در بنیاد کارنگی برای صلح بین المللی در یادداشت اینترنتی به رویترز گفته است «شخص بشار اسد برای ایران قابل مصرف است، اما پرسشی که مطرح می شود این خواهد بود که آیا از دیدگاه ایران، در صورت سقوط حکومت اسد تهران می تواند منافع راهبردی خود در سوریه و در خاورمیانه را حفظ کند؟»
خشونت های قومی و نژادی
با وجود حمایت راسخ ایران از اسد، گاه و بی گاه شواهدی از سوی ایران مشاهده شده که گزینه های پیش رو را مدنظر گرفته است. علی اکبر صالحی، وزیر امور خارجه وقت فوریه سال گذشته با معز خطیب، رئیس وقت «ائتلاف ملی سوریه» و مخالف اسد در حاشیه کنفرانس امنیتی در مونیخ دیدار و گفت وگو کرد.
از سوی دیگر نشانه های دیگری نیز مشاهده شده اند که مقام های بلندپایه دولت ایران در مورد حمایت از اسد اختلاف نظر دارند.
علی اکبر هاشمی رفسنجانی، سیاستمدار کهنه کاری که رئیس شورای تشخیص مصلحت نظام است اوت سال گذشته گفته بود دولت اسد با حمله شیمیایی در دمشق صدها تن را به کشتن داده بود، حمله ای که احتمال داشت به مداخله نظامی ایالات متحده در این کشور منتهی شود.
یک خبرگزاری نیمه رسمی به نقل از اظهارات رفسنجانی که نوار ویدئویی آن به اینترنت نشت کرده بود، گزارش داد «از یک سو مردم به دست دولت خود زیر بمباران شیمیایی قرار دارند و از سویی دیگر در انتظار بمباران آمریکا هستند». این خبرگزاری بعداً اظهارات رفسنجانی را تغییر داد و رفسنجانی نیز ادعا کرد که حرف های او تحریف شده بودند.
مقام های ایران بهای سنگینی را که کشور برای مداخله در جنگ سوریه می پردازد، مد نظر دارند. درگیری های سوریه آتش شکاف های قومی و نژادی را به سراسر منطقه سرایت داده است.
سفارت ایران در بیروت اواخر ماه نوامبر سال گذشته مورد حمله دو بمب گذار انتحاری قرار گرفت، انفجاری که حداقل ٢٣ کشته به جای گذاشت. وابسته فرهنگی ایران در بیروت یکی از قربانیان این سانحه بود. «لشکر عبدالله الاعظم» مسئولیت این حمله را به عهده گرفت. این گروه شبه نظامیانی هستند که از شورشیان سنی تندرو در سوریه حمایت می کنند.
دولت به رهبری شیعیان در عراق مناسبات نزدیکی با تهران دارد و شبه نظامیان سنی متحد شورشیان سوریه کنترل شهرهای فلوجه و رمادی را به دست گرفته اند. این حمله ها به اندازه کافی به منزله هشداری برای مقامات بلندپایه نظامی ایران بوده اند که روز دوشنبه به دولت عراق پیشنهاد کمک نظامی داد.
والتر پوش، کارشناس ایران در «موسسه امور بین المللی و امنیتی آلمان» می گوید «در برهه کنونی، مشکلات راهبردی و امنیتی پیش روی ایران تغییر کرده است». او می گوید «با وجود چنین مشکلاتی، هرگونه دستگاه امنیتی به کار گرفته خواهد شد، بنابراین بر مشکلات منطقه ای تمرکز می کنند و درصدد برمی آیند تا صدمه ای نبینند و توفان را پشت سر بگذارند».
نمایندگان مجلس ایران در طی دیدار ماه گذشته خود با هیئت پارلمانی اروپا در تهران از یافتن یک راهکار سیاسی برای جنگ سوریه ابراز حمایت کردند.
مارجری شاکه، رئیس هیات پارلمانی اروپا در تهران گفته است «نوعی حس وجود دارد که ایران به حضور در مذاکرات ژنو تمایل دارد اما حاضر نیست پیش شرطی را بپذیرد. آن ها معتقدند که آینده سوریه باید به مردم سوریه واگذار شود».
حتی اگر اسد از قدرت خلع شود، دولت ایران از منافع خود در سوریه عقب نشینی نخواهد کرد به ویژه اگر این به آن معنا باشد که مناسبات تهران با حزب الله در معرض تهدید قرار بگیرد. یکی از نمایندگان تندروی مجلس ایران که شاکه با او صحبت کرده بود، به ستایش از حزب الله سخن رانده و گفته بود این گروه شبه نظامی باید برای فعالیت های خود پاداش بگیرد.
وی تاکید کرده است آنگونه که ما امیدوار بودیم گفت وگوها همواره بر سطح یافتن راهکار متمرکز نبودند.
محمد علی جعفری، فرمانده سپاه پاسداران انقلاب اسلامی ماه گذشته بار دیگر موضع این سازمان در قبال اهمیت سوریه برای ایران را به روشنی اعلام کرد و گفت «ما برای محافظت از سوریه هر اقدامی که در توان داشته باشیم، اتخاذ می کنیم و این کار را با افتخار خواهیم کرد».
شواهدی وجود دارند که ایران خود را برای سناریوی بعد از اسد آماده می کند: ایران ماه هاست که شبه نظامیان محلی در سوریه را سازمان دهی کرده و به سبک بسیجیان ایران آموزش داده است. این شبه نظامیان برای حمایت از دولت سوریه آموزش داده شده اند اما اگر دولتی بر سر قدرت بیابد که پس از اسد منافع ایران را به خطر بیندازد، این نیروها می توانند با آن دولت مقابله کنند.
پاش می گوید «آن ها (ایرانیان) این شبه نظامیان را به عنوان نیروی پشتیبانی آموزش می دهند».
زمانی که سازمان ملل متحد فهرست شرکت کنندگان کنفرانس سوریه را دوشنبه گذشته اعلام کرد، ایران در فهرست کشورهایی قرار نداشت که برای دور اول گفت وگوها دعوت شده اند. چه ایران در نهایت به کنفرانس دعوت شود و یا در حاشیه در گفت وگوها شرکت کند، این کنفرانس فقط ابتدای راه است.
یک دیپلمات به رویترز گفته است «کار اصلی تا ٢٢ ژانویه آغاز نخواهد شد، و آن زمانی است که تحرکات سیاسی آغاز می شود. کار واقعی بعد از ٢٢ ژانویه آغاز خواهد شد، البته اگر آن ها به این مرحله برسند».
